Morgunblaðið - 11.03.1972, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAEHÐ, LAUGARDAGUR U. MARZ 1972
f
IFmnur Guðmundsson:
Um laxarækt í efri hluta
Laxár í Þingeyj arsýslu
i
ll 1 tilefni af tilkynnmgu Nátt-
(öruverndarráðs, sem birtist
S Mangiumtol. 27; febrúar s.l., varð
andi laxarækt í efri hluta Lax-
lár og afskipti Náttúruverndar-
ráSs af því máli, vil ég undir-
ritaður leyfa mér að gera hér
mokkru nánari grein fyrir til-
i úrögum þessa máls og afgreiðslu
\ |>ess af hálfu Náttúruvernd-
I arráðs.
Á fundi ráðsins hinm 10. des.
[ Bl. bar Sigurður Thoroddsen
| iverkfræðimgiur fram skriflega tiil
: lötgu, sem hljóðaði svo:
[> „Láfkerfi Mývatns er með af-
Íbrigðum sérstætt um alia
EJvropu og þótt viðar sé leitað
; Og efri hlutí. Laxár í S-Þing. er
I' að áliti flestra óaðskiljanlegur
hlutí þessa Mfikertfis.
Eins og er, er enginn lax í
i ILaxá efiri eða í Mývatni og tii-
í Ikoma lax á þessu lokaða svæði
> ec breyting, sem hlýtur að valda
! röskun á Itfikerfi þess með af-
í leiðingum, sem ekki er hægt án
■ unöangenginna ítarlegra rann-
sóikna að segja fyrir um, hve al-
ivartegar kunna að verða.
Náittúruverndarráð lítur
Iþvl svo á, að ekki megi ráðast 1
Igerð laxastiga við Brúar eða
■ ffli'Utning lax á annan hóitt upp í
efri hluta Laxár nema rannsókn
hafi verið látín fara fram og sú
rannsókn leitt í Ijós að ekki
þurfi að ót'tast tilfinnanlega
röskun á jafnvægi Laxár-
L Mývatinssivæðisins.“
% Ég verð að játa, að þessi til-
laga S. Th. kom mér nokkuð á
övart, ekki sízt vegna hins
riika skilnings hans á sérstöðu
Mývatns og etfri hluta Laxár og
umhyggju hans fyrir því,
að þar verði enigu raskað. Þessu
ber auðvitað að fagna, en þvi
miður virðist S. Th. ekiki hafa
haft sama skilning á þessu máli,
þegar hann á símum tnma stóð
fyrir gerð stiflumannvirkja I út-
fallskvislum Laxár úr Mývatni
og þegar hann ásamt fleirum
gerði áætlanir um fullvirkjun
Laxár með tiiheyrandi vatna-
flutningum og vatnsmiðlunar-
lónum. En hvað um það, batn-
andi manni er bezt að lifa, enda
er eklki litill fengur að því að fá
S. Th. til liðs við þá hugmynd,
að varðveita beri Mývatn og
Laxá í sinni upprunalegu mynd
efitir þvi sem við verður komið.
Um tillögu S. Th. urðu nokkr-
ar umræður á fundi Náttúru-
verndarráðs hinn 10. des. Ég
benti meðal annars á, að ftá
sjónarmiði náttúruverndar
þyrfti ekki að óttast laxaeldi í
efri hluta Laxár, í íslenzkum
laxám þrifist yfirleitt lax og sil-
nngur hlið við Wið og að lax-
inn neytti ekki fæðu i fersku
vatni; eina amdantekningin frá
þeirri regliu væru laxaseiði áð-
ur en þau gengju til sjávar, en
þau dveldust að jafnaði 3—4 ár.
í ánum. Um samkeppni um fæðu
milli lax og silungs væri þvl
ekki að ræða nema hjá seiðum.
Sökum hins auðuga lágdýralítfs
í efri hluta Laxár þyrfti vart
að bera kviðboga fyrir þeirri
samkeppni, enda væri það al-
mienn síkoðun, að í sömu á væri
laxi talin stafa meiri hætta af
urriða en urriða af iaxi. S. Th.
bar briigður á, að laxinn neytti
ekki fæðu í fersku vatni og vitn
aði til Jaikobs Gíslasonar, orku-
málastjóra, til stuðnings máli
siíniu. Um þetta atriði sikal ekki
þráttað hér. Þetta hefur verið
þaulrannsakað og þartf ekki
frekari rannsókna við.
Þá benti ég einnig á, að það
lægi í hlutarins eðli, að það
væri ekki áhugamál náttúru-
verndarmanna, að hafizt væri
handa um laxaeldi í efri h’uta
Laxár. Hér væri aðeins um að
ræða hagsmunamál þeirra
manna, sem land eiga að ánni.
En þar sem ekki þyrfti að ótt-
ast náttúruspjölll atf þeim sökum
hefði ég ekkert við það að at-
hiuga. Hins vegar væri ekkert
þvi til fyrirstöðu og raunar ekki
nema eðlilegt, að máli þassu
væri vísað tid sérfræðinga
þeirra, sem ráðnir hatfa verið af
Iðnaðarráðuneytinu til að rann-
saka lifikerfi Mývatns og Laxár.
Afgreiðsla á tillögu S. Th. af
hátfu Náttúruverndarráðs var
vægast sagt mjög losaraleg. At-
kvæðagreiðsla um tillöguna fór
ekki fram og fundargerð var
ekki lesin upp. Síðar kom hins
vegar í Ijós, að tillaga
S. Th. hafði verið færð í fund-
argerðabók með aðeins smávægi
legum orðalagsbreytingum og
auik þess hafði verið bókað, að
hún hefði verið samþykkt sam-
hljóða. Þá hatfði og verið bók-
að, að tillagan skyldi send Iðn-
aðarráðuneytinu og undirrit-
uðum tfalið að hafa samband við
llíffræðinga þá, sem unnu að
rannsóknum við Mývatn og
Frá Laxá í S-Þing.
Laxá s.l. sumar, út af ályiktun-
nni.
Ég get ekíki fallizt á, að bók-
unin um, að tilllaga S. Th. hafi
verið samþykkt samhljóða sé að
öllu leyti rétt. Ég lít að minnsta
kosti svo á, að Náttúruverndar-
ráð hafi ekki tekið efnislega af-
stöðu tiil tillögunnar heldur hafi
verið samþykkt, að vísa henni
tíi Iðnaðarráðuneytisins og sér-
fræðinga þeirra, sem áður er
getið.
En hvað sem þessu líður þá
hófst nú sá eftirleiikur, sem mun
um flest vera einstæður um mái,
sem Náttúruverndarmð hefur
fengið til meðferðar. Að því er
mér hefur verið tjáð tók S. Th.
brátt að fara þess á leit við rit-
ara Náttúruverndarráðs og
suma af ráðsmönnum, að til-
laga hans væri send fjölmiðlum
tiil birtingar. Þessu mun
hafa verið tekið diræmt í fyrstu,
enda ekki venja, að slikur hábt-
ur væri hatfður á af hálfu Nátt
úruverndarráðs urn mál af
þessu tagi. En fyrir þrábeiðni S.
Th. mun formaður Náttúru-
verndarráðs að lokum hafa fall-
izt á, að leyfa þetta. 1 stað þess
að láta S. Th. bókunina í té svo
að hann gæti sjáltfur komið tii-
lögu sinni á tframfæri við fjöl-
miðla fór það svo, að ritari Náöt
úruvemdarráðs sendi fjöflmiðl-
um tillögu Sigurðar, eins og
hún hafði verið bókuð á fiuind-
inum 10. des., án þess að þess
væri getið, að það væri sam-
kvæmt eindreginni ósk hans.
Þess vegna lá beint fyrir að j
ætía, að Náttúruverndarráð J
sjálft ætti frumkvæði að þess- |
ari óvenjulegu málsmeðferð, en
ekki S. Th., enda kom hvergi i
Ijós, að hann væri á nokkurn
Framhald á bls .14
i
1
J
I
Bjartmar Guðmundsson: k •
Frá einu 1 ti 1 a m tia rs
SKÁLDALAUN
Um þær mundir sem Ól. R. Gríms-
son sýndi myndina atf Mammoni og
menninigunni var ég staddur úti í
sveit og kom á 40 bæi. Hvergi var
þar þá um annað talað en um ofur-
menni andans í sjónvarpssal og
hvemig þau létu ljós sín skína yfir
landslýðinn í rílkinu allt frá Horn-
bjangi til öræfa austur og allt þar á
milli. Sllk var hrifningin og vist litlu
minni í þéttbýlinu.
Ólafur Ragnar er fjörefnamikill og
setti Otlhlutunamefnd virðulega og
fallega sér við hægri hlið eins og
konungur annan þjóðhöfðingja eða
aðra, það er að segja dómsvald list-
anna, en hana sjáJltfa út í hrútshom,
hvar hún ilklæddist siðprýðinni I lít-
illæti. Þökk sé honum Ólafi fyrir
þann brosgjafa, sem þarna gaíst, því
ekki er það svo oft sem hnífur okkar
kemst í feitt. Og svo er verið að
segja í Tímanum að skrúfa eigi fyrir
Ólaf.
Fyrir 80 árum og lenigi síðan hétu
listamannalaun skáldalaun. Þá var
um það dellt inni í sjálfu Alþingi,
hvort Þorsteinn Erl. ætti að fá þau
og ýmsir fleiri. Flest ár síðan hefur
þetta verið deiluefni. Ég man eftir
ljóðskáldi, sem fór með.ástand sitt
eftir eina úthlutunina í blað. Annað-
hvort bjó þessi listamaður í Tíman-
um eða Frjálsri þjóð, áður en hún
varð að Nýju landi. Skáldið sýndi
fram á að Othlutunamefnd væri svo
vond, að hún væri á vegi með að
drepa ung skáld úr autti um leið og
hún mokaði fé í rllk skald og gömul.
Betra væri þvi að vera morðingi á
íslandi en listamaður, því manndráp
arinn fengi þak yfir höfuð sitt, fæði,
skæði og ígangsklæði, meðan ljóða-
smiðurinn yrði hunigurmorða ber-
strípaður. Þá voru einhverjir Þing-
eyingar í nefnd og fengu þennan
vitnisburð, ef ég man rétt: „Það er
útilokað, að Þingeyingur bæti upp
annan Þingeying og saman eru þeir
miklu heimskari en hver í sínu lagi.“
Þingeyskir voru þá ímynd sveita-
mennskunnar og taldir af einhverj-
um „lærðir upp á fjárkláða" og búið.
Á þessu sama vildi enn brydda kvöld
ið góða mitt í hornLngjunni eða ó-
horningjunni, er spjótin stóðu þétt-
ast á sveitamanninum frá Kirkjubóli.
En sá hélt nú uppi stétt sinni og
greip öll á lofti og sendi aftur á and-
Skota sína miðja og gegnum þá. Ein-
hver andaði því út að nær væri
Halldóri Kr. að standa við enda
Baulu sinnar fyrir vestan og fara
með ljóð, af þvl hann kann öll bæði
á Islandi og Ameríku, tii dæmis að
taka:
Fæ ég í flórnum standa
fyrir náð heilags anda ...
Það er hald manna að Úthlutunar-
nefnd hafi öðlazt mikla virðingu
þetta kvöfld og ást tveggja meyja,
sem skrifa, þótt Halldór form. hafi
ekki verið eins góðmannlegur á svip
inn, þegar hann vóg andansfólkið
upp á atgeirnum og kastaði út í
Rangá sem Gunnar á HBIíðarenda við
sömu iðju. En Gunnari þótti eins og
menn vita, meira fyrir að vega menn
en öllum öðrum. Það tekur Halldór
ekki nærri sér. Helzt skyggði það á
nefndina sem nefnd, að ungi maður-
inn álitlegi lýstí því ytfir, þegar ofur
eflið í hrútshvamminum fór að vaxa
honum í augum, að hann væri öðru-
visi en hinir, það er að segja eins
og fúi í lifandi tré, er af ásetningi
ætlaði að eitra iífstréð innan frá og
níðast þannig á þeim, sem trúað
höfðu honium til góðra hiluta. Lika
varð Helga Sæm. það á að fara að
þvo sér um hendurnar og varð um
leið sjálfum sér ðliíkur og ákaflega
áberandi, að nú er hann enginn for-
maður eins og hann er þó borinn til.
Þegar Þorsteini Erlingssyni,
Mattihíasi og Jóni Trausta og fleirum
voru veitt li.stamannalaun á árum
áður, skáldalaun meiningin, datt eng
um í hug að nein list önnur en rit-
listln væri svo mikilsverð samfélag-
inu að hún væri verðlaunahæf. Þetta
voru þá heiðurslaun og um leið fram
færslupeningiur og áttu að afstýra
þeim ósköpum, að eins færi fyrir
þeim, er hlutu, og Sigurði Breiðfjörð
og Bólu-Hjálmari í fátæktinni. ísland
er Island og þjóðin þjóð vegna rit
listarinnar, sögðu þeir, sem þá voru
vitrastir. Pomyrðislagið, dróttkvæð-
in, Lilja Passíusálmarnir hafa gert
landslýðinn að mönnum með mönnum.
Og svo Njála auðvitað, sem Helgi á
Hrafnkelsstöðum veit að er eftir
Snorra, atf því mesta listaverkið er
auðvitað skrifað atf mesta listamann-
inum. — Nema ef svo fer sem Bene-
dikt frá Hofteigi heldur helzt „að
hún fari líklega að verða eftir
Helga“, sjálfan. Sjáið Landfara Tím-
ans 3. marz. Þar eru karlar á ferð,
garplegir og ósmáir með sig.
Þó að ein væri listgreinin aðeins um
aldamót, eru þær nú óteljandi, sem
komast vilja upp í hreiðrið undir
væmg riöistarinnar eins og gauksegg
í lævirkjahreiðri. En er nokkurt
pláss í einu grátittlinigshreiðri fyrir
öll þau egg?
Við vitum um myndlistina í ótal
greinum, hljómlistina eða tónlistina,
leiklistina. Svo eru arkitektar allra
listamanna mestir, kvikmyndamenn
og ljósmyndamenn litlu ómerkilegri.
Eru ekki trésmiðir listamenn, múrar-
ar og málarar? Framsögulist dáleið-
ir áheyrendur og um skáldlistar-
menn er togazt heimsálfanna milli.
Iþróttamennska, spilamennska er list,
sjómennska, fjármennska, reið-
mennska. Og listilega iferst þeim á
rauðu sokkunum að fara með sinn
góða málstað. Og surnum konum tekst
að gera heimili sín og sinna að himna
ríki á jörðu. Hvað er list ef ekki
það? Lífið állt er list, þegar vel er
lifað. Fimmtíu tegundir af list get ég
talið, 100, ef ekki 1000.
Ef allt þetta ætti að launa að
verðleikum og setja i nefndir hrykki
Halildór E. Sig. ekki það ’hálfa til að
finna færa menn í þær allar eða ná
út yfir efnið með 8 milljónum.
En ef við færum nú rétt að, það
er að segja þið, og tækjuð upp garrula
hugmynd í alvöru og köstuðu út öll-
um gaukseggjum úr smáfuglshreiðr-
inu undan verndarvæng orðlistar-
innar? Svava hefur komið með út-
reikninga og tillögu um að klófesta
20 millj. af söluskatti af bófcum og
afhenda þær sköpurum bóikanna. Þá
kæmust þeir á græna igrein. Þá yrðu
skáldalaun aftur skáldalaun. Indriði
G. yrði bara að passa upp á peninga
Guðrúnar frá Lundi og láta þá ekki
fara í neinn þjóf í Paradís.
Halldór E. benti hóflega á það á
þingi í 12 ár, að vegagerðin ætti alla
peninga af umferðinni. Eins segir
Svava að skáldin eigi þessar 20 millj
ónir. Gott. Orðsins list á ein að njóta
peninga orðlistarinnar. Enginn vandi
ætti að vera að finna handa hinum
aðra tekjustofna, hvort sem þær
verða nú 100 eða 1000.
Maðurinn, sem á að úthluta þeim,
bíður tilbúinn með hattinn undir seðl
ana og ætlar víst að taka sér til að-
stoðar í nefnd fólkið úr Húsinu í
Kópavogi, sem hann var að tala um
kvöldið sæla. Og Thor er sjálfkjör-
inn, Einar Bragi og Sigurður A. að
skipta þessum 20 milljónum, sem þeg
ar eru sama sem komnar eins og ein
kráka í hendi rithöfundanna.