Morgunblaðið - 30.10.1974, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÖBER 1974
Útgefandi hf. Árvakur. Reykjevfk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konrðð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. sfmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600.00 kr. ð mðnuði innanlands.
f lausasölu 35.00 kr. eintakið.
Enginn þarf að fara
í grafgötur um, að
verðbólgan er stærsta
vandamálið, sem íslending-
ar eiga við að etja um þess-
ar mundir. Verðbólgan hef-
ur lengi verið eitt helsta
viðfangsefni stjórnvalda,
þó að hún hafi aldrei verið
jafn tröllaukin og nú. Verð-
þensla er eins og sakir
standa alþjóðlegt vanda-
mál, sem flestar þjóðir
þurfa nú að stríða við. Hér
á landi er þessi vandi þó
miklu mun hrikalegri en í
grannlöndum okkar og
helstu viðskiptalöndum.
Verðbólgan hér á landi er
a.m.k. fjórfalt meiri en í
þessum löndum.
Verðbólgan er ekki ein-
vörðungu óþægilegt
ástand, hún ógnar afkomu
þjóðfélagsþegnanna, hvar í
stétt sem þeir eru. Hún
leiðir til óstöðugleika og
spákaupmennsku í við-
skiptum jafnframt því sem
hún grefur undan rekstr-
argrundvelli atvinnuveg-
anna. Slíkt ástand leiðir
einnig til þess, að almenn
launakjör rýrna. Víxl-
hækkanir kaupgjalds og
verðlags eru ein af orsök-
um verðþenslunnar í þjóð-
félaginu á hverjum tíma.
Ef stemma á stigu við verð-
bólgunni eins og nú er
ástatt, er því óhjákvæmi-
legt að rjúfa hin sjálfvirku
tengsl milli verðlags- og
launahækkana um stund-
arsakir.
Þess er að sjálfsögðu
krafist, að stjórnvöldin
beiti öllum tiltækum ráð-
um til þess að stöðva verð-
bólguvöxtinn. Hitt er jafn
ljóst, ef aðgerðir í þeim
efnum eiga að bera árang-
ur, þarf að koma til sam-
starf og samvinna miklu
fleiri aðila í þjóðfélaginu.
Þannig verða bæði hags-
munasamtök atvinnurek-
enda og launþega að taka
þátt í þessu starfi, þó að
það kunni að kosta nokkrar
fórnir af beggja hálfu. Um-
frameftirspurn er önnur
orsök verðbólgunnar. Með
fjármálastefnu sinni geta
stjórnvöld haft nokkur
áhrif á eftirspurnina eftir
vöru og þjónustu. í þeirri
hrikalegu verðbólgu, sem
nú á sér stað, er því mikil-
vægt, að ríkisstjórn og
Alþingi reyni að stemma
stigu við þenslunni með
skynsamlegri fjármála-
stjórn.
Eins og sakir standa er
það því skylda stjórnvalda
að halda ríkisútgjöldum
innan þess ramma, sem
verðbólgan að undanförnu
setur. Draga þarf úr opin-
berum framkvæmdum eins
og kostur er í því skyni að
minnka þensluna á vinnu-
markaðinum, án þess að
það komi niður á brýnustu
verkefnum. Almennt séð
er einnig nauðsynlegt að
koma í veg fyrir útþenslu í
ríkisbúskapnum. Ef rögg-
samlega er tekið á þessum
málum á að vera unnt að
draga úr magni verklegra
framkvæmda og hafa hem-
il á þenslunni í ríkisbú-
skapnum miðað við verð-
lagsþróunina. Með öðrum
orðum ber að stefna að því
að lækka ríkisútgjöld í
hlutfalli við þjóðarfram-
leiðslu.
Með slíkum aðgerðum
geta ríkisstjórn og Alþingi
dregið úr eftirspurnar-
þenslunni, og þannig kom-
ið í veg fyrir óeðlilega sam-
keppni við atvinnuvegina
um vinnuafl. Hitt er jafn
ljóst, að samdráttaraðgerð-
ir af þessu tagi mega ekki
ganga svo langt, að þær
stofni atvinnuöryggi í
hættu. Flestir viðurkenna í
orði þá almennu kenningu,
að opinberir aðilar eigi að
draga úr framkvæmdum á
þenslutímum, en mörgum
hefur reynst erfitt að fara
eftir henni á borði. Um leið
og þenslan eykst í þjóðfé-
laginu verður þrýstingur-
inn meiri á opinbera aðila
um framkvæmdir. Stjórn-
málamönnum hefur oft
reynst um megn að standa
gegn slíkum óskum. Við
þær hrikalegu aðstæður,
sem þjóðin á nú við að
glíma, verður þó að gera
þær kröfur til stjórnmála-
manna, hvar í flokki sem
þeir standa, að þeir leggist
allir á eitt til þess að hefta
frekari útþenslu ríkisbú-
skaparins, er óhjákvæmi-
lega hlýtur að leiða af dýr-
tíðarvextinum að undan-
förnu.
Loks hlýtur það að verða
eitt helsta verkefni núver-
andi ríkisstjórnar að stuðla
að auknu jafnvægi í efna-
hagslífi þjóðarinnar. Þær
sveiflur, sem átt hafa sér
stað í útflutningsatvinnu-
greinunum, hafa einnig
haft áhrif á verðbólgu-
þróunina. Verðlag sjávar-
afurða á erlendum mörk-
uðum hefur jafnan verið
háð sveiflum. Þegar verð-
lag nær hámarki, er ábat-
anum jafnóðum dreift um
allt hagkerfið og þjóðin öll
verður síðan að standa
undir áföllunum, þegar
þau koma. Viðreisnar-
stjórnin reyndi á sínum
tíma að sporna gegn þess-
ari þróun með stofnun
verðjöfnunarsjóðs fisk-
iðnaðarins. Með. stofnun
verðjöfnunarsjóðsins var
óneitanlega stigið mikil-
vægt skref til þess að jafna
sveiflur í sjávarútvegi og
þjóðarbúinu í heild. Frá
þessari stefnu hefur verið
horfið um hríð, en nú er
mikilvægt að hún verði
tekin upp á nýjan leik.
Jöfnun tekjusveiflna í
sjávarútvegi hlýtur að
vera mikilvægt atriði f bar-
áttunni við verðbólguna.
I þessum efnum hvílir
vitaskuld mikil ábyrgð á
stjórnvöldum. Verðbólgan
verður ekki stöðvuð í einu
vetfangi, en brýnt er að
vöxtur hennar verði
stöðvaður smám saman.
Hitt er ljóst, að þjóðin öll
þarf að taka á í þessum
efnum, þar getur enginn
skorast undan. I umræðum
um þessi málefni á næst-
unni mun koma í ljós,
hverjir það eru, sem í raun
réttri vilja berjast gegn
þessum vágesti í efnahags-
og atvinnulífi þjóðarinnar.
Stöðvun verðbólgunnar
PORTUGAL—verður loka-
árangur aprílbyltingarinn-
ar einræði í einræðis stað?
EKKI fer hjá því, að afsögn
Antonio de Spinola úr embætti
Portúgalsforseta, undanfari
hennar og eftirleikur, hafi eytt
miklum af þeim Ijóma. sem var
yfir byltingu liðsforingjasamtak-
anna gegn hinni þröngsýnu og
einræðislegu stjórn Marcello
Caetanos fyrir rúmum fimm mán-
uðum. Upplausn f efnahagsmál-
um, ólga og fjöldaverkföll verka-
lýðshreyfingarinnar, gegndarlaus-
ar kaupkröfur, ásamt valdabaráttu
og refskák á stjórnmálasviðinu,
sem einkennt hafa fréttir frá
Portúgal undanfarið, hafa dregið
mjög úr þeim vonum, sem bylting-
in gaf varðandi endurreisn lýð-
ræðis, frjáls og stöðugs þjóðfélags
f Portúgal f fyrirsjáanlegri framtfð.
0 Með afsögn Spinola hafa
vinstri öflin unnið óumdeilanlegan
sigur. Áhrifamestu menn landsins
eru nú taldir forsætisráðherrann
Vasco Goncalves. hinn vinstri
sinnaði herforingi, sem talinn er
hugmyndafræðingur og kveikja
byltingarinnar gegn Caetano, og
Alvaro Cunhal, formaður portú-
galska kommúnistaflokksins, sem
er ráðherra án ráðuneytis f f stjórn
Goncalves. Sú staðreynd, að góð-
vinur Spinola, Fransisco da Costa
Gomes, hershöfðingi, samþykkti
að taka við embætti hans, er ekki
talin trygging þess, að upplausn-
aröflunum verði ekki gefinn laus
taumurinn og að ofsóknum á
hendur stjórnarandstæðingum og
andkommúnistum verði hætt.
Goncalves hefur enn sem komið
er yfirgnæft Costa Gomes, sem er
hæglátur og yfirlætislftill stjórn-
málamaður, er alla tfð hefur kosið
að starfa bak við tjöldin. Spurn-
ingin er hvort Costa Gomes muni
sætta sig við að leggja nafn sitt
við kommúnískt einræðisrfki, en
ekki það frjálslynda lýðræði, sem
var hugsjón byltingarinnar.
Með afsögn Spinola tókst vinstri
mönnum að þvinga fhaldssamari
yfirmenn land- og flughers
Portúgals til að segja af sér, svo og
þá fáu hægrisinnuðu ráðherra, sem
eftir voru i ríkisstjórninni. Er stjórnin
nú eingöngu skipuð marxistum og
vinstrisinnuðum herforingjum.
Hundruð stjórnarandstæðinga hafa
verið settir bak við lás og slá, og
margar af elztu og voldugustu fjöl-
skyldum Portúgals hafa flúið yfir
landamærin til Spánar — þ.e. þær
sem ekki hafa verið stöðvaðar af
varðliðum marxista við landamæra-
stöðvarnar. Telja margir fréttaskýr-
endur, að í kjölfar áframhaldandi
hreinsana muni koma málaferli á
hendur hinum og þessum óæskileg-
um aðilum fyrir samsæri o.s.frv.
Þegar hefur orðið vart frelsis-
skerðingar og ritskoðunar f allmörg-
um tilvikum. Þegar Lissabon-blaðið
Economía e Finacas gaf f skyn, að sá
ráðherra, sem bar ábyrgð á
samningunum við skæruliðasamtök-
in Frelimo f Mozambique, Almeida
Santos, hefði á laun yfirfært upp-
Spinola fyrrum forseti — á
hann afturkvæmt f stjórn-
málin?
hæð, sem némur 833.000
sterlingspunda frá Mozambique til
Lissabon, var blaðið sektað fyrir að
hafa „svert orðstfr" herforingja-
hreyfingarinnar, — ekki fyrir meið-
yrði, vel að merkja. Fleiri dæmi eru
um slfka hlutdrægni yfirvalda frá
sfðustu vikum. Ofannefnt atvik átti
sér stað áður en Spinola neyddist til
að segja af sér Ekki hefur ástandið
batnað síðan.
Alvaro Cunhal — einn
áhrifamesti stjórnmálamað-
ur Portúgals.
Margir óttast nú, að það eigi ekki
heldur eftir að batna f bráð. Stjórn-
málaskýrendur telja, að afsögn
Spinola hafi verið afleiðing átaka
milli hans og Goncalves forsætisráð-
herra. Henni hafi Spinola tapað, og
sá ósigur kunni að vera óafturkræf-
ur.
Skiptar skoðanir eru að vlsu um
Goncalves. Hann er að mörgu leyti
óþekkt stærð. Hann er ákafur föður-
landsvinur, vinnuþjarkur hinn mesti
og vinstrisinnaður. En ekkert hefur
enn bent til, að hann sé einræðis-
hneigður. Hann hefur margoft lýst
lýðræði sem hugsjón sinni
Spurningin er til hversu harðra
aðgerða hann á eftir að grfpa til þess
að ná þvf takmarki, þ.e. hvort eyða
þarf fhaldssamri stjórnarandstöðu,
og þá hvort árangurinn geti kallast
„lýðræði" Varðandi þróunina f lýð-
ræðisátt er mikið talið velta á her-
sveitum þeim, sem koma heim til
Portúgal frá nýlendunum í Afrfku,
svo og á þvf hvort hinn „þögli meiri-
hluti" f landinu láti bjóða sér allt,
eða láti að sér kveða þrátt fyrir aðför
stjórnvalda gegn honum. Alla vega
verður litið á Portúgal á næstunni
sem tilraunastöð á borð við Chile
Allendes, —— tilraunastöð um það,
Framhald á bls. 16