Morgunblaðið - 14.04.1972, Blaðsíða 23

Morgunblaðið - 14.04.1972, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. APRlL 1972 23 RÆÐA GEIRS H ALLGRÍ MSSON AR Framliald af bls. 17 fraTnkvæmda verður að ræða vegna verðlagshækkana og þróunar efnahagsmála undir nuverandi ríkisstjórn. Borgarsjóður Reykjavikur virðist sem sagt þurfa að full- nýta alta möguleika, sem hin nýju tekjustofnalög heiimila til tekjuöflunar, þegar á fyrs-ta mánuði giidistíma lag- anna. Borgarfuhtrúar í Reykjavik eru settir í þá að- stöðu af stjórnarvöldum lands ins að þurfa nú annað hvort að skera stórlega niður fjár- magn til verklegra fram- kvsamda eða ákveða fuilar álögur, sem lög heimdla á gjaldendur. Sveitarstjórna- menn víða á landinu muniu nú vera í sömu aðstöðu, þ.á m. bæjarfulltrúar í þremur stærstu kaupstöðum landsins utan Reykjavikur. Fyrir rúmum mánuði fluttu borgarfulltrúar Sjálfstæðis- flokksins í borgarstjóm til- lögu, sem m.a. varaði við þeirri stefnu stjórnvaida að skerða tekjuöflunarmöguleika sveitarfélaga og þá um leið sj'álfsákvörðunarrétt þeirra. Þetta var tilraun til þess að fá stjórnarfiökkana á Alþingi til þess að endurskoða fyrir- ætlanir sínar í þessum efn- um. Það er ástæða til að rif ja upp, að fyrsti talsmaður full- trúa rlkisstjórnarflokkanna I borgarstjórn hafði um þessa ti’Högu þau orð, að tilefni hennar væri orðrétt: „Ein- faiidlega það, að Sjálfstæðis- flokkurinn hefur ekki lengur meirihlutavald á Alþinigi.“ Annar aðaltalsmaður fuHtrúa rikisstjórnarflokkanna í borg- arstjórn sagði, að borgarfuU- trúar SjálfstæðisÆIokksins væru „að reyna að koma höggi á rikisstjórnina". Og hinn þriðji talsmaður rikis- stjómarflokkanna, sá sem telja verður að hafi þó mestu þeirra ráðið um samn- ingu tekjustofnafrumvarps- ins, taldi að tiUagan væri samin í þeim ákveðna tíl- gangi „að undirstrika máiþóf Morgunblaðsins gegn rikis- stjórninni". Þetta voru við- brögð þessara borgarfulitrúa, sem kjörnir eru af Reykvik- ingum til að gæta hagsmuna borgarbúa, þegar við borgar- fulltrúar Sjálfstæðisflokksins reyndum að vara við þeirri stefnu, sem meirihluti Alþing- is hefur boðað gagnvart helzta hagsmunamáli sveitar- félaganna. E.t.v. hafa þessíir sömu borgarfulltrúar nú skipt um skoðun á málflutningi okkar sjálfstæðismanna, eða geta þeir e.t.v. verið slegnir svo aivarlegri flokkspólitískri blindu, að hagsmunir borgar- innar skipta þá ekki lengur máli, ef þeir teija Sig á ann- an veg geta þjónað öðrum herra. MARKMIÐIÐ AÐ KOMA RKYK-IAVfK A KNÉ Það fler ekki á mi'Ui mála, að með hinum nýju tekju- stofnaiögum sveitarfélaga er alvarlega vegið að sjálfstæði sveitarfélaganna í landinu og hin nýju tekjustofnalög koma illa við flest sveitarfélög, alla vega stærstu sveitarfélögin í landinu. En þó er ástæða til að ætla, að markmiðið með samningu þeirra hafi ekfki sízt verið að koma Reykjavík- urborg og Reykvikingum á kné. Má í þessu sambandi vitna í grein, sem Ólafur Jóns son, bæjarfuiiltrúi í Kópavogi og fulltrúi Alþýðubandalags- ins í nefnd þeirri, er undirbjó tekjustofnalögin, skrifaði í Þjóðviljann i fyrri viku. Þar segir: „Ekki verður um það deUt, að nauðsyniegt var að endurskoða tekjustofna sveit- arfélaganna, m.a. vegna þess hve tekjustofnar einstakra sveitarfélaga voru misjafnir." Og hvað átti greinarhöfundur við með því? Jú, hann segir svo siðar í greininni: „Reykja- vikurborg hefur árum saman búið við algera sérstöðu með- ai sveitarfélaganna, hvað snertir tekjuöflim, og ekki þurft að nýta sína tekju- stofna. Síðustu árin hafa 40% landsmanna búið í Reykjavik, en á sama tíma hefur borgin haflt yfir 50% af öHum tekjum sveitarfélaga í landinu.“ Og hvers vegna þurfti nauðsynlega að ná sér niðri á Reykjavík? Jú, þeirri spurningu er einnig svarað. „Forráðamenn borgarinnar hafa jafnframt verið mikUr áhrifamenn i Sambandi ísl. sveitarfélaga og hafa gert stjóm þess nánast að deUd I Sjálflstæðiisflokknum, svo að ekki var við því að búast að auðsótt væri að gera skipu- lagsbreytingar við þær að- stæður.“ Við skulum fyrst Xíta á fyrri röksemdina. Það er svo, að sveitarfélög landsins búa eðU máisins samkvæmt við mjög mismunandi skilyrði og veita ibúum sínum mjög mismun- andi mikla þjónustu. Sveitar- félag í strjálbýli veitir auð- vitað ekki sömu þjónustu og sveitarfélag í þéttbýli. Það má segja, að það sé regla án undantekninga, að því meira þéttbýli, þvi meiri þjónustu er krafizt af sveitarfélögunum. Þess vegna er ljóst, að íbúar í Reykjavík þarfnast meiri sameiginlegrar þjónustu en í nokkru öðru sveitarfélagi á landinu og Reykjavíkurborg þarfnast samsvarandi meiri tekna en önnur sveitarféiög til að standa undir þeirri þjónustu. Það er einnig vit- að, að sveitarfélög í strjálbýl- inu hafa veitt allt að 70% af- slátt af útsvarsstiga, einmitt vegna þess að þau þurfa ekki að veita þá sameiginlegu þjón ustu, sem nauðsynleg er í þéttbýli. Því er hvorki óeðli- legt né ósanngjamt, þótt Reykjavik með 40% lands- manna hafi 50% af öllum tekjum sveitarfélaga í land- inu. Ef til viU er ástæðan fyr- ir aðför þeirri, sem tekju- stofnalögin eru, að hagsmun- um Reykjavíkurborgar, sú, er fram kemur í seinni staðhæf- ingunni, að sjáifstæðismenn hafi verið valdir forráðamenn Reykjaviikurborgar. Það er ástæða ttl að ætla, að núverandi stjórnvöld kunni i'lla við það, að Reykvíkingar hafi frelsi tU þess að kjósa að eigin vild og eftir eigin sam- vizku forustumenn sína, sem ekki eru sammála þeirri vinstri stjómarstefnu, sem nú ríður húsum í landinu. S.I Alfstæðisme n n REYNDU AÐ FA FRAM ÚRBÆTUR Það er rétt að gera hér grein fyrir því, að sjálfstæðis- menn á Alþingi gerðu tilraun til þess að koma í veg fyrir samþykkt tekjustofnaiaga svei ta rf élaganna og tekju- skattslaganna. Fyrst og fremst með því að bera fram tíllögu um frávísun, þar sem máiið væri á ailan hátt allt of iHa undirbúið, þegar tekið væri tUlit til þeirra hagsmuna, sem í veði væru, og víðfeðmi áhrifa þeirra, sem lögin mundu hafa í för með sér. En þegar þessi frávísunartiUaga var felld var enn gerð tílraun tíi þess að bæta úr verstu agnúum þessara laga. Og að því er tekjustofnalög sveitar- félaga snertir, þá var af hálfu sjálfstæðismanna gerð tillaga um, að 10% útsvarið legðist á nettótekjur eins og tekjuskatt urinn, til þess að einfalda skattkerfið og þar sem óljóst var, hvað átt væri við með brúttótekjum. Ennfremur var gert ráð fyrir því, að sveitar- félögin fengju til viðbótar þessu 10% útsvari 5% af skattgjaldstekjum til tekju- skatts. Þá vair gerð tiilaga um, að sveitarfélögim héldu tekju- skatti sínjum af atvinnurekstri, sem var 30%, en vegna frá- diráttairbærnii útavara, aem nið- ur fellur, í raun 23%. Það er mjög alvarleg hlið á hinum nýju tekjustofnialögum sveitar félaga, að sveitarfélögin eiga ekki hlutdeild í betri afkomu atvinnurekstrar síns og fá ein- göngu gjöld sín af honum af fasteignaskatti og aðstöðu- gjaldi Þá töldu s j ál fs t æð ismenr rétt að heiimila sveitarfélögum að leggja á fasteignaskatta, en sikylda þau ekki til þess, og sömuleiðis að leggja það í vald sveitarfélaga, hve háir fasteignaskattair væru, að því miarki, að þeiæ væru ekki hærri af íbúðarhúsnœði en % %, og 1% af atvinmuhús- næði. Hins vegar væri heimild til álagniinigar hærri fasteigna- skatta felld niður. Þá var gert ráð fyrir því, að aðstöðugjöld yrðu efkki hærri en heimingur hámarks sam- kvæmit fyrri lögum, eftir ákvörðun sveitarstjóirnar. FASTEIGNASKATTAR OG EIGID HUSNÆDI Með því að fasteignaskatt- arnlr hækka nú mest, þá er rétt að faira sérstaklega nokkr- um orðum um þá. Pensónu- lega tei ég þá eiga rétt á sér sem tekj ustofn sveitarfélaga, þar sem ýmiss konar þjónusta sveitarféiaganina er bundin við fasteignir í sveitarfélaginu. En stilla verður þeim í hóf, þar sem þeir eru lagðir á eigendur fasteigna án tillits til þesa, hve mikið þeir skulda í þeim. Við sjálfstæðismenn hljótum sérstaklega að hafa í huga, að árangur stefnu okkar hef- ur orðið sá, að um 80% af fjöl- skylduim hér í Reykjavík búa í eigin íbúðum. Þessi árangur er ómetanlegur, bæði frá fé- lagslegu og stjórnmáialegu sjónarmiði. Eklkeirt gerir ein- stalklimginin einis óháðan og tryggiir sjálfstæða skoðana- myindun hanis, dreifir valdinu og treystir lýðraeði eims og það, að borgaramdr eigi þak yfir höfuðið og búi við at- vinmuöryggi, séu fjárhagslega sjálfstæðir. Við sjáifstæðismenn hefðum því talið, að það hefði alls ekfci mátt ganga lengra í álagmingu fasteignaskatta en sem fólgið er í því, að fast- eiginamiatsstofninin hefuir verið hækkaður um 20% vegina verðhækkunár frá því fast- eignamatið var gert, en það er miðað við 1. janúar 1970. Hims vegar átti ekki að knýja sveitarfélögin til þess að nýta 50% álagsheimiidir, eins og raun hefur orðið á á öllu höfuðborgarsvæðinu og stænstu kaupstöðunum. Það er rétt, að það komi fram, að í Reykjavík er talið, að fasteignasikatbar með 50% áiagsheimild muni gefa 420 millj. kr. í staðinn fyrir, að í frumvarpinu var um að ræða 82 millj. kr. tekjur. Hér er um fimimföldun að ræða. Tæpiega 54% þessara tékna koma firá íbúðarhúsmæði og lóðum og rúmlega 46% kemur frá at- vinnuhúsnæði og lóðum. Gert er ráð fyrir því, að unnt verði að gefa eftir fasteignaskatta samkvæmt heimild í tekju- stofnalögunium eigna- og tekju- littum ellilífeyris- og örorku- þegum. FASTEIGNASKATTAR ALLT AÐ SEXFALDAST Ég hef látíð taka samain, hvað fasteignaskattair voru, hefðu orðið, samikvæmit nýju tekiustofnialögu-num án álags og hvað þeir verða með 50% álagi á helztu tegundiir íbúðar- húsnæðis. Af 65 ferm íbúð í háhýsi, sem gera má ráð fyrir að aldrað fólk búi í, voru fast- eigniaskattarnir 1306 kr., án álags hefðu þeir orðið 4080 kr. og verðia nú 6120 kr., eða hafa tæplega fimmfaldazt. fbúð í fjölbýlishúsi, heldur stærri, tæplega 90 ferm, greiddi fast- eigmaskatta 1584 kr., hefði greitt án álags 5323 kr., en greiðir nú 7984 kr., eða hækk- un sem er fimmföld. Þá er næst ibúð í 4ra ibúða húsi, um 110 feim. Eigandi greiddi 2300 kr. í fasteigniaskatta, hefði greitt án álags 9297 kr. og greiðir með 50% álagi 13.946 kr., eða sexfalda þá upphæð sem áður var. Þá er það rað- húsaeigandi, sem greiddi 2654 kr., hefði greitt án álags 9546 kr„ en greiðir nú 14.319 kr., eða 5,4 simnum hærri upphæð en áður. Og loks er það eig- andi einibýlishúss, sem er rúm- lega 600 rúmm að stærð, auk bílskúrs. Haon greiddi áðuir 4722 kr., hefði gireitt án álags 17.526 kr. og greiðir nú 26.289 kr., eða 5,5 falt á við það sem áður var. Þótt í einstaka tilvikum sé hér ékki um svimandi háar upphæðir að ræða, þá er hér um mikla hækkun að ræða, og þessi upphæð er immheimt ásamt öðrum afmotagjöldum af fasteign, eins og lóðairleigu. vatnsskatti, brunabótaiðgjaldi o. fl., þannig að það getur stað ið í mörgum gjaldendum að standa skil á þessum opinberu gjöidum. Almennt munu gjaldendur greiða lægra útsvar til sveit- arajóða en áður, nema þeir allra lægstlaunuðu, en því hæwi tekjuskatt munu þeir greiða til ríkisies. Heildar- skattbyrðin eykst, tilfærsla fjármuna á sér stað bæði firá eimstaklimigum til ríkisims og frá sveitarfélögum til ríkisins í samiræmi við þá eflinigu mið- stjórnarvalds, sem núveramdi stjómarfloikkar keppa að á ölluim sviðum. AÐSTAÐA ATVINNUREKSTRARINS Þá er ástæða til þesis að vekja athygli á aðstöðu at- vinnurekstrariins, sem var mieð nýj u tek j us tofnalögunuim fyirst gefið fyrirheit um, að allt aðstöðugjald yrði fellt nið- ur, síðan var ákveðið að halda helming þesis, en það hæikkaði í 65% fyrra aðstöðugjalds. Þessi fyrirhugaða lækkun að- stöðugjalds var á því byggð, að atvinmureksturimn þyrfi að greiða 1% af fasteignamati í fasteigniaskatta, en nú þarf at- vinnureksturinn að bera hvort tveggja í senn, verulegart hluta aðstöðugjalda og þessa háu fasteignaskatta. Það má að vísu færa rök fyrir því, að gjöld atvinnurekstrariins séu ekki óeðlileg í þessu fortmii, þó er það svo að mismunamdi teg und atvinnurekstrar þarf á mismunandi stærð húsmæðis að halda, og því er þetta ekki óyggjandi gruindvöttur gjalda- byTði hans til sveitarfélaga. Enn fremur er vert að vefcja athygli á því, að arðbærni fast eigna hefur þegar komið inm í myndina við fasteigniamatið sjálft, svo að tvöfalt hærri f astei g n ask a 11 u r atvinmu- rékistnar er þarnia enn frekairi íþyngimg gjaldabyrði hans. STEFNT AÐ I»VÍ A® AFNEMA SJÁLFSÁKVÖRÐ UNARRÉTT SVEITARFÉLAGA Eims og hér hefur verið skýrt flrá er ábyrgð sveitarfélaga sem stjórnvalds með skatt- lagningarvaldi ekki lengur fyr iir hendi. Sveitarfélögum er í rauninmi sagt, hér hafið þið þessa ákveðnu upphæð og með mörgum og mifclum tak- mörkunum getið þið ákveðið, hvernig henin.i skuli varið, em afnumdir eru allir valkoistir í tekjuöflun sveitarfélaga. Eina og áður er sagt eru skilyrði sveitarfélaga mjög mismuinandi, að því er snertir þá þjónustu, sem afl þeim er krafizt af íbúum þeirra. Og það er vissulega rétt, að tekju stofnannir séu svo rúmir, að íbúarnir geti nokkuð valið um það, hvort þeir óski eftir víð- tæfcari þjónustu og meiri framlkvæmdum af hendi sveit- arfélaga, þótt það kosti hærri skattaálagningu, eða hvort þeir sætta sig við minmi þjón- ustu og framkvæmdir og þá lægri skattheimtu í staðinn. Á það ber eiininig að líta, að skil- yrði í hverju sveitairféliagi fyr- ir sig eru mjög mismunandi. Þarnnig getur vel veirið, að rétt sé að skattleggja fasteigniir í einu sveitarfélagi fremur en öðru, að rétt sé að leggja á nokkru hærri álögur á at- vkm'urekstur eða tiltefcna grein atvininurekstirar í einu sveitarfélagi en öðru. og þann- ig mætti lengi telja. Núverandi tekjustofinalög skorttr þessa aðlögumarhæfmii að mismunandi skilyrðum og aðstæðum, og eru því spor í þá átt að fella úr gildi sjálfs- ákvörðunarrétt sveitarfélaga. Það er mála sannast hvort heldur í lífi þjóðar, saimitalka eða einistaklinga, að fjárhaga- legt sjálfstæði er grundvöllur sjálfsákvörðunar þeirra. Slíkt fjárhagslegt sjálfstæði er nú í hættu, að því er sveitarfélög landsins snertir og á það ekfc sízt við Rey'kjavík. Þess vegna er ástæða til þess, cð Reyk\ák ingar geri sér grei-n fyriir þró- un mála og geri sitt tii þeiss að stöðva hana og snúa henmt við.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.