Morgunblaðið - 12.04.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FrMMTUDAGUR 12. APRlL 1973
17
GOÐSÖGNIN OG VOFAN
David Horowita:
KALDA STRÍÐIÐ.
Bók þessi er þýdd af félögrum í
SÍNE-deildinni í Osló
og g-efin út í sanivinnu við
SÍNE.
Mál og menning:, Rvik 1972.
Karl Marx og Friðrik Engels:
KOMMtlNISTAÁVARPIÐ.
Sverrir Kristjánsson þýddi og
gaf út.
Mál og menning, Rvik 1972.
í BÓK Davids Horowitz Kalda
stríðið er leitasit við að sikýra
þátt Banidarikjaimainm í kalda
stmíðiiniu. „Bamdarákjiamenn hafa
ail/drei baft þá hæifileitka aö llíta
sjáltfa siig rétturn augum," segir
Horowiíz. Hann viitmair í næðu
sagnfræðimgsims Amiolds Toyn-
bees frá 1961, þar sem Banda-
níkjun'um er liikt við hið foma
Rómavelidi. Toynibee sagði m. a,:
„Bandarilkin standa nú frammi
fyrir þvtí sama og Rómaveldi í
einia tíð. Rómveirjair studdu ailifaf
þá riku á roóti hinuim fátæku
hjá þeirn erleindu þjóðflókfkum
sem þeir réðu yfir. Og þar sem
þeir fátæku hafa alflttaf og ailis
staðar verið miun flieiri en hinir
ríiku, þá leiddi þeissi stefna Róm-
verja til ójafnaðair, óré'ttlætis og
Util'iar hamiinigjiu fyrir ffliesta. Sú
áJkvörðuin Bandarikjanna, að
tafca við hilutverífci Rómverja hef
ur, ef ég hef á réttu að standa,
verið gerð að vandlega yfirlögðu
ráði.“
Horowitz ræðst af milkilli
hörku gegin hvers kyns goðsögn-
urn um ágæti bandaríslkrar
stefnu, rótitlætis- og frelsislkenn-
inguim bandarískra stjórnmála-
leiðtoga. Með mörgum dæmum
um hegðun Bandarikjamanna í
kalda stríðinu hyggst hann af-
hjúpa hið nýja Rámaveldi, for-
ystuilianid vestrænna sjónarmiða í
utanríkismálum. Séu röik Davids
Horowitz talin góð og gild verð-
ur niðuirstaðan sú að of mikið
hafi verið gert úr hirani svo-
nefindu koimmúindstagrýlu, eftir
lát Stalins hafi Sovétmenn ekki
verið jafin Slæmir og haldið hef-
ur verið fram; Bandaríkjamen n
afituir á móti uninið marfkvisst að
því að viðflialda spennu í heiim-
knum.
Vafalaust er það rétt hjá Dav-
id Horowitz að stirflni otg klaufa-
skapur bandairísikria l'eiðtoga hafi
á köfflium breikkað bilið milli
ausiturs og vesturs. Þeir voru
etoki alltaf samvironiuf úsir af ýms
um ástæðum. Eiseníhower vildi
þó koma til móts við Sovétmeron,
en utamirilkisráðlherra hans, John
Foster Duiles, vantreysti þeim.
John F. Kennedy gerði sitt til
að draga úr spennunni með því
að stuðla að þvi að hin and-
stæðu öfl ræddu samam um
varðveisfltu friðar. Em sjálifur var
hanm nieyddur til harðrar afstöðu
í Kú'buimáJiiniu þegar Sovétmenn
ætluðu að flytja þamgað kjarn-
odkueldfllaugar. David Horowitz
gerir síður en svo Ktið úr mang-
vísleiguim vamdamálium banda-
tlísflcra leiðtoga. Honuim teflcst
stumdum að varpa fljósi á flólkin
atriði stjórmmálanna. Bamdarikja
memin hafa góðu hefflli horfið frá
ýmsuim viðlharfum 'kalida stríðs-
iins og tekið upp nýja stefniu.
1 stjómartið Kennedys komst
Fuíbright ö 1 dungad'e iida rþ in g -
maður swo að orði, að brýnasta
verlkefini stjórmarinniar væri að
halda afltur af þeim, siem vffldu
berja á kommúnistum með öll-
um tffltætoum vopmum. Bók Horo-
witz hefur sama boðskap að
fflytja. En vegna þess að bókinni
er fyrsit og fremst beint gegn
utanri'kissteflnu Bandaríkjamna
birtast f ullitrúar sovétvaldsin.s oft
David Horowitz
og tíðum seim friðardúfur á
spjöldum hemmar. Atlamthafs-
bamdalaigið er kallað árásarbanda
lag. Kim Il-sumig, leiðtogi kóre-
amslkra kommúmista, er að dómi
Horowitz velgjörðarmaður
bærnda, em Syngmam Rhee í Suð-
ur-Kóreu að sjálfsögðu ekki amm
að en auimur leppur. Janos Kad-
ar, sem tók við stjóm Umgverja-
lamids efitir að Sovétstjórmin hafði
látið Mfiláta Irnre’ Nagy, stuðlar
að íramfiörum og stefnir í átt til
frjálsræðis. Tfflvitnamir í vest-
ræna fræðimenm um stjórnmiál,
sem miest hafa gagnrýnt Banda-
riikin, eru jafinam á hraðbergi.
Þannig mætti letngi tel'ja. Bók
Horowitz veitir engu að siður
inmsýn í heiim, sem er að mestu
að baki, hima pólitísku arfleifð
okkar. Sovétmenn hafa ek'ki siíst
minnit oktour á þessa arfleifð með
fraimferði siinu á sflðustú árum,
nægir að nefna Tékkóslóvakíu
1968.
„Vofa gengur nú Ijósuim log-
uim urn Evrópu — vofa komm-
únismams." Þessi orð eru tekim
úr frægustu bók síðari tíma,
Kommúmisitaávarpi þeirra Karls
Marx og Friðriks Engells. Þýðing
Sverris Kristj'ánssonia'r á Komm-
úniistaávarpiniu er nýkomin út
hjá Má'li og menningu. Kommún-
istaávarpið sjálfit er ekki niema
rúmlega fiimmtíu biaðs'íðuir, en
því fyigir ítarieg ritgerð þýðand-
ans, sem hann nefnir Aldanmimn-
ing Kommúnistaávarpsins. Nýja
útgáfan er með örfáuim undan-
telkmingum samhljóða útigáfu frá
1949.
Kommiúnistaávarpið má lesa
sem heimilid uim stjórnmál og
heimspeki iiðins tíma, en einnig
er í því að finna margt, sem
höfðar tifl dagsins í dag, ékki síst
lýsimgar á siumdrumgu vinstri
affla. Á dögum Marx og Engels
deildu Owenistar, Charitistar,
fourieristar og enduirbótasinn-
ar uim framkvsemd sósiaiismans.
í dag emu vinstri flokkarnir
ótailjandi og fasstir þeirra sam-
máfla.
Aldarminninig Kommúnisita-
ávarpsins eftir Svemri Krisitjáns-
soin er s'kt-ifuð i upphöfnum stil,
eins komar lleiðslustíl, eims og
Sverri er tamt. Sverrir rekur
sögu „kommúnismams" alit frá
dögum HeMena fil okikar dags.
Eins og kummugt er voru þeir
Marx og Enigels ekki höíumdar
sósialismams. Miklu rúmi ver
Sverrir Kristjánssom til að segja
firá Útópíu Tómasar More, hinu
merka riti um fyrirmyndarrikið,
og þeirn svomefnda útópiska sósfl-
aMsma, sem spratt upp úr því,
„undamifara hims vísimdaliega
sósíaJisma" Marx og Emgefls.
Sverrir lýkuir riitgerð simni á
spámamnleguim orðum um að
„himn nýi ábúandi“, þ. e. komm-
únismimn, „muni að lokum
bvggja jörðima einn“. Vofa
kommúnismams, sem höfund-
ar Kommúnistaávarpsims stríddu
borgarastéttumum með forð'um
daga, er orðin aMtfyrirferðairmikil
og igeigvænileg að margra dómi.
Opið bréf
til Menntamálaráðs
BLAÐASKRIF um undanþágur
hafa miikið verið á döfliinmi umd-
amfarið. Eniginm hefur samt enn
vakið máls á þeirri undanþágu,
sem Mennitamálaráðd hefur ver-
ið veitt — eða það hefur teteið
sér — á árinu, sem sé undan-
þágu frá orðheldnli.
Fyrflr u.þ.b. árii auglýsti
Mennitamálaráð utanfairarstyrki
tii listamanmia. Elimn umisækjandi
var fyrstá klarimettleikairi Sin-
fóniuhl jómsveitar Islands, Gunn
ar Egilson, sem í áratugi hefur
smðið í fremstu „viglinu" í tón-
listarfluitndmigi hér á lamdi. Hann
sótti um styrk itíifl mámsdvaflar í
Lundúmum sumarflamigt. Að
þeirrfi mámsdvöl lokinmd slóst
hann í för með undirrdituðum
og Imgvari Jónassyná tád að
kynna isJenzfcar tónsmiðar m.a.
með því að leiika endurgjalds-
laust í sendiráðum ísflands í
Bomm, Brússel, Genf, París og
Londom. Á meðan Gumnar var
þannig að gefa islenzka ríkinu
vinnu sima með — er okkur
skálldiist — vel þegnum listfiutn-
inigi, þurftfl hann að launa stað-
genigii simm úr eigtim vasia í ríkis-
styrktri Sinfóníuhiljómsveitimmii.
Áður em Gunnar lagðii atf stað
í námstferðimia til Emglamds,
reyndi hann að fá ákveðin svör
við umsókn ssmnii. Honum var
vel tekið aif formamni Mennta-
málaráðs með góðum loforðum,
og þar eð ioforð greiða ekki fyr-
ir farmiða, var honum ráðlagt
að slá víxii í banika út á loforð
itn, þar eð styrkurimm yrði veitt-
u:r bráðlega. Víxfflliimn féil í októ-
ber, framilengdur og vextiir
greiddir út á enn jákvæð loforð
frá Menntamálaráði. Síðan eru
fimm mánuðir iiðnir. Bankinm
heimtar að greitt sé upp, og
Gunnari er gefið í skyn, að altt
hams ail um vænitamlegan styrk
sé imyndun eöm og uppspuni.
Það er heiðarlegum mamni
hvaissit bit, em síemdurtekin lof-
orð um jákvæða afgreiðslu
styrkumsóknarinmar „á næst-
ummii“ eru dáílxtil huggum. Upp
úr áramótumum eru ekki að-
eins loforðin frá Menntamála-
ráði, sem hann fær, heidur er
honum sagt, að bréf hafii þegar
verið semt með tilkynnimigu um
styrkveitinguma. Vikur liða án
þess að „bréfið“ komi fram. Við
emn eina eftirgrenmsilan fyrir fá-
eimum dögum, fær Gunnar loks
svarið. Og það er synjun. Skit't
veri með alla orðhefldmi. Opim-
berir starfsmenn með aflmamna-
fé i höndum virðast hafa fengið
eimihverja undanþágu! Leiikur
vilflidýrsms að bráð sinmi virð-
iisf. hér veira fyrirmynd siðtaflög-
málsims í samsikdptum þeirra,
sem geta falið sig bak við orðíð
„nefndin" eða „ráðið“ og ein-
staiklliin'gsiiins.
Þar eð synjiuiniim var munnleg,
mé ætfla, fyrir Gummars hönd,
að hemind sé áliika treystamdi og
loforðum undanfairinna 11 mán-
aða. Við sjáum tifl. Undiamþága
frá orðheltínii hefur a.m.k. ekkí
verið lögfest svo vitað sé tifl.
Þorkell Sigurbjörnsson.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Óráðin gáta
Arni Þorsteinsson:
HRÖSUN 48 bls.
Prentv. Þ. J. Hf. 1973.
ÞAÐ er bæði gömul og ný saga,
að ungur maður yrki ,taki sam-
an ljóð(sín og áræði að bera þau
fyrir útgefamda, sem álitur sig
þá vera áð inna af hendi mann-
úðarstarf fremuir en menningar,
taki hann þau til útgáfu. Einn
góðan veðurdag er bókim samt
komin út, skáldlð sér hana í búð
arghtggum og hefur sigrað bæði
sjálfan sig og heiminn. Og rit
skýrendur láta í ljós þá skoðun,
að bókin sé að ýmsu leyti athygí
isverð og höfundurinn efmilegiur,
en óráðinn. Varnaglinn síðasti
er nauðsynlegur. Kannski verð
ur urogi maðurimn síðar stórskáld
(sem er tölulega jafnsjaldgæft
og happdrættisvimningur), og
ÞORKELL SIGURBJÖRNSSON SKRIFAR UM
ENSKA píanóleikkonan Imogen
Cooper lék á vegum Tónlistarfé-
lagsins í Austurbæjarbiói sl.
laugardagskvöld. í verkefnavali
fór hún mjög troðnar slóðir, með
sónötur eftir Mozart og Beethov-
en fyrir hlé, Abegg-tilbrigði
Sdhumanns, f-moll Ballöduna og
Barcarolluna í Fis-dúr eftir Chop
in eftir hlé. Lokaverkið, Fantasia
Liszts um óperuna Lucia di
Lammermoor, var hins vegar vel
þegið hliðarspor frá þessum slóð
um, og með aukalagmu, Oiseaux
tristes eftir Ravel, niátti heyrá,
að hún hefði ekkert þurft að tak
marka sig á þann hátt, sem
prentaða efnisskráin gaf i skyn.
A-moll Sónötu Mozarts og D-
dúr Sónötu Beethovena op. 10 nr.
3 lék hún áferðarfallega, snurðu-
lítið, án þess að koma á óvart.
Hún haíði sérstakt lag á að vekja
eftirvæntingu strax x byrjun
þáttanna, en svo var eins og
framhaidið giæti séð um sig
sjálft.
í rómantisku verkunum virt-
ist henni auðveldar að „byggja
upp“ vaxandi eftirvæntingu með
hverjum nýjum áfanga. Með-
ferð og verkefnaval var e.t.v.
fuffl varfærnislegt fyrir undir-
ritaðan, en að líkindum ekki fyr-
ir áheyrendur í heild, því að tón
leikarnir voru mjög vel sóttir og
undirtektir þakklátar.
þá stendur allt í fullu gildi, sem
sagt var. Verði hanm það ekki,
kann hann samt að gefa út fleiri
bækur, en halda bara áfram að
vera efniiegur, þar til hár aldur
færir honum í skaut þann heið-
ur, sem hann vildi hlotið hafa
fyrir verk sin. í þriðja Jagi er
svo til í dæminu, að það er ef
til vill aigengast, að hann hætti
að yrkja og sendi ekki fleiri
bækur frá sér, en snúi sér að
öðru og gleymi glingri sínu við
skáidgyðjuna.
Þó hér sé almennt tekið til
orða, verður ekká dregin fjöður
yfir það, að tilefni hugleiðingar
innar er sá höfundur og sú bók,
sem hér er um að ræða. Ámi
Þorsteinsson mun vera ungur
maður, og fyrir honum er ekki
auðveldara að spá én öðruim slík
uxn. Hrösun mun vera hans
fyrsta bók, og er hún að sönnu
dæmigerð sem slík.
Vandi ungs skálds er ærinn i
nútímanum og að minnii hyggju
sízt minni en t.d. fyrir áratug-
um, þegar nokkru mátti bjarga
með í'imii, ljóðstöfum, hefðbundn
um bragarháttuim og lipurri
hrynjandi. Byrjanda var flest
fyringefið, væri það allt í sæmi-
legu lagi. Að þessuan gömlu burð
arásum kveðskaparins brott-
numdum, stendur Ijóðið ber-
skjaldað. Eigi því að vera lifs
auðið, verður það að bera neist-
ann í sjálfu sér. Sízt má þá bregð
azt, að „rétt“ orð sé valið hverju
sinni, mynd og líking skaí hvorki
vera hversdagsleg né fjarstæð,
og eltthvaS ferskt verðuir að fel-
ast í íjóðinu; eitthvað, sem hefur
ekki verið sagt með sörmi orð-
uxn áður. Með hliðsjón af þess-
Um eigindum standa ljóð Árna á
mörkum hfins viðvaningslega
og gjaldgenga.
Innhverfur er Ámi í ljóðum
simiim, og er það síður en svo
einsdæmi þessi árin. Sums stað
Árni Þorsteinsson
ar tekst honum betur, annars
staðar verr. Líkxngar hans eru
sumar klárar, en engar gagn-
gert frumlegar. Ég tilfæri hér
sem dæmi Ijóðið Æskudraumiuir:
A sljúpum sandi
t>ar sem aldan brotnar
og furlinn syngur
Uúð sín út í náttmyrkrið
án nokkurs áheyranda
hef ég reist mér borg
í draumi sem aldrei
mun rætast
draumi sem aldrel
mun rætast.
Endurtekning á að hafa sefj-
unargildi, og svo er hér. Hún gef
uir Ijóðinu þá fjarvídd, sem það
hefur. Faglegra en Æskudraum-
ur finnst mér þó Ijóðið Bið, sexn
er stuðlað og ort með reglu-
bundinni hrynjandi:
l»eg-ar vor
hefur sungið eitt sumar
í garð
og sumarið
farið 8inn veg
sit ég hljðður og ðinn
íit við hafið kalt
hlusta
og bið eftir þér.
Kveðja heitir annað Ijóð, enn
þá nær gamalli kveðskaparhefð
og sannar kannski enn betur, hve
skáldið hefur næmt brageyra svo
kallað, sem nægir þó ekki til að
Framh. á bls. 19