Morgunblaðið - 17.12.1972, Blaðsíða 2

34
MOR/GUNRLAÐIÐ, SUNNUDAGOR 17. DESEMRÉR 1972
íslandsbanki
Uá neyddist bankinn enn til að
leita á náðir stjórnvalda með
aðstoð og fékk þá 1 milljón
króna — hinn svokallaða
„dolíravixiV1 -— gegnxnn
Landsbankann frá Ameríku.
DEILIIB BANKANJíA
Haustið 1929, eftir að bank-
inn dró inn þá 1 milljön kr. af
seðlum sínum, sem áður var get
ið, sneri hann sér tii stjómar
landsbankans og óskaði þess,
að hún endurkeypti víxla af
honum er næmu 5/8 hiutum
seðlainndráttarins eða 625 þús
und krónur, en 69. grein Lands
bankalaganna frá 1928 lagði
þá skvldu á her'ar Landsbank
anum að kaupa slíka víxia af
íslandsbanka, fyrir upphæð,
sem nam 5/8 hlutum þeirra
seðla, sem Jslandsbanki á
hverjum tíma dró inn, en fyr-
ir 3/8 hluta seðlanna var ætí-
p ■ ' . ’nnd-’- -n’ ’ re’rU
Landsbankanum hluta af gull-
forða jínum. I.andsbankinn neit
aði þó að verða við þessari ósk
Tslandsbanka og færði fram
þau rök fyrir synjuninni að
j ivlitti d >'i!a avíx-
ilsins væri fallinn í gjalddaga,
án þess þó að íslandsbanki
hefði náð samningum um gjald
frest. Ennfremur leit Lands
bankínn svo á, að af þeim 3.3
millj., sem 's'andsbanki skuld-
aði T andsbankanum, bæri að
skoða 1,8 milljón kr. sem 5/8
hluta þeirra 3 miRjóna króna,
sem íslandsbanki hefði áður
dregið inn af seðlum sínum, en
an skilning Landsbankans á
lögunum frá 1928 og benti á,
að þegar þau lög voru sett var
skuld íslandsbanka á þessum
reikningi 1T4 milljón kr.
umfram þær 1.8 milljón, sem áð
ur voru nefndar. Taldi Islaiids
banki, að löggjafinn hefði
aiidrei ætlazt tii, að sú skuld
greiddist jafnóðum og seðlainn
dráttur færi fram, enda héfði
öllum þá verið Ijóst, að bank-
inn gat ekki risið undir slík-
um greiðsluskilmálum á skuld
inni.
NAI HIK ISI VNDSBANKA
Hér eru engin efni að meta,
hvort bamkaráðaTma hafði lög
að maela, en fullvíst var talið,
að f - iandsbank'. hefði brýina
þörf fyrir þessa peninga. Fór
nú að kvisast um bæinn orð-
rómur um erfiðleika bankans,
en við það óx vitanlega hætt-
an á, að bankinn kæmist ekki
af sjálfsdáðum úr vandræðun-
um. Og þar kom, að bankaráð-
ið eða formaður þess, sem var
Tryggvi Uórhallsson forsætis-
ráðherra, sneri sér föstudaginn
fyrir lokunina til fjármálaráð
herra og tjáði honum vandræði
bankans. Fór bankaráðið þess
á leit, að fjármálaráðherra léti
bankanum í té nauðsynlegan
stuðning til að annast greiðsl-
ur á þeim kröfum, sem bank-
anum kynnu að berast á laug-
ardag. Tók fjármálaráðherra
þessu vel og hét þeim stuðn-
ingi, sem þyrfti.
En óróinn í bænum fór vax-
Andstæðingar íslandsbanka beittu ýmsiuu brögðum í baráttu sinni gegn bankanum. Þetía póst-
kort, sem gefið var út 1926—27, þarfnast ekki skýringa.
málaráðherra, skipaði Tryggvi
Þórhallsson þá Jakob Möller
bankaeftirlitsmann og Pétur
Magnússon bankastjóra til
þess að rannsaka hag bankans.
Skiluðu þeir áliti sínu eftir sól
arhrings starf og álitu bank-
ann eiga fyrir skuldum, ef frá
væri talið hlutafé hans — að
því áskildu, að starfsemi hans
yrði haldið áfram í svipuðu eða
lítt breyttu formi.
ABRAR INNKI OG
YTIÍI ORSAKIR
Fyrstu árin eftir heimsófrið-
íslandsbanki varð fyrir geysi-
lega miklum beinum töpum.
Þegar þessi útlendingur
hvarf nokkru síðar frá
Islandi, varð hann í lokin dýr
keyptari en nokkur annar út-
lendingur, sem til íslands hef-
ur komið, því hann fékk
að gjöf frá sjóði þeirrar stofn-
unar, sem hann hafði svo
skammarlega lagt í rúst — eitt
hundrað þúsund krónur —
hærri gjöf en nokkrum útlend
ingi hefur verið gefin fyrr og
síðar frá Islandi.
Síðan var gripið til þess
Þess 2.4Ó0
ur i ntW
króna Íslanclsiíankavíxill var samþykktur til greiðslu af •? ni II.
/ankans þar. Miðað við þáverandi kauptaxta í almennri vsriianr
nú um kr. ''.''ðO/W.
afgangurinn, um 1% milljón,
væri óumsamin skuld.
Taldi því Landsbankinn sig
hafa rétt til þess að draga frá
þessari upphæð þær 625 þús-
und kr., ei' honum samkv. lög-
unum frá 1928 bar að kaupa
víxla fyrir af íslandsbanka,
vegna þeirrar 1 millj. króna af
seðlum, sem fslandsbanki hafði
siðast dregið inn og skuldaði
þó fsiandsbanki Landsbankan
um vegna þeirra viðskipta yf-
ir 800 þúsund kr.
Bankaráð fslandsbanka neit
aði að viðurkenna þenn-
andi, svo að sýnt þótti, að ef
bankinn opnaðl mánudaginn 3.
febrúar, mundi hann ekki geta
greitt þær kröfur, sem honum
bærust, nema ný öfl kæmu
bankanum til aðstoðar.
Bankaráðið skrifaði því fjár
málaráðherra og fór fram á
það, að ríkið tæki ábyrgð á
skuldbindingum bankans, að
einhverju eða öllu leyti og sæi
bankanum jafnframt fyrir 1.5
miiijón kr. rekstrarfé.
Samtímis því, sem bankaráð-
ið vék vandræðum þessum til
afgreiðslu ríkisstjórnar og fjár
SKH.DIR BANKANS
Skuldir bankams, þegar harnm haitti stör'fum voru:
1) Hluti banka-ns af „enska lánm'u" var uim 5,6 mitlj.
króna. Árleg afborgun 100 þúsund kr.
2) Sktdd Við rikissjóð Dana (póstsjóðslánið) tii 15
ára; eftirstöðvar 3,9 milij. danskar krónur. Ár-
leg a fborg'U'n um 400 þúsund kr.
3) Skuld við Privatbamkann í Kauptnannahöfn, rúm-
lega 2 miMj. d. kr. Árleg afborgun 400 þúsund fcr.
4) r>>klara-víxinn. Bftirstöðvar um 500 þúsund kr.
SamtaLs afborganir og vexrtir vegna skúlda ura 2
miilljónir króna.
5 millj. kr.
sparifé
Spa risj óðsrei k n i n gar í
aðalbankanuni i Reykjavík
voru 7213, þegar bankanum
;var lokað. Meðaltals-
innstæða kr. 525. Að með-
töldum útibúum voru spari-
sjóðsreikningar um 10 þús-
,»11**1- Áætla má því að spari-
fé almennings í bankanum
hafi með útibúum numið á
sjöttu milljón króna.
inn mikla 1914—1918 voru erf-
ið í heimi fjármálanna. íslend-
ingar voru þá svo óheppnir, að
aðalpeningastofnun landsins,
íslandsbanka, stýrði þá sem að
albankastjóri útlendur maður,
sem brast bæði mannvit og
mannkosti til að gegna þvi þýð
ingarmikla starfi. Hann var
settur til þess að gegna því af
þeim útlendu mönnum, sem Is-
lendingar í gáleysi sínu höfðu
afhent seðiaútgáfuréttinn og
aðalstjórn peningamálanna.
Hin hörmulega bankastjórn
þessa útlendings leiddi böjA^f-
ir alla þjóðina ásamt hinu^B-
urlega verðfalli peninganna og
Yolvo
Mikill órói
erlendis
Mikill órói gerði vart við
sig meðal fjármálamanna
erlendis vegna lokunar Is-
landsbanka. Biðu þeir
óþreyjufullir fregna um að
bankinn hefði opnað aftur.
Erlendir viðskiptamenn
urðu órólegri með liverjum
deginum, heimtuðu auknar
tryggingar, kipptu að sér
hendi og margir voru þeirr-
ar skoðunar, að lokun
bankans hefði verið alveg
óeðlileg og jafnvel af
flokkspólitískum toga
spunnin.
nóvemlier 1917 o.;- 1
eri andvii'ði víxils
óyndisúrræðis að veðsetja toll
tekjur landsins fyrir
mesta ókjaraláni, sem tek-
ið hefur verið fyrir Islands
hönd. . €<rtska iiánið“ og var
nokkur hluti lánsfjárins not-
aður til að bjarga Isiatids-
banka.
Þannig má fullyrða, að síð-
ustu 10 ár íslandsbanka hafi
hartn sífellt fjarað út á hverju
ári og séu þessar ástæð-
ur helztar:
a) Töp vegna stóraukinna
útiána til framleiðslunnar
vegna erfiðleika, sem að
nokkru leyti urðu raktir til
hækkunar 'rengis islen’ku
krónunnar.
b) Skuidir og afborgan-
ir vegna fyrri áfalla bankans.
el Stórminnkandi innlánsfé.
d) „Enska lánið“ á rúmlega
9% vöxtum, en venjulegir út-
lánsvextir 7,5—8%.
e) Afar dýr rekstur. Fjöl-
mennt og vel launað banka-
ráð. Mjög hálaunaðir banka-
stjórar (40 þúsund á ári) og
tiltölulega fjölmennur hóp-
ur eftirlaunafólks.
f) Vöxtur Landsbankans á
kostnað íslandsbanka. Innláns-
fé Landsbanka var ríkistryggt
og hann naut í alla staði meira
almenns trausts en íslands-
banki.
g) Verðfall hlutabréfa bank
ans í kauphöilirtni í Kaup-
mannahöfn. 100 króna hluta
bréf féllu á einum degi úr d.
kr. 38—40 niður í d.kr. 24. Or-
sakaðist verðhrunið sennilega
af uppsögn aðalviðskiþtabanka
Islandsbanka á rúmlega 2 millj
ón d.kr. láni.
RÁDGÁTA?
Óliklegt er að nokkru sinni
verði skráð saga íslandsbanka
eða könnuð til hlítar rök þau,
er lágu til örlaga stofnunarinn
ar.
Ixíkasviptingarnar um bank-
ann stóðu á einu illvígasta
skeiði í stjórnmálasögu aldar-
innar, þegar stjórnmálaskrif
blaðanna voru blandin geð-
veikiásökunum á báða bóga og
persónuníði úr iaunsátri var
mjög beitt.
Þvi er nú torvelt að meta
önd.erðar fullyrðingar hlutað
eigandi aðilja — ataðar per-
sónulegu skítkasti í flest-
um greinum.
Ráðgátan um afdrif Islands-
banka mun því verða óleyst
enn um hríð, en trúlegt er að
þar ievnist sitthvað gruggugt
í pokahorninu.
Til
sölu VOLVC 72 4ra dyra hvítur með útvarpi.
Mjög falíegur bítl.
Upplýsingar í sima 33998.