Morgunblaðið - 11.03.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAЌ), LAUGARDAGUR 11. MARZ 1972
JÓHANN HJÁLMARSSON
Er Solsjenitsín vondur rithöfundur?
Á rithöfundamótinu í Lahti
í Finnlandi í fyrra var rætt um hlut-
verk rithöfundarins. Margir þekkt-
ir rithöfundar sögðu skoðun sína og
voru ekki allir á sama máli. Meðal
þeirra, sem tóku til máls, var franski
skáldsagnahöfundurinn Claude Sim-
on. Hann er í fararbroddi þeirra
frönsku rithöfunda, sem átt hafa
mestan þátt í að breyta viðhorfum
manna til skáldsögunnar (nouveau
roman), heimsþekktur rithöfund-
ur, oft nefndur í sambandi
við Nóbelsverðlaun. Það, sem hér fer
á eftir, styðst við frásögn norska
tímaritsins Vinduet, 3.—4. hefti
1971.
Claude Simon er að sjálfsögðu lítt
hrifinn af þjónustuhlutverki bók-
menntanna. Hann lítur á skáldsagna
höfundinn sem vísindamann málsins,
sem i könnun sinni á eiginleikum
þess finnur nýjar tjáningarleiðir.
Eða með orðum landa hans Jeans
Ricardous: „Rithöfundurinn skrifar,
en talar ekki.“ Þeir Simon og Ricar-
dou leggja áherslu á bilið milli boð-
unar og könnunar, þá viðleitni bók-
menntanna, að veita lesandanum inn
sýn í áður óþekkta veröld, í staðinn
fyrir að viðhalda gamalkunnum
sannindum.
1 ræðu sinni í Lahti sagði Claude
Simon dálitla dæmisögu:
„Fyrir nokkrum árum voru
ung og einkar geðfelld sovésk skáld
leidd fram á svið næstum alls staðar
í Evrópu og Ameríku líkt og þau
væru poppstjörnur. Ég hitti eitt þess
ara skálda i síðdegisboði og
ég minnist þess, að skáldið bað túlk-
inn að gleyma því nú ekki að kynna
sig sem andstalinskt skáld.
Sökum góðs uppeldis kinkaði ég
vingjarnlega kolli og sneri mér að
öðru umræðuefni. En það, sem ég
hefði getað sagt þessum gervilega
unga manni, var, að engin sannfær-
ing, hvorki pólitísk né annars eðlis,
kæmi að notum fyrir listamann, rit-
höfund eða skáld, og að ég hefði
ekki áhuga á því að vita hvort hann
væri andstalínisti eða ekki (þvi að
til eru dæmi um heittrúaða stalín-
ista eins og Picasso og Neruda, sem
um leið eru miklir listamenn), en
einfaldlega hvort hann væri í raun
og veru skáld. Því að einnig eru til
dirfskufullir andstalínistar, sem eru
mjög vondir rithöfundar, eins og
Solsjenitsín til dæmis, sem ef til vili
er maður búinn mörgum kostum, ef
til vill framúrskarandi hugrakkur,
en með álíka hugmyndir um skáld-
sagnagerð og afar okkar og ömrnur."
Með þessum orðum er Claude
Simon aðeins að ítreka þá skoðun
sina, að góð meining enga geri stoð,
menn séu annaðhvort listamenn eða
ekki. Af hans sjónarhóli hlýtur mað-
ur eins og Solsjenitsín að vera vond
ur rithöfundur. Solsjenitsín skrifar
I gömlum og hefðbundnum rússnesk-
um raunsæisstíl, og hefur þar að
auki boðskap að flytja með verk-
um sínum. Það er líka hverju orði
sannara, að verk ungra sovéskra
skálda (Évtúsjenkós og fleiri) hafa
vakið sérstaka athygli vegna árása
þeirra á stalínismann, en þess ber
þó að gæta að sum þessara skálda
yrkja vel. Bókmenntirnar eru alltaf
í hættu þegar búið er að líma á þær
ákveðið vörumerki. Endanlegt mat á
bókmenntum stjórnast ekki af hug-
sjónalegu notagildi þeirra.
Claude Simon lét svo ummælt í
Lahti, að bókmenntirnar væru að-
eins háðar eigin lögmálum, að gera
þær að framlagi í hugsjónabaráttu
Claude Simon.
væri að ganga af þeim dauðum. Jean
Ricardou sagði, að sovéskar bók-
menntir væru þrjátíu árum á eftir
þeim frönsku.
En fleiri tóku til máls í Lahti.
Verjandi Sovétbókmennta var
Vladimir Piskunov, sem fjallaði í
ræðu sinni um ábyrgð rithöfundar-
ins. Hófstillt orð Piskunovs hljóta
að vekja menn til umhugsunar um
hvað þeir viti um Sovétbókmenntir.
Eru hinir óvægu dómar vestrænna
bókmenntamanna um sovéskar bók-
menntir reistir á þekkingu, eða ráða
pólitískir fordómar ályktunum
þeirra? Ilja Erenbúrg ávítaði á sín-
um tíma íslenska rithöfunda fyrir
drambsemi þeirra í garð sovéskra
skáldsagna. Sósíalrealismi í bók-
menntun á að visu ekki upp á pall-
borðið hjá vestrænum lesendum. En
rithöfundar, sem aðhyllast sósíalreal
isma, hljóta að vera ýmist góðir eða
vondir rithöfundar, eins og þeir, sem
hafa nýju frönsku skáldsöguna sem
fyrirmynd.
Sósialrealisminn tekur mið af for-
tiðinni. Að vera sósíalrealisti er að
vera hefðbundinn í formi, en bylt-
ingarsinnaður I hugsun. Svo mælti
Piskunov. Gaman er að kynnast því
hvernig Piskunov deilir á vestræna
byltingarmenn eins og kvikmynda-
höfundinn Godard, sem gagnrýnt hef
ur kvikmynd Eisensteins Beitiskip-
ið Potemkin fyrir að vera ekki nógu
öflugt vopn í baráttunni. „Listin er
enginn leiðarvísir um hvenær eigi að
fara í verkfall, hvaða leið eigi að
ganga eða hvern eigi að skjóta,“ seg
ir Piskunov. Hann fullyrðir, að ung-
ir Moskvubúar, sem standa nætur-
langt í biðröð í fimmtán stiga frosti í
þvi skyni að sjá sýningu á list
franskra impressjónista, skilji ekki
vígorð Godards.
Þrátt fyrir gamalkunnar röksemd
ir af hálfu Vladimirs Piskunovs um
ágæti sósíalrealisma í listum, list
fólksins og fílabeinsturninn al-
ræmda, eru ýmsar ábendingar hans
umhugsunarverðar. Hann varar við
dómhörku um bókmenntir. Hann vitn
ar til greinar eftir Leon Robel
í Nouvelle observateur, sem fjallar
um sovéskar bókmenntir og nefnist:
Heimur, sem enn er óuppgötvaður.
Meðal þeirra rithöfunda, sem Robel
telur upp, eru Pástovskí, Olesa, Akse
nov, Dombrovskí, Belý og Abramov.
Piskunov nefnir fjölda rithöf-
unda, sem að hans áliti hafa náð
miklum árangri með skáldskap sin-
um og segir að í þeirra hópi séu
nýjungamenn. Sá listi er alllangur.
En svo að við gefum gaum að nafna-
lista Robels einungis, þá væri gam-
an að vita hve margir vestrænir les-
endur þekkja verk þeirra rithöf-
unda, sem hann nefnir. Ég undan-
skil Pástovskí, en endurminningar
hans (Mannsævi 1—4) hafa jafnvel
komið út á íslensku.
Ingólfur Jónsson:
Skattalagabreytingin
og röng skattvísitala
— veldur miklum hækkunum á sköttum
SKATT AFRUMV ÖRPIN ill-
ræmdu hafa verið rædd síðustu
daga á Alþingi. Verða þau vænt-
anlega lögfest í næstu vi'ku. Mál-
flutningur stjórnarliðsins er
furðulegur. Talsmenn stjórnair-
flokkanna fullyrða, að skattarnir
lækki á flestum gjaldendum við
þær breytingar, sem fyrirhugað-
air eru á skattalögunum. Slíkar
fullyirðingar eru óhyggilegar. Að-
eins eru fáir mánuðir þar tíl
skaUgreiðendur fá skattseðilinn.
Þegar staðreyndir koma áþreif-
anlega í ljós munu ráðherrar og
ýmsir talsmenm stjórnarflokk-
anna óska þess, að þeir hefðu
hiagað orðum sínum á annan veg
um skattamálin. Ríkisstjórnin
hiefur ákveðið skattvísitöluna
106,5 stig. Er það mikið órétt-
læti og þyngir skattbyrðina úr
hófi fram. Sj álfstæðismenn hafa
laigt til, að við álagningu skatta
ársins 1972 vegna tekna, sem afl
að var á árinu 1971, verði skatt-
vSsit. 121,5 stig. Þetssi hækkun visi
tölunnar verði ákveðin með hlið
sjón af almennum hækkunum
Launatekna á s). ári. Er það í
beinu framh. af því, sem fyrrv.
fjájnmálaráðherra ákvarðaði fyrir
ári, þegar skattvísitala var hækk
uð um 20%. Fyrrveramdi rikis-
stjórn setti sér það markmið i
skattamálum, að skattvisitalan
gæti fylgt hækkun almennra
liaunatekna hverju sinni, a.rn.k. er
árferði er sæmilegt, og eðlileg
þróum í atvinnumálum þjóðarinn
ar. Hækkun skattvísitölunnar um
20% árið 1971 er órækastur vitn
isburðutr um stefnu fyrrverandi
að afgreiðsla fjárlaga fyrir árið
1972 var ógætileg. Er til þess ætl
azt að það sem á kann að vanta
til þess að skattvisitalan fylgi
hækkun almenmra tekna verði
tekið inn í skattvísitölu næsta
árs.
HLUTUR SVEITARFÉLAGA
GERÐUR VERRI
Þegar núverandi stjórnarflokk
ar voru í stjómarandstöðu lögðu
þeir ríka áherzlu á, að skattvísi
talan væri sem réttust. Nú hafa
þeir snúið blaðinu við, og ætla að
Ingólfur Jónsson
fjármálaráðherra. Skattafrum-
vörpin, sem nú eru til meðferðar
á Alþingi bera með sér, að skatta
byrðin þyngist mjög mikið, jafn
vel á þeim, sem hafa lágar tekj-
ur. Er það vegna kerfisbreyting-
arinnar og einnig vegna rangrar
skattvísitölu.
Ríkisstjómin fann upp það
snjallræði, til þess að drýgja
tekjur ríkissjóðs, að ákveða skatt
visitöluna aðeins 106,5 stig, þótt
fyrir liggi, að almennar launa-
tekjur hafi hækkað um milli 20
—30% á árinu 1971. Skattvísi-
tala 121,5 stig, sem sjálfstæðis-
rnenn leggja til að miðað verði
við, þegar skattar em álagðir að
þessu sinni, er talsvert rueðan við
hækkun almennira tekna á sl.
ári. Þykir ekki fært að ganga
lengra að svo stöddu vegna þass,
um hreppi á Suðurlandi var
sjúkrasamlagsgjaldið aðeins 1550
krónur og í öðrum 1958 krónur.
Liklegt er að þessi gjöld hafi ver
ið enn lægri í ýmsum hreppum.
Almannatryggingagjöld af hjón-
um voru 7660 kr. á sl. ári. Rikis-
stjórnin hefur látið í það skína,
að með því að yfirfæra nefskatta
til ríkisins, væri verið að full-
nægja réttlæti og létta undir með
sveitarfélögunum. Þetta eru öf-
ugmæli, því kerfisbreytingin
þrengir mjög hag margra sveitar
félaga. Skattar þyngjast úr hófi
á flestum gjaldendum hvar sem
þeir eru búsettiir, með þvi að lög-
festa áðurniefnd fmmvörp. En
ranglætið verður þó mest, þegar
litið er til smærri sveitarfélaga,
sem hafa haldið útgjöldum í lág
marki. Sjúkrasamlagsgjöldin
hafa verið misjafniega há, eins
og áður hefur verið sagt. Kostn-
aður rikissjóðs við yfirtöku
sjúkrasamlagsgjalda í litlu sveit-
arfélagi verður helmingi minni
en í kaupstað, þar sem gjöldin
frumvörpum ríkisstjórnarinnar
er vissulega tilfinnanlegt fyrir
flesta, en kemur þó þyngst nið
ur á íbúum smærri sveitarfélaga,
svo sem kauptúna og sveita-
hreppa. Ríkisstjórnin hefur talað
um, að skattar á lágum tekjum
muni ekki hækka. Ekki hefur
verið nákvæmlega skilgreint
hvað eru lágar tekjur. Til fróð-
leiks skulu tekin nokkur dæmi til
samanburðar á tekjuskatti og út
svari samkvæmt gildandi lögum
og breyttum skattvísitölum, við
frumvarp rikisstjórnarinnar. Mið
að er við lógar tekjur, eins og
þær eru tilgeindar af Alþýðu-
sambandi íslands og miðlun>gs-
tekjur.
í fyrsta dálki er miðað við
gildandi lög og skattvísitölu rík-
isstjórnarinnar, í öðrum dálki er
einnig miðað við gildandi lög og
leiðrétta skattvísitölu samkvæmt
tillögu sjálfstæðismanna. í þriðja
dálki eru skattarnir eins og þeiir
verða samkvæmt frumvarpi rxk
isstjórnarinnar.
Nettó tekjur Kr. 300.000 Kr. 375.000 Kr. 450.000
Skattvísitala í stigum 106,5 121,5 Frumv. 106,5 121,5 Frumv. 106,5 121,5 Friu
Tekjuskattur og útsvar, einstakl. Alls 68 57 92 105 93 136 140 129 179
Tekjusk. og útsvar, barnlaus hjón Alls 46 37 58 84 71 100 123 109 145
Tekjusk. og útsv. hjón m/4 böm Tekjusk. og útsv. Einstæð for- Alls 22 19 30 45 35 49 79 65 88
eldri með 2 börn Alls 29 13 30 55 42 70 95 75 108
lóta greipar sópa hjá skattþegn-
um, með því að ákveða visitöl-
una aðeins 106,5 stig. — Ríkis-
stjórnin tekur að sér að greiða
svokallaða nefskatta, almanna-
tryggingagjöld og um helming
af sjúkrasamlagsgjöldum. Hefur
því verið mikið hampað, að með
því væri verið að létta greiðslum
af sveitarfélögum og einstakling
um. Hér er um tilfærslur að
ræða. Skattar til rikisins hækka
ekki aðeims sem nemur tilfærslu
nefskattanna, hieldur miklu
meira en það í fiestum tilvikum.
SjúkrasamLagsgjöld hafa verið
misjafnlega há í ýmsum sveitar-
félögum. Sjúkrasamlagsgjald var
í Rieykjavík sl. ár 3645 kr. í ein-
voru í hámarki. Litla sveitarfé-
lagið verður fyrir sérstöku rang
læti, ekki aðeins í sambandi við
nefskattana heldur einnig, og
ekki síður vegna kerfisbreyting-
anna yfirleitt. Mörg minni sveit
arfélögin hafa gefið að undan-
förnu 30—40% afslátt af útsvari
miðað við að heimildarákvæði út
svarslaganna væri notað að
fullu. Eftir kerfisbreytinguna
telja sveitarstjórnarmenn, að sér
staða litlu sveitarféLaganna til á
lagningar útsvaranna hverfi að
mestu eða öllu Ieyti.
SKATTAR HÆKKA Á LÁG
LAUNAFÓLKI
Rangiætið, sem fetst í skatta-
Af þessum dæmum má ljóst
vera, að skattar þyngjast veru-
lega á lágtekjum og miðlungstekj
um. Til viðbótar því, sem kemur
fram í áðurgreindum dæmum,
kemur mikil hækkun á fasteigna
sköttum og eignasköttum. Er það
veruleg upphæð hjá mörgum og
i flestum tilvikum miklu iiærri,
en það sem margumtöluðum nef
sköttum nemur, sem ekki eru
teknir í ofangreindum dæmum.
Það er óskilj anlegt, hvers vegna
stjórnarliðið leggur kapp á að
blekkja fólk og telja því trú um,
að roeð fyrirhugaðt'i breytingu
skattalaganna, verði skattabyrð-
in lækkuð á flestum skattgreið-
endum.