Morgunblaðið - 29.01.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. JANUAR 1974 X 7
Jóhann Hafstein:
Stefnufesta í utanríkismálum
er líftaug hverrar þjóðar
„Eftir að herinn er farinn”
ÉG hygg, að fáar eða engar þjóðir
hafi verið haldnar jafn mikilli
óvissu varðandi öryggis- og varn-
armál sín og hin íslenzka, tvísögu
og gagnstæðum yfirlýsingum
ráðamanna, eftir að núverandi
ríkisstjórn tók við völdum.
Að kvöldi föstudags, þann 25.
janúar s.l. fengum við að sjá og
heyra nokkra fyrirsvarsmenn
þjóðarinnar, og þeirra á meðal
utanríkisráðherra, tjá sig um
varnarmálin i sjónvarpi. Ég ætla
mér ekki að dæma um hlut þeirra,
enda yrði minn dómur tæpast tal-
inn óvilhallur. Engu að síður vil
ég láta í ljós þá skoðun mína, að
formaður Sjálfstæðisflokksins,
Geir Hallgrimsson, hafi borið af
öðrum varðandi einurð og ákveð-
in svör og sköðanir, enda þótt
utanrikisráðherra hefði að sjálf-
sögðu átt að vera í fararbroddi á
slíkum vettvangi og koma þannig
fram, að vakið hefði traust hjá
þjóðinni. Þvi miður var svo ekki.
Og í framhaldi þessa hafa blöðin
mikið sagt um varnarmálin, og í
útvarpi hefur margt verið sagt,
bæði eftir utanrikisráðherra og
öðrum stjórnarsinnum, forystu-
mönnum stjórnarandstöðunnar
hefir þar ekki verið ætluð mikil
fyrirferð.
í hádegisútvarpinu laugar-
daginn 26. janúar var mjög vitnað
til þess, að utanríkisráðherra
• hefði sagt, að semja þyrfti um
ýmiss konar þjónustustörf Íslend-
inga á Keflavikurflugvelli, „eftir
að herinn er farinn“
Nú leyfi ég mér að spyrja utan-
ríkisráðherra: Er víst, við hverja
er að semja, þegar landið er orðið
varnarlaust. Ég minnist þess, að
Ashkenazy, sá ágæti listamaður,
taldi í grein í Mbl., að ekki myndi
annars staðar verða meiri fögn-
uður en í Moskvu, er bandaríska
varnarliðið færi frá Íslandi. Við
munum enn eftir innrásinni í
Ungverjaland 1956, af bryndrek-
um og öðrum morðtólum Sovét-
herjanna í fararbroddi annarra
Varsjárbandalagsrikja, inn í
Tékkóslóvakiu sumarið 1968.
Hver veit hvað hér verður?
Á fáu ríður sérhverri sjálf-
stæðri þjóð meira en stefnufestu í
utanrikismálum. Þegar Bjarni
Benediktsson varð utanríkisráð-
herra i ríkisstjórn Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar 1947, voru
mikil umbrot á alþjóðavettvangi.
Sovétríkin innlimuðu þá hvert
landið á fætur öðru í Austur-
Evrópu í skjóli herja sinna.
Bjarni Benediktsson vissi, hversu
ábyrgðarmiklu og alvarlegu starfi
hann hafði tekið við sem utan-
rikisráðherra þessa litla lands.
Hann talaði um utanríkismálin,
eftir að hafa gjörhugsað þau sjálf-
ur, á fundum um landið allt og
ritað fjölmargar greinar til þess
að skýra málin fyrir Islendingum.
Hann sameinaði lýðræðisflokk-
ana alla um þátttöku í Atlants-
hafsbandalaginu gegn andstöðu
kommúnista einna.
Bjarni Benediktsson mótaði
utanríkisstefnu hins unga is-
lenzka lýðveldis i þessum skýru
og ótvíræðu orðum: „Helzta mark-
mið utanrikisstefnu hverrar þjóð-
ar er það, að tryggja, að hún geti
lifað i friði og farsæld i landi sinu
óáreitt af öðrum. Jafnvel þær
þjóðir, sem hneigðar eru til árása
á aðra, segjast hafa þetta mark-
mið, aðeins vilja ná þvi eftir ann-
arlegum leiðum. Annað höfuð-
markmið er að efla menningar-
tengsl og samskipti við aðrar þjóð-
ir og auðvelda sölu afurða lands-
manna og öflun nauðsynja annars
staðar frá. Engri þjóð tjáir að ætla
eingöngu að hugsa um eigin hags-
muni. Hver og ein verður að gera
sitt til þess að auka velfarnað
annarra. Með því móti einu getur
hún sjálf vænzt hagsældar og vel-
vildar annarra til lengdar."
Bjarni Benediktsson minnti
okkur íslendinga á, að jafnvel
Lenín hefði á sínum tíma haldið
því fram, að fyrir þá, sem væru
andstæðir Bretum og Bandaríkja-
mönnum, væri aðstaða á íslandi
lík og skammbyssa, sem beint
væri gegn þessum þjóðum. Hann
minnti okkur einnig á eftirfar-
andi: „Brynjólfur Bjarnason
gerði á eftirminnilegan hátt grein
fyrir afstöðu kommúnista, er
hann sagði, að Islendingar myndu
ekki telja það eftir sér, þótt hér
„verði skotið án allrar miskunn-
ar“, ef ráðstafanir Bandaríkjanna
yrðu til þess, að veitt yrði virk
aðstoð í þeirri baráttu, sem háð er
á Austur-vigstöðvunum." (Al-
þingistíðindi 1941, bls. 45).
Bjarni Benediktsson hafði for-
ystu um þátttöku okkar Is-
lendinga í Atlantshafsbanda-
laginu ásamt fulltrúum frá Fram-
sóknarflokknum og Alþýðu-
flokknum. Milli þessara flokka
hefur ætíð verið samstaða að
mestu leyti um þetta síðan. 1 for-
ystuhlutverki Bjarna var fólgin
gæfa íslenzku þjóðarinnar, sem
og samstöðu lýðræðisflokkanna
þriggja.
Bjarni Benediktsson sagði i
bæklingi um utanríkismálin árið
1949: „Það var of mikil undanláts-
semi hinna ráðandi manna og hik
við að beita samtökum á móti yfir-
gangsseggjunum, sem átti sinn
þátt í að skapa grundvöllinn fyrir
hinn óheillavænlega samning
milli Hitlers og Stalíns um skipt-
ingu Austur-Evrópu, sem hleypti
seinni heimsstyrjöldinni af stað.“
Um hugmyndaheim kömmún-
ista sagði Bjarni Benediktsson i
áðurnefndri grein eftirfarandi,
sem núverandi valdhöfum væri
hollt að hugleiða: „Hugarheimur
þeirra (þ.e. kommúnista) er i
stuttu máli sá, að farsæld Islands
sé komin undir sigri hins alþjóð-
lega kommúnisma. Þess vegna
telja þeir sig gagna Islandi bezt
með því að stuðla að framgangi
hins alþjóðlega kommúnisma.
Stuðningur við hann birtist aftur
á móti í skilyrðislausri hlýðni við
öll fyrirmæli valdhafanna i
Kreml og þar með algerri þjónk-
un við rússneska hagsmuni."
Eg skal ekki hafa þessi orð öllu
fleiri að sinni, en vil segja við
landa mína: Nú er þörf varúðar,
skarpskyggni og einbeitni. Ég vil
ekki draga i efa, að lán tslendinga
verði nægjanlega mikið til þess að
tryggja öryggi og varnir landsins.
Krafan um óvarið land í dag er
meira alvöruleysi og skilnings-
skortur á alþjóðamálum en tárum
taki. Hitt er jafnsjálfsagt, að við á
hverjum tíma endurskoðum af-
stöðu okkar til öryggis- og varn-
armála í samvinnu við samherja
okkar í hinum vestræna lýðræðis-
heimi.
A næstu vikum eða mánuðum
má vænta þess, að til afgreiðslu
komi á Alþingi frumvarp til laga
um frjálsar fóstureyðingaV á Is-
landi. Mér finpst, að í þeim miklu
umræðum og skrifum, sem orðið
hafa um þetta efni hafi verið not
uð fleiri stór orð og gífurleg en
hæfi svo viðkvæmu og vandasömu
máli — og um leið svo einstakl-
ingsbundnu, að hvers konar al-
hæfingar og fullyrðingar þjóni
engum jákvæðum tilgangi en séu,
þvert á móti, villandi og skað-
legar.
★
Mér hefir jafnframt þótt skorta
allmikið á, að almenningi væri
gert nægilegá ljóst, hvaða atriði
frumvarpsins eru hið raunveru-
lega ágreiningsefni. Frumvarp-
inu fylgir greinargerð upp á 250
síður, sem vissulega ber þess vott,
að nefnd sú, er frumvarpið samdi,
hefir viljað vinna sitt verk af ná-
kvæmni og kostgæfni, enda felur
greinargerðin i sér mikinn fróð-
leik um sögu og þróun þessara
mála hérlendis og erlendis. En
hve margir eru þeir sem hafa
kynnt sér þessa löngu greinar-
gerð — eða jafnvel frumvarpið
sjálft í heild?
★
Tilgangur minn með þessu
greinarkorni er fyrst og fremst
sá, að skýra — í sem stytztu máli
— það atriði frumvarpsins, sem
valdið hefir helztum ágreiningi
og um leið talinn skipta megin-
máli. Þetta atriði felst í 9. gr.
frumvarpsins, í tveimur tölulið-
um og hljóðar svo — orðrélt:
9. gr.
Fóstureyðing er heimil:
1. Að ósk konu, sem busett er hér
á landi eða hefir íslenzkan
ríkisborgararétt, ef aðgerðin er
framkvæmd fyrir lok 12. viku
meðgöngu og ef engar læknis-
fræðilegar ástæður mæla móti
aðgerð. Skilyrði er, að konan
hafi verið frædd um áhættu
samfara aðgerð og hafi hlotið
fræðslu um, hvaða félagsleg að-
Sigurlaug
Bjarnadóttir:
hvernig ætti ósk konu um fóstur-
eyðingu að vera til komin, ef
engin af þeim ástæðum, sem til-
greindar eru í 2. tölulið (a—f)
eru fyrir hendi? Og getur fyrri
töluliðurinn i rauninni sam-
rýmzt því margyfirlýsta viðhorfi
í frumvafþi og greinargerð: að
fóstureyðing sé alltaf neyðarúr-
ræði?
★
Með umræddu ákvæði („að ósk
konu . . .“) er .gengið það lengsta,
sem hægt er við rýmkun löggjafar
um fóstureyðingar" — svo vitnað
sé orðrétt í greinargerð með
frumvarpinu. Þýðir það ekki um
leið, að höfundar þess hafi gengið
feti of langt? Og er það ekki líka
Mannúð
á misskilningi byggð
stoð stendur til boða í þjóðfé-
laginu fyrir þungaða konu og
við barnsburð.
2. að læknisráði og i viðeigandi
tilfellum að undangenginni fé-
lagslegri ráðgjöf:
a) þegar ætla má, að heilsa
konu, líkamlegri eða andlegri,
sé hætta búin af áframhaldandi
meðgöngu og fæðingu.
b) Þegar ætla má, að barn, sem
kona gengur með, eigi á hættu
að fæðast vanskapað eða haldið
alvarlegum sjúkdómi vegna
erfða eða sköddunar í fóstur-
lífi.
c) Þegar sjúkdómur, likamleg-
ur eða geðrænn, dregur alvar-
lega úr getu konu eða barnsföð-
ur til að annast og ala upp barn.
d) Þegar ætla má, að þessi
þungun og tilkoma barns verði
konunni og hennar nánustu
erfið vegna félagslegra að-
stæðna, sem ekki verður ráðin
bót á.
e) Þegar konan getur ekki
vegna æsku eða þroskaleysis,
þegar þungun á sér stað, annazt
barnið á fullnægjandi hátt.
f) Ef konu hefir verið nauðgað
eða hún orðið þunguð sem af-
leiðing af öðru refsiverðu at-
ferli.
Þeir eru margir, þar á meðal
undirrituð, sem telja að siðari
töluliðurinn (i stafliðnum a — f)
taki til allra þeirra aðstæðna, sem
réttlæta eiga fósture.vðingu enda
veruleg rýmkun frá núgildandi
löguin. Skal þá sérstaklega bent á
stafliði d og e, sem eru algert
nýmæli frá þvi, sem nú gildir.
Því virðist eðlilegt — og er álit
margra — að fyrri liðurinn: „Að
ósk konu ..falli niður.
Það er sannfæring min, að fyrir
konu, sem stendur frammi fyrir
svo alvarlegri ákvörðun sem fóst-
ureyðingu, sé visst aðhald i lögum
í fleiri tilvikum mikilvægur og
kærkominn stuðningur fremur en
skerðing á framtíðarmöguleikum
hennar og lífshamingju — eða
nokkuð út í hött að leggja íslenzk-
ar aðstæður i dag til jafns við
aðstæður ýmissa fjarskyldra
þjóða með gerólíka samfélags-
gerð, er beita fóstur-
eyðingum sem pólitísku hag-
stjórnartæki?
★
Nefnd sú, er frumvarpið samdi,
leggur réttilega höfuðáherzlu á
fræðslu, leiðbeiningar og ráðgjöf
sem megin grundvöll að fram-
kvæmd fóstureyðingarlaga sam-
kvæmt frumvarpinu, en í greinar-
gerðinni er sérstaklega tekið
fram, að tillögur nefndarinnar
miðist við „ástæður eins og þær
eru í dag“. Nú hygg ég, að öllum,
sem til þekkja, hljóti að vera það
full Ijóst, að við erum i dag, og
verðum i næstu framtið, mjög svo
vanbúin að láta í té þá fræðslu og
ráðgjöf, sem frumvarpið gerir ráð
fyrir, — ekki hvað sízt úti um
byggðir landsins. Tvivegis er líka
tekið svo til orða í. greinargerð
frumvarpsins, að fóstureyðing
skuli heimil að undangenginni fé-
lagslegri ráðgjöf, „þar sem henni
verður við komið.“ Hvað um þau
tilvik, þar sem henni verður ekki
við komið? Hér er að mínu mati
alvarlegur brestur í frumvarpinu.
★
I sambandi við þetta atriði —
hina félagslegu fræðslu og ráð-
gjöf — er ekki úr vegi að benda á
reynslu frændþjóða okkar, sem
þó munu all miklu betur staddar
en við i þessum efnum, en um það
segir orðrétt í greinargerð frum-
varpsins: „Það er reynsla annarra
þjóða nú, til dæmis frændþjóða
okkar, að einmitt varnaðarstarfið
h-afi verið stórlega vanrækt. Þess
er getið, að auðveldara sé orðið að
fá framkvæmda fóstureyðingu,
þar sem löggjöf hefir verið rýmk-
uð, en að fá leiðbeiningar um
getnaðarvarnir." Þessi ummæli
virðast svo sannarlega fremur til
þess fallin að vara okkur við
fremur en að hvetja til mesta
hugsanlegs frjálsræðis unt fóstur-
eyðingar.
★
Réttur konu — mannréttindi —
mannúðleg — eru orð, sem öspart
hafa verið notuð í umræðum unt
þetta mál. Ekki vil ég væna neinn
um óheilindi i því sambandi. Ég
álít einfaldlega, að afstaða þeirra,
sem harðast ganga frarn i því að
afla fylgis frumvarpinu eins og
það liggur fyrir, sé á hrapallegum
misskilningi byggð. Og ákveðið
segir mér svo hugur um. að sú
afstaða eigi ekki hljómgrunn
meðal meirihluta islenzku þjóð-
arinnar — að ekki sé meira sagt.
Þegar svo þetta hart umdeilda
og þýðingarmikla mál kemur til
endanlegrar afgreiðslu hæstvirts
Alþingis, — þá hljótum við að
treysta þvi, að alþingismenn, hver
og einn, láti vandlega ihugun og
samvizku sína — og ekkert annað
— ráða afstöðu sinni.
Sigurlaug Bjarnadóttir.