Morgunblaðið - 12.04.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNÐLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 1973
Tryggja verður öldruðum og
örorkuþegum sæmandi kjör
sagði Geirþrúður H. Bernhöft í jómfrúræðu sinni
Geirþrúður H. Bernhöít, sem
nú situr á þing-i í fyrsta sinn
mælti fyrir frumvarpi sínu um
breyting:ar á lög-um um almanna
tryggingar. Gera tillögur hennar
ráð fyrir ýmsum hlunnindum til
elli- og örorkuþega og fer hluti
jómfrúræðu hennar hér á eftir:
Frv. þetta gerir ráð fyrir breyt
ingum á b-lið 43. gr. varðandi
greiðslu læknisrannsókna og að-
gerðQ utan sjúkrahúsa fyrir elli-
og Örorkulífeyrisþega. Samkv.
núgildandi lí^jum fær sjúkling-
ur, sem lagður er inn á sjúkra-
hús til læknisrannsóknar, sjúkra
húsdvölina greidda að fullu, þar
með taldar allar rannsóknir,
röntgenmyndatökur, lyf og aðr-
ar aðgerðir. Fjöldi sjúklinga,
sem þarfnast nákvæmrar læknis-
rannsóknar kemst þó ekki inn á
sjúkrahús. Fer þá læknisrann-
sókn fram utan sjúkrahúsa og
sjúklingur fer á milli þeirra
staða, sem geta veitt þessa nauð-
synlegu þjónustu. Fari rannsókn
og aðgerðir fram utan sjúkra-
húsa, fær sjúklingur ekki greitt
að fullu, héldur ber honum að
greiða 1/4 hluta kostnaðar.
Fjölda elli- og örorkulífeyrisþega
er ókleift að greiða þennan kostn
að. Auk þess neyðast þeir oft til
vegna veikinda að nota leigu-
bíla, og bætist þá greiðsla fyrir
þá ofan á fyrrnefndan sjúkra-
kostnað. Hér gætir mikils mis-
ræmis í aðstoð þjóðfélagsins við
sjúka. Sá heppni, sem kemst inn
á sjúkrahús og fær þar full-
komnustu þjónustu, fær hana
alla endurgjaldslaust. Sá ó-
heppni, sem kemst ekki inn á
sjúkrahús og fær þess vegna
mun ófullkomnari þjónustu, á
hins vegar að greiða sjálfur 1/4
hluta sjúkrakostnaðar, oft auk
annarra útgjalda, t.d. fyrir leigu-
bifreið. Öllum er ljóst, að langir
biðlistar eru á öllum sjúkrahús-
um. Því miður verður það æði
oft hlutskipti aldraðra og ör-
yrkja að þurfa að bíða allt of
lengi eftir sjúkrahúsplássi og
heimilislæknir úrskurðar loks
rannsókn eða aðgerð utan sjúkra
húss. Þá vex oft vandinn hjá við
komandi sjúkling.
Sjötugur fyrrv. sjómaður tal-
aði við mig um daginn. Hann er
sterkbyggður og stæltur, en á
aftur bágt með gang, hafði feng
ið einhverja illsku í bakið. Hann
þurfti að fara í myndatöku og
fleiri rannsóknir, en buddan
sagði nei. Aðstoð borgarsjóðs
hafnaði hann, ætlaði að sjá til
og svo er um fleiri. Það skal tek
ið fram, að iæknisrannsókn eða
aðgerð utan sjúkrahúsa er mun
kostnaðarminni fyrir ríki og
sveitarfélög en sjúkrahúsdvöl.
Ekki þarf að færa önnur rök fyr
ir því en benda á daggjöld sjúkra
húsa. T.d. er gjald Landspítalans
og Borgarspítalans í Fossvogi
nú 5100 kr. á dag. Ekki er ótrú-
legt, að samræming á greiðslu
rannsókna og aðgerða á sjúkra-
húsi og utan þess mundi draga
töluvert úr umsóknum um
sjúkrahúsdvöl. En eins og öll-
um er kunnugt, er ekki vanþörf
á að bæta ríkjandi vandræða
ástand. Auk þess væri það geysi-
legur sparnaður eins og áður
er nefnt.
Meðalaldur Islendinga fer ört
hækkandi. Má þvi búast við sí-
felldri aukningu umsókna til
sjúkrahúsvistar, ef ekkert er að
gert. Ekki njóta allir ellilífeyris-
þegar eftirlauna. Sumir elli- og
örorkulífeyrisþegar lifa á lífeyri
sínum eingöngu. Það getur orðið
þröngt i búi, ef við bætist óvænt
ur aukakostnaður, en svo undar-
lega vill til, að enginn býst við
að verða veikur.
Hámark elli- og örorkulífeyris
hefur verið tvöföldun grunnlíf-
eyris eða samtals 14.400 kr. á
mánuði. Hætt er við, að lítið sé
afgangs, þegar greiddir hafa ver
ið fastir útgjaldaliðir, svo sem
húsaleiga, hiti, rafmagn, dag-
blöð, útvarp og e.t.v. simi. Það,
sem afgangs er, á þá að nægja
fyrir mat, fatnaði og svo öllu
öðru. Hér er því lagt til, að nauð
synlegar læknisrannsóknir og
aðgerðir utan sjúkrahúsa greið-
ist að fullu fyrir elli- og örorku-
lífeyrisþega.
2. gr. frv. hljóðar svo með
leyfi hæstv. forseta:
„Lyf, sem samlagsmanni er
lífsnauðsynlegt að nota að stað-
aldri og nauðsynleg lyf fyrir elli-
og örorkulífeyrisþega, en önnur
lyf 3/4 eða 1/2, enda séu lyfin í
lyfjaskrá, sem Tryggingastofnun
in lætur gera, og staðfest skal af
heilbrigðisstjórninni. Heimilt er
í skrá þessari að taka við
greiðslu ákveðinna lyfja á tiltek-
inn hátt.“
Hér er gert ráð fyrir breyt-
ingu á c-lið 43. gr. um greiðslu
lyfja. Samkv. núgildandi lögum
er þátttaka sjúkrasamlags í lyfja
afgreiðslum mismunandi. Fer
það eftir sjúkdómum og tegund
um lyfja. Sum lyf greiðir sjúkra
samlagið að fullu, önnur að 3/4
eða 1/2. Af augljósum ástæðum
er lyfjanotkun elli- og örorkulíf
eyrisþega oft mjög mikil miðað
við lyfjanotkun almennt. Jafn-
framt er greiðslugeta þessara líf
eyrisþega oftast mun minni en
flestra annarra. í byrjun febr.
s.l. hitti ég ekkju hátt á áttræðis
aldri. Hún var að koma frá lækni
og hélt á lyfseðli i hendinni. Ekki
ætláði hún þó að sækja sin nauð
synlegu lyf fyrr en eftir þann
10. mánaðarins, þegar hún hefði
fengið ellilifeyrinn sinn greidd-
an. Ég vil vera sjálfstæð, sagði
hún og brosti, þegar henni var
boðin aðstoð.
Mörg dæmi eru þess, að elli-
og örorkulífeyrisþegar neiti sér
um eða kaupi ekki um tíma nauð
synleg lyf vegna fjárskorts og
hafni einnig aðstoð sveitarfélags
ins þótt í boði sé. Ekki þarf að
fjölyrða um, hversu alvarlegar
afleiðingar slíkt getur haft í för
með sér. Þess vegna er lagt til,
að nauðsynleg lyf greiðist að
fullu fyrir elli- og örorkulífeyris
þega.
3. gr. laganna hljóðar svo;
með leyfi hæstv. forseta:
„í stað orðanna í lok 5. mgr.
50. gr. laga „er Tryggingastofn-
uninni heimilt að greiða honum
sjálfum allt að 25% lágmarks-
bóta“ komi: Skal Trygginga-
stofnunin greiða honum sjálfum
25% tekjutryggingar. Frv. þetta
gerir ráð fyrir breytingu laga
varðandi greiðslu Trygginga-
stofnunarinnar til persónulegra
þarfa elli-, örorku- og ellilffeyris
þega. Samkv. núgildandi lögum
er Tryggingastofnuninni heimilt
að greiða elli-, örorku- og ekkju-
lífeyrisþega, sem dvelst á stofn
un eða sjúkrahúsi, lengur en
einn mánuð og er algerlega

Geirþrúður H. Bernhöft.
tekjulaus, allt að 25% lágmarks-
bóta. Greiðist það honum sjálf-
um og er þetta fé ætlað til per-
sónulegra þarfa. Undanfarið hef
ur þessi upphæð verið 1500 kr.
á mánuði og greiðist ársfjórð-
ungslega. Sama gildir í fram-
kvæmd fyrir þá, sem hafa lág
eftirlaun.
Fyrir rúmum hálfum mánuði
ræddi við mig hálfáttræður mað
ur. Hann var ekkjumaður fyrir
þrem árum. Svo bjó hann áfram
heima í nokkra mánuði einn í
leiguíbúðinni. Börnin voru bú-
sett erlendis. Loks gafst hann
upp á einverunni og fór á elli-
heimili Hann hafði í eftirlaun
tæp 9 þús. kr. og í ellilífeyri
2700 kr. á mánuði. Þar sem hann
naut eftirlauna, bar honum
samkvæmt lögum að greiða vist
gjald sitt sjálfur. Átti hann þá
eftir um 1500 kr. á mánuði til
persónulegra þarfa. Mér þykir
leitt að þurfa að biðja um hjálp,
sagði hann. En stúlkurnar í
þvottahúsinu neita að þvo nær-
fötin mín lengur. Þau eru orðin-
svo slitin. Hann átti bágt með að
skilja réttlæti laga um almenn-
ar tryggingar, og það eiga víst
fleiri. Hefði hann engin eftirlaun
haft, verið tekju- og eignalaus,
mundi hann samkvæmt lögum
um almennar tryggingar hafa
fengið vistgjaldið greitt að fullu
með tvöföldun ellilífeyris og auk
þess fengið 1500 kr. á mánuði til
persónulegra þarfa. Hann naut
því á engan hátt eftirlauna sinna.
Ef elli-, örorku- eða ekkjulífeyris
þegi þarf að greiða fatnað, hrein
lætisvörur, snyrtingu, klippingu
eða hársnyrtingu og e.t.v. tóbak
með þessu fé, þótt ekki sé minnzt
á smágjafir til barnabarna eða
einungis fargjald með strætis-
vögnum, sem elli- og örorkulíf-
eyrisþegar þurfa þó aðeins að
greiða að hálfu, er augljóst, að
enginn getur komizt af til lengd
ar með þessi fjárráð. Þess vegna
er lagt til, að Tryggingastofnun-
in skuli greiða lífeyrisþega sjálf
um 25% tekjutryggingar í stað
25% lágmarksbóta.
Nái þessi breyting fram að
ganga, mundi hlutaðeigandi fá
greiddar um 3 þús. kr. á mánuði
til persónulegra þarfa. Tel ég
það mikla bót, þótt engin sé þá
ofrausnin.
Ég hef drepið á nokkur dæmi
frv. þessu til skýringar. Ég gæti
nefnt óteljandi dæmi, þar sem
ég hef unnið við þennan mála-
flokk um margra ára skeið og
er þvi málinu vel kunnug. Það
er erfitt að horfa á eftir öldr-
uðum einstaklingi ganga út úr
skrifstofunni með lyfseðil í hönd
um fyrir nauðsynlegum lyfjum,
sem hann hefur ekki ráð á að
kaupa, en vill þó ekki þiggja
hjálp til þess. Það hvarflar að
mér, ætli ég sjái hann aftur?
Það er guð og lukkan, sem ræð-
ur því, hvort hann lifir þetta af.
Það er erfitt að verða gamall,
hafa mjög knöpp fjárráð, en
vilja þó ríghalda í sjálfstæði sitt,
eins og Bjartur í Sumarhúsum.
Það er erfitt að horfa á aldraða
kveðja og fara að afloknu sam-
tali, sem er bersýnilegar sjúkur,
en hefur ekki ráð á að leita sér
læknishjálpar. Það hlýtur að
vera tvímælalaus skylda þjóð-
félagsins að bæta hag þessara
þegna sinna. En það er ekki
hægt nema með breytingu á nú-
gildandi lögum. Þeir einstakling
ar, sem fæddir eru um eða fyrir
s.l. aldamót eiga allt aðra lífs-
reynslu að baki en þeir, sem
yngri eru og hafa þess vegna
aðra lífsskoðun. Unga fólkið í
dag þykir það ævintýri líkast,
ef minnzt er á uppboð á þurfa-
lingum eða hreppsómögum hér
áður fyrr, til þess að hreppur-
inn þyrfti sem minnst að greiða
með ómögum sínum. En það er
ekkert ævintýri fyrir þann, sem
hefur upplifað það sjálfur.
Einn aldraður vinur minn
sagði mér fyrir skömmu, að
hann hefði 7 sinnum verið boð-
inn upp fyrir fermingu. Þá
skildi ég betur, af hverju hann
var svona illa farinn líkamlega.
Hann hefur þótt þurftafrekur
strákur, svo að þeir, sem tóku
hann til sín, losuðu sig við hann
eftir árið og aftur var hann boð
inn upp. Til æviloka ber hann
þess líkamleg merki, að hann
fékk aldrei fylli sína, þegar hann
var að alast upp
Þeir, sem hafa slitið út starfs-
kröftum sínum við erfiðustu skil
yrði í þágu okkar allra hinna,
sem yngri erum, hljóta að eiga
það inni hjá okkur, að þeim séu
tryggð mannsæmandi lífskjör
síðustu ár ævinnar. Allir þeir,
sem vegna sjúkdóma, aðstöðu
eða elli geta ekki aflað sér tekna,
ættu ekki að þurfa að liða skort
í okkar velferðarþjóðfélagi, þótt
þeir séu eitthvað andlega skyldir
Bjarti í Sumarhúsum. Auðvitað
er mér ljóst, að brýn þörf er á
fleiri breytingum núgildandi laga
í þágu fyrrgreindra aðila, - þótt
ekki sé þeirra getið hér. Það er
augljóst réttlætismál að bæta hag
þeirra, sem frv. þetta fjallar
um. Ég skora á þingmenn að
sameinast um framgang þess.
Magnús Jónsson:
Raforkuöflunarleiðir Norð-
lendinga verði athugaðar
í samvinnu við heimamenn
Magnús Jónsson hefjur mælt
fyrir þinigsáiyktunartil’lögu, um
athugun á raforkuöflunarleiðum
fyrir Norðlendinga. Meðfiutn-
iinigsimenn hans eru Lárus Jóns-
son, Gunnar Gíslason, Björn
Jónsson, Pálmi Jónsson og
Björn Pálsison.
Með tilfögunni er sikorað á
ríkisstjórnina að slkipa 5 manina
samstarfsnefind rí'kisstjórnarinn
ar og Fjórðungssambands Norð
lendinga, og skuli sú nefnd
kanna sem allra fyrst, hver sé
hagikvæimasti og öruggasti 'kost-
ur til raforkuöf'l'uniar fyrir Norð
liendinga.
í greinargerð með þessari til-
lögu segir:
Fjórðungsisainba'nd Norðlend-
inga hefur uim noikikurt skeið
freistað þess að fá skipaða sam-
starfsnefnid í orkiuimiálum með
rílkisstjórninni til þess að gera
heildarathugun á því, með
hvaða hætti verði á hagkvæm-
astan og öruiggastain hátt leyst
úr þeim geigvænlega vanda í
orkuimálum fjórðiungsins, sem
nú blasir við. 1 marz sl. ítrekaði
Fjórðungssambandið þessar
óskir sínar og skoraði jafnframt
á þinigmenn Norðurlands, „að
þeir beiti áhrifum símum til
þesis, að Skipuð verði nefnd ríik-
isstjórnarinnar og Fjórðungs-
sambands Norðlendinga til
þes's að gera hliutliausa 'könnun
á orkuþörf, orkuöfliun og dreif-
ingu raforku á Norðurlandi með
það fyrir augum að finma hag-
kvæmustu leiðir til lausiniar
þeirra vanidaimála, er við á á
þessu sviði." Flm. þessarar till.
vilja með tillöguflutningi þess-
um leitast við að verða við þess
ari ósik, sam samþyklkt var ein-
róma i fjórðuingsráðl.
Á sarna fundi samþykkti fjórð
ungsráð alimenna ályktun í orku
máiuim, sem fer hér á eftir: —
„Fjórðungsráð Norðlendinga tel
ur ástand orkumála á Norður-
liandi með öiltu óviðumandi og
geti svo farið, að onkusikortur
hefti framþróun í fjórðungmum
á næstu árum. Telur ráðið, að
mjög skjótra aðgerða sé þörf, ef
komast á hjá vandræðum. Það
er s'koðum fjórðumgsráðs, að
með ákvörðumum, sem Fjórð-
ungssambamd Norðlendinga hafi
ekiki átt aðild að, hafi ríki,s-
stjórnin í reynd tekið ti'l sín af
heimaimönnum frumkvæði í
orkumálum Norðurlamds. Telur
fjórðungsráð þetta mjög var-
hugavert og leggur áherzlu á, að
sliík mál eigi að leysa í sam-
starfi ríikisvalds og heima-
manina. ítrekar fjórðumgsráð
fyrri áskorum sína um, að skip-
uð verði hið fyrsta nefnd ríkis-
stjórnarinnar og Fjórð'ungssam-
bands Norðliendiniga, sem geri
hlutlau'sa kömnuin á orkuþörf,
orkuöflun og dreifimigu rafoiku
á Norðurlandi. Verði sú leið til
orkuöflumar vailin, sem hag-
kvæmiust reynist fyrir Norður-
land og þjóðariheildina.“