Morgunblaðið - 11.05.1972, Blaðsíða 8

MÖEGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGÚR 11. MAI 1972
8
Ólafsvíkurþorp, séð frá höfn inni. (Ljósm. H.H.)
í Töngunum
þeir gera
garð
Ottó Árnason rifjar
upp þætti úr sögu
Ólafsvíkur
Ottó Árnason.
Á götu í Ólafsvík í vetrarlo k.
I Ólafsvik býr maður að
nafni Ottó Árnason. Ottó
fæddist i Ólafsvík 4. nóvem-
ber 1908, sonur hjónanina
Ámia Sveinbjörnssonar sjó-
manns, og Ingibjargar Jóns-
dóttur.
Ottó hefur fylgzt með upp-
gangi Ólafsvikur, séð úthafs
ölduna, sem oft hefur song-
um valdið, renna sér upp í
vikursandinn, ýmist hljóðláta
eða rismikla o.g faldað hvitu.
Ottó ann þessum bæ, og
sögu hans, og er tilbúinn að
veita öðrum innsýn í
sögu staðarins. Það gerir
hann i frásögninni hér á eft-
ir:
Þegar horft er í austur frá
Ólafsvík blasir við Búlands-
tindur. Tindafell í suðri og
Ólafsvíkurenni í vestri. Á
milli Tindafells og Ennis rís
Hróinn, sérkennilegur tind-
ur, og lengra til suðvesturs
er Snæfellsjökull. Til norð-
urs er hinn fagri Breiðafjörð
ur, víðáttumikill og auðugur,
og handan fjarðarins sjást
Barðastrar.darfjöllín, Látra-
bjarg og Háaskor en innar
Klafningsfjöllin.
I suðaustanáttum streymir
vindurinn niður fjallaskörð-
in og verður þá oft hvasst
við víkina og fylgir því mik-
il úrkoma. 1 vestanrok-
um koma sviptibyljir, en
norðanáttin er hægari og i
þeirri átt verður hvergi
meira logn en á Ólafsvík. Og
sólarlagið er fagurt i júni
þegar miðnætursólin hnigur
við Látrabjarg.
Á landnámsöld brýndi Ól-
afur belgur fleygi sínum til
hlunns í þessari vik. Hamn
gekk upp með ánni, sem
rennur í víkina, og fann þar
á grösugum bölum bæjar
stæði gott. Þar setti hann bæ
sinn, Ólafsvik. En ekki varð
Ólafur ellidauður á bæ sin-
um, því nábúi hans, Ormur
hinn mjóvi að Brimisvöllum,
kreppti svo að honum, að
Ólafur fluttist búferlum, en
nafn hans fesitist við víkina
og byggðina, sem síðar reis
við hana. Síðan var hljótt
um þessa vík um aldlr.
Rif, sem er rétt utan við
Ennið, var útgerðar- og
verzl u narstað ur fram eftir
öldum. En þegar verzlunin
lagðist niður á Rifi var hún
flutt til Ólafsvíkur. Ólafsvlk
varð iöggiltur verzlun-arstað-
ur með konungsbréfi 1685.
Upp úr því fer byggðin að
vaxa. Verzlunin í Ólafsvík
var kappsamlega rekin. Eink
um var það verzlun þeirra
Clausenanna, en þeirra verzl
un stóð frá 1800 til 1892.
Auk verzlunarinnar ráku
þeir útgerð á þilskipum á
sumrin, höfðu fiskverzlun og
áttu skip í förum til Dan-
merkur. Kapituli Clausen-
anna er sérstakur í byggðar-
sögu Ólafsvíkur.
I Ólafsvík hafa lengst af
verið starfræktar tvær verzl
anir, önnur fyrir neðan Gil
en hin fyrir ofan. Proppé-
bræður rákú verzlun í Ólafs
vík undir forustu Jóns
Proppé tiil ársins 1925. Var
verzlun þeirra í húsi því sem
Clausenverzlunin byggði. Eft
ir Proppébræður, keypti
Finnbogi Lárusson húsið og
rak þar verzlun fram yfir
1940.
Árið 1902 var stofnað verzl
unarfyrirtæki í Ólafsvík,
svonefnd Bændaverzlun. For
stjóri hennar var Einar
Markússon, stórhuga mað-
ur. Verzlun þessi reisti
myndarleg verzlunar- og
vörugeymsluhús og gerði til-
raun til að nota járnbrautar-
vagn við upp- og útskipun
á vörum. Þessi tilraun tókst
ekki sem skyldi og lagðist
brátt niður.
Árið 1943 var kaupfélagið
Dagsbrún stocfnað og keypti
það verzlunarhúsið af Finn-
boga Lárussyni. Það byggði
einnig frystihús og hóf út-
gerð, ein seldi Kirkju-
sandi h.f. í Reykjavik bæði
frystihúsið og útgerðina
nokkrum árum seinna. Kaup
félagið Dagsbrún og Kaupfé-
lag HeUissands voru samein-
uð nökkrum árum seinna og
bera nú nafnið Kaupféiag
Snæfellinga. Þau urðu enda-
lok hins gamla verzlun-
arhúss, það það varð eldinum
að bráð eftir að það hafði
þjónað sem aðal verzlunar-
hús þorpsins í 120 ár.
Kaupfélag Ólafsvíkur var
stofnað 1923 og var rekið til
ársins 1963, eða í 40 ár.
Það hóf verzllun sína i
gömlu húsi, svonefndu Götu
húsi, rétt fyrir innan Gilið.
Síðar byggði það myndarlegt
verzlunarhús, sem nú er í
eigu kaupfélags Snæfellinga.
Þetta kaupfélag keypti og
verkaði fisk fram til ársins
1940 og gerði út þilskip á
handfæraveiðar í nokkur ár.
Auk þessara verzlana, sem
upp hafa verið taldar, rak
Garðar Gíslason í Reykjavik
verzlun í Ólafsvík í nokkur
ár.
Nú eru starfræktar í Ól-
afsvík tvær matvöruverzlan-
ir, kaupfélag Snæfeliinga og
verzlunin Hvammur, eign Jó-
hanns Jónssonar, auk
þriggja smáverzlana.
Ólafsvíkingar hafa löngum
verið harðir sjósóknarar og
orðið að gjalda Ægi sitt, eins
og önnur sjávarpláss. Mest
urðu sjöslysin á öðrum tuig
aldarinnar er þrir vólbátar
fórust með allri áhöfn sam-
tals 28 mönnum. Þessi mann-
skaði var mikið áfall fyrir
ekki stærri byggð.
Allt til ársins 1904 höfðu
seglskútur og árabátar verið
allsráðandi i útgerðarsögu
Ólafsvíkur. En það ár var
fyrsti vélbáturinn keyptur
til staðarins. Var það 4 tonna
bátur sem bar nafið „Geys-
ir“ og voru eigendur 5. Bát-
urinn var gerður út á línu
um sumarið og fiskaði með
ágætum. Það urðu því ýms-
ir til að feta í fótspor þess-
ara manna og voru á næstu
árum gerðir út allmargir vél-
bátar frá Ólaflsvik.
Eftir að togaraútgerð hófst
I Reykjavik og Hafnarfirði,
og vaxandi vélbátaútgerð i
Vestmannaeyjum og á Suður-
nesjum, tóku sjómenn úr
þorpinu að sækja í vaxandi
mæli til annara verstöðva.
Margir fóru til Vestfjarða yf
ir sumartímann en reru heima
haust og vetur. Þeir, sem
fóru til Suðurlandsins fóru
upp úr hátíðum og voru til
vors. Afleiðingarnar af
þessu urðu þær, að menn sett
ust að þar sem þeir stund-
uðu atvinnu sina og fækkaði
því fólkinu i þorpinu mjög á
þessum árum.
Vorið 1927 var brotið
blað í útgerðarsögu þorps-
ins með því að tveir Ólafs-
víkingar keyptu léttbyggðar
vélar í árabátana sína. Voru
það þeir Ingvi Kristjánsson,
frá Kaldalæk, og Kristján
Þórðarson, stöðvarstjóri.
Ingvi keypti Bolundervél í
sinn bát, sem sett var í bát-
inn í Stykkishólmi, en Krist-
ján fékk Fordvél í sinn bát
sem hann lét setja niður
i Ólafsvík. Á næstu árum
fjölgaði trillubátunum sem
smátt og smátt leystu árabát
ana af hólmi. Vélbátaútgerð
in gekk ágætlega fyrstu ár-
in, en verðfallið á saltfisk-
inum 1931 olli okfcur þungum
búsifjum og síðan komu
aflaleysisárin 1934 tál 1937.
Á þeim árum voru menn að
hefja veiðar með dragnót og
komu bátar af Suðurlandi tii
að stunda þessar veiðar á vik
Framfc. á bls. 19