Morgunblaðið - 21.07.1973, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 21. JÚLl 1973
23
GUNNAR MATTHÍASSON
UM þessar mundir berast hinig-
að till lands jarðneskar leifair
Gunnars Matthíassonar, og verða
jarðsettar í gnafreit foreldra
htanis að Akureyri.
Gunmar Matthíasson var fædd
ur að Odda á Rangárvöllum 7.
ágúst 1882. Lézt í Angelwood í
Kaliforniu 16. janúar 1973, níræð
ur að aldri. Foreldrar hans voru
séra Matthías Jochumsson skáld
og kona hans Guðrún Runólfs-
dóttir.
Árið 1887 fluttist séra Matthias
frá Odda ti'l Akureyrar, hafði
honum þá verið veitt það brauð.
Lagt var upp í ferðina að vor-
lagi, verið höfðu isaár mötrg í
röð, og veður ekki vænlegt til
ferðalaga með það sem Matthías
kaliar í ,,Söguköflum“ sínum,
glerlest (8 börn). Farið frá
Reykjavík með póstskipiuu
Laura — norður. Skipið komst
tád Sauðárkröks, en þar varð
ferðafólkið að yfirgefa það, sak
iir ísa og leggja land undir fót
það sem eftir var leiðarimnar,
að áfangastað, til Akureyrar.
Séra Matthias segir: „Þegar
við riðum upp heiðardrögin, var
ég aftastur og teymdi undir
Gunnari litla, sem var á fimmta
ári. Hann var dulur og ibygginn
af batni að vera, og sá ég, að
hann góndi fast upp i fjallatind-
ana, sem honum var nýnæmi að
sjá svo nærri. „Þykja þér ekki
fjöllin stór?“ spurði ég. Hann
tók ekki undir það, heldur segir
„Því drepti ekki Guð tröllim þeg-
ar hann skapti?" „Ég svaraði því
sem mér sýndist, og eins og poka
prestar mundu gert hafa, ef eim-
hver einfeldn ngur spyrði prest-
inn og sagði: „Hvers vegna lét
Guð saklausan deyja fyrir seka?“
Líklegt er, að ef athugaðar
væru vel hugsanir og spurning-
air barna, þó ung séu, mætti all
snemma verða nokkurs áskynja
um hvað í þeiim byggi, hver yrðu
þeirra áhugamál og persónuleiki
i framtíðinni.
Þessi spurning drengsins unga
mun hafa átt sér hljómgrunn í
öllu lífi Gunnars. Hann sveið
oft mikið hvað hið neikvæða,
ilíla, birtist öflugt og réð
miklu í lifi mannanna. Af sum-
um var hann talinn helzt til mik-
ið til vinstri. Hann var mannvin-
ur, hjartahlýr, heimspekilega
Sinnaður sveimhugi, eims og hann
átti kyn tiil. Var gæddur ríkri
kímnigáfu, lista söngmaður,
enda eftirsóttur til mannfagnað-
ar og stundum ekki síður ef
huggunar þurfti við.
Sextán ára gamall kvaddi Gunn
air foreldrahús og fór til Vestur-
heims, þar fyrirhitti hann gott
fólk, sem greiddi götu hans. Með
al anmarra, sem liann kynntist
fyrst og vann hjá, var Árni
Sveimsson stórbóndi i Argyle,
Manitoba.
Þangað átti hann sannarlega
erindi, þvi þar fann hann brúði
sína Guðnýju Ámadóttur, hina
ágætustu konu. Þau giftust 1905
og settust að í borgimni Seattle
Wash., þar sem þau bjuggu svo
um lamgit árabill og böm þeirra
fjögur ólust upp. Guðný lifir
mamn sinn í hárri elli, varð níræð
3. þ.m. og dvelst nú að islenzka
elli- og hjúkrunarheimilinu „Staf
holt“ í Blaine Wash. 1 þvi ná-
grenni er hún umkringd vinum
og ættingjum, enn við nokkra
heilsu, en hefir tapað mjög minni.
Ung og ekki hraust og eim-
mana úti í hinum stóra heimi,
sem þá barst á banaspjótum ægi
legar en nokkru sinni fyrr, kom
ég á heimili Gunnars frænda
mins (við vorum bræðraböm)
dag nokkum í nmrz 1916. Hann
sótti mig á jámbrautarstöðina
og tók mig heim til konu sinnar
Guðnýjair og fjögurra bama
þeiirra. Þau voru Elín Guðrún, 8
ára, Unnur Helga, 4 ára, Þóra
Anna, 2ja ára og Matthías Ámi,
1 árs. Við þeirra heimili'sarinn
og umhyggju, hresstist ég fljótt.
Liitlu frændsystkiniin áttu sinn
þátt í að svo varð. Þau urðu mér
undur kær, fannst ég vera stóra
systir, vair líka höfð eins og ég
væri elzta systirin 1 húsimu. Það
voru góðir dagar!
Heimili þeirra Guðnýjar og
Gumnars var ekki Íburðarmikið,
en Iþar var hjiartarúm því meira.
Þeirra hús stóð ævinlega opið
frændum og vinum, já öllum Is-
lendingum ekki sízt ungu mennta
fólki héðan að heiman, sem stupd
aði framhaldsnám þar vestra.
Það sýndi það líka í verki að það
mat og vildi endurgjalda slika
rausn, tók siig saman og með
hjálp aðstandenda bauð þeim og
kostaði för þeirra hingað heiim
sumarið 1947. Þrátt fyrir eldgos
i landi og eilifan himnagrát, því
það mátti heita að aldrei stytti
upp það sumar, likt og nú, en
var hlýrra. En þau voru samt
glöð og þakklát fyrir að hafa
fengið og getað þegið þetta góða
boð vina sinna. Hvorugt þeirra
hafði komið hér heim fyrr, en
Gunnar hafði komið í heimsókn
1909 foreldrum sinum og skyldu
liði til mákillar .ánægju. Sumarið
’53 var hann hér heima og einnig
um sumarið ’61 dvaldist hann
liíka hér heima um hríð, hugðist
ef til viill dvelja vetrarlangt, en
er hausta tók og honum þótti ís-
lenzkt tíðarfar gerast nokkuð
hrjúft hvarf hann heim titl Kali-
forinu aftur. Ég heimsótti þau
þar veturinn ’64 og gisti þar um
tveggja mánaða skeið. Við vor-
um aðeins þrjú í heimili. Það
voru aftur góðir dagar. Mangt
bar á góma, við ræddum um ætt
jörðina og ættjarðarást og síð-
ustu för Gunnars til Islands.
Kvaðst hann í þeirri för sinni
hafa orðið margs vísari, þekkt
og skiilið sjúlfan sig meir, áttað
sig betur á ýmsu á eftir.
Við minntumst orða skáldsins,
„Vatn og grjót oss varðar engu“
— og þó — við felldum talið,
Gunnar söng: Ó leyf mér þig að
leiða / til landsins fjatla heiða
o. s. frv. Það var, sem fugla klið
Fæddur 7. ágúst 1882.
Dáinn 16. janúar 1973
HANN hvarf siðastur barna
séra Matthíasar úr þessum
heimi. Hann fór fyrstur bræðra
sinna ef ekki allra systkina al-
farinn úr föðurgarði, aðeins
sextán ára sveinn. Nú eftir 75
ár frá brottför Gunnars Matthías-
sonar vestur um haf kom aska
hans alla leið frá Kaliforniu og
var lögð í kyrrþey í leiði for-
eldra hans á Akureyri í fyrra-
dag. Þannig geta jarðneskar leif
ar okkar átt eftir að fljúga á
milli heimisálfa í pósti með amer-
ískum stil og hraða eftir andlát
okkar, hvar sem er á jarðar-
kringtunni. Þetta mun vera
fimmta för Gunnars eða þess,
sem eftiir er af þeim góða dreng,
ur og íslenzkra blóma angan
fyllti húsið: Hversu ógleyman-
legt!
Ég held ekki að Gunnar hafi
saknað íslands, landsins sjálfs
svo mjög, hann fór héðan svo
ungur, og hið nýja fósturiand
hafði svo óendanlega miklu meira
upp á að bjóða en gamla Ísland
í þann tíð. En æskuheimiilis, for-
eidra og systkima rniun hann
hafa saknað ævilangt. Það var
heldur engin venjuleg fjölskylda,
sem hann var hrifinn frá svo
ungur. Óvenju hæfileikum bún-
um foreldrum og systkinahópn-
um stóra, sem allur söng.
„Ég gekk í þungum þönkum,
um stræti stórrar borgar, minn
hugur þráði heim, mér bárust
unaðsómar, ég barst í kirkju inn,
þar glitruðu tár í augum, þvi
Gunnar Matthíasson söng.“
„Ó sjá þú Drottins björtu braut,
þú bam, sem kvíðir vetrar þraut,
í sannleik þar sem sólin skín,
er sjálfur Guð að leita þín.“
„Söngtöfrar báru mig heim!“
Þannig mælti aldraður íslend-
ingur í Seattle og mun ekki hafa
verið einn um það að njóta slíkira
áhrifa undir söng Gunnars.
Marga heyrði ég minnast þess,
hve huggandi, sefandi hefði oft
verið, þegar harmar sóttu að, að
heyra hann þá syngja sáhna föð
ur síns. Léki hann Skugga-Svein,
sem hann gerði oft víðs vegar um
íslendiingabyggðir, gerði það
stormandi lukku. Stundum heyrði
ég sagt, og það með nokkrum
trega: Gunnar, hann hefði átt að
fæðast í þessu landi og fá að
menntast og njóta Sin nóigu
snemma, þá hefði hann aldrei
þurft að gera annað en syngja,
svo hreinn, svo bjartur barítón
sem hann er. Vestur-lslendingair
töldu hann sinn langbezta söng-
mann um langt árabil.
Nokkru áður en heknskreppan
mikla 1929—35 skall yfir, hafði
hinzta heimförin til gömlu Akur-
eyrar, síðan hann hvarf þaðan
vestur um haf í leit að gæfunni
árið átján hundæuð niutíu og
átta.
Eins og ég hefi áður minnzt
á í greinarkorni um þennan
bjarta, glaða og syngjandi son
skáldjöfursins, var engu líkara
en við hefðum misst milljón kaló-
riur eða hitaeiningar af meðfædd
um Matthiasaryl, varma og
sjarma vestur um haf með þeim
mæta manni Gunnari. Og vorum
við sizt aflögufærir á slíkt góð-
gæti hér á þessum tilfinninga-
freðnu og þunglamalegu norður-
slóðum.
Þegar ég dvaldi við nám í Kali
forníu á siðari stríðsárum, var
hvergi betra að koma en i arin-
Gunnar keypt þeim heimili á
sjávarbakka á undur fögrum
stað i Seattle, þar sem útsýni
var að mörgum fannst, óviðjafn-
anlegt. Ste'ngrími lækni varð
líika að orði er hann heimsótti
bróður sinn þar: „Hér er aM't,
sem ísland hefir að bjóða og
mi'.klu, mi'klu meira!“
En heimskreppan mikla, sem
ef til vill kom harðar niður á
Bandarikjunum en öðrum lönd-
um, varð þess valdandi að marg-
ir flosnuðu upp og gengu slyppir
og snauðir frá eignum sínum,
fluttust till og leituðu gæfunnar
á ný. Gunnar var einn þeirra, og
fluttist til Kali'fornlíu, höfðu börn
'hans flutzt þangað á undan hon-
um. Þar bjó hann svo síðustu 30
—35 ár ævinnar eða þar til yfir
lauk.
Dóttir hans Þóra skri’far mér
nýlega. „Jafnvel þó faðir minn
gerði ekki ráðstafanir, áður en
hann lézt viðvíkjandi flutningi
heim, vissum við öll, að hugur
hans og hjarta var að öllum jafn
aði heima á íslandi. Hann var
lika alltaf svo ungur í anda og
hlýjuna á heimiili Gunnars við
Skógargötu eða East Parkway
720 í Inglewood, einu af úthverf-
um Los Angeles. Þar bjó Gunnar
í eigin húsi íisamt indælli eigin-
konu, Guðnýju Árnadóttur,
fæddri vestanhafs, sem varð ni-
ræð 3. júll s.l. og dvelst nú á heim
ili aldraðra Vesitur-íslendinga i
Blaine í Washingtonfylki á Kyrra
hafsströnd. Við Gunnar vorum
það sem kallað er skakkir þre-
menningar að frændsemi, eða
af öðrum og fjórða kynlið. Guð-
rún, móðir hans, Runólfsdóttir
frá Saurbæ i Kjalarnesi, var al-
systir Karítasar langömmu minn
ar í Mýrairhúsum á Seltjarnar-
nesi og naut ég þeirrar frænd-
semi í ríkum mæti. Fyrir móttök
urnar í Skógargötu þakka ég af
alhug sem og höfðinglega rausn
og risnu i þá gömlu og gengnu
daga. Ég þykist vita, að allt is-
lenzka námsfólkið, sem dvaldist
þar vestra á þessum árum, taki
heiishugar undiir þær þakkir.
Það hlýtur að vera erfitt oft á
tíðum, að vera sonur jafn mik-
ils persónuleika og störmennis
og séra Matthíasar án þeis að
gufa upp í sterkri nálægðinni
og vera sér þess jafnframt með-
vitandi vegna ættlægra gáfna, að
ókleift muni reynast að gerast
föðurbetrungur á skeiðbrautum
andans. Gunnar var svo vel gerð
ur, eins og öll börn séra Matthías
ar, að hann lét ekki slífct sjúk-
legt grufl standa sér fyrir sál-
rænum þrifurn. Slik einstæð
happasending sem séra Matthías
kemur aðeins einu sinni á öld
til lítillar smáþjóðar, eins og Is-
lenöinga.
Aliit líf Gunnars einkenndist af
heil'brigðu eirðarleysi, eiins og
Lifandi list margra skapandi
listamanna. Hann varð aldrei
spíssborgaralegnr og gamall í
háttum og hugsun. 1 stjómmála-
skoðunum hafði hann jafnan
samúð með hinum bæ.da og
glaður, að dauðinn virtist honum
fjarlægur til hinztu stundar.“
Þrem vikum áður en hann lézt,
skri'faði hann mér sitt síðasta
bréf, þá orðinn sjóndapur mjög.
Hann kvaðst þá ekki hafa yfir
miklu að kvarta, vel eins og
væri fyrir þeim séð og hlynnt að
á allan hátt. En eitt er það þó,
móðurmálið mitt heyri ég nú
svo sjaldan. Móðurmálið, sem ég
held, að hann hafi altaf talið
„allri rödd fegra“.
Að honum gengnum hefir fs-
land á bak að sjá einum sínum
bezta fultrúa og kynni í Vestur-
heimi um 74 ára skeið og lengi
mun hans saknað vestra, söng
hans og hrífandi persónuleifca i
hvivetna.
Innilegar ástar og saknaðar-
kveðjur ástvinanna fylgja hon-
um he'm í ættjarðarskaut, í graf
reit foreldranna og Steingríms.
Einn’g alúðar þakkir frá mér
og sonum mínum. Ég gleðst og
samfagna mínum elskuilega
frænda og vini, — fæddum inn |
nýjan söng. —
Ástriður G. Eggertsdóttir.
■4
„spælda" „underdog" þjóðfélags-
ins. Því þótti hann jafnan rauð-
ur á ameríska vísu og upplitað-
Ist ekki teljandi né gerðist litLaus
og „pink“ með aldrinum. Skoð-
anir hans voru frekar sprottnar
af hellbrigðri samúð en sjúkLegrl
andúð. Hann var óvenju pólitisk-
ur af húmorista að vera. f lífs-
baráttunni fékkst hann við allt
millii himins og jarðar í stað þess
að koðna niður í einu og sama
ieiðigjarna lífsstarfinu og deyja
saddur iífdaga langt, langt um
aldur fram. Mark Twain sagði:
„Everybody talks about the
weather, but nobody does any-
thlng about it“ eða, allir tala um
veðrið, en engiinn geri'r neiitt I
því. Það er líkt farið um mörg
lífsstörf. Menn kvarta og kveina
án þess að reyna að breyta tLL
En til siíks þarf áræði og kjark
eins og Gunnar Matthíasson
hafði til að bera og vera ekki allt-
af stilltur inn á hefðbunOinn hé-
góma og viðhorf vanans og ann-
arra. Þannig ná menn gjarnam
niræðisaidri og geta drukkið giað
ir s'nn whiskysjúss og reykt
s’inn sígar allt fram í andlátið,
e'nis og kempan Gunnar Matthías
son, sá lífsglaði sonur þjóðskálds
ins.
Af öllum þe'm fjölþættu störf-
um, sem Gunnar lagði á gjörva
hönd, all-t frá búhokri til apótek-
arahalds og frá kúfiskaútgerð á
Kyrrahafi til fjölbyggingafram-
kvæmda, þá ætla ég, að sönglist-
in hafi staðið hjarta hans naesit.
Hann söng iðulega einsöng með
karlakórum á konsertum stór-
borganna á vesturströndinni á
yngri árum. Svo frábær vair rödd
in og beiting hennar llstræn.
Hann þeytti ungur lniður með
Magnúsi Einarssyni, organista.
og blásarasveit hans á Akureyri
forðum. Dóttir hans, Þóra, þóttl
með slyngari söngkonum í Suð-
ur-Kaliforníu þegair ég var þar.
Framhald áb ls. 25.
Gunnar Matthíasson