Morgunblaðið - 12.11.1974, Side 38

Morgunblaðið - 12.11.1974, Side 38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1974 38 Tugir farast 1 óeirðum í Angóla Luanda 11. nóv. — Reuter. SKOTBARDAGAR héldu áfram í Luanda, höfuðborg portúgöisku nýlendunnar Angóla, í dag, en I kvöld virtist hafa heldur dregið úr þeim. Hins vegar bárust fregn- ir I kvöld um ný átök í Cabinda- héraði. Skýrt var frá því, að meir en 50 manns hefðu beðið bana f óeirðunum í nýlendunni síðustu tvö daga, og meir en 100 hefðu særzt. Aðalsjúkrahúsið í höfuð- borginni er yfirfullt af særðu fólki, og síðla I dag var barn, sem var undir læknismeðferð, skotið gegnum glugga á sjúkrahúsinu. Portúgölsk heryfirvöld höfðu fyrirskipað, að engin farartæki í einkaeign yrðu á ferli í úthverf- um Luanda f kvöld. Fréttir bárust um það í kvöld, að blökkumenn, sem áður höfðu tilheyrt sérstökum hersveiturh Portúgala, hefðu tekið 39 manns í gíslingu í vígi einu við landa- mærin milli Cabinda og Congo- Brazzaville. Meðal gíslanna eru sagðir vera verzlunarmenn og portúgalskir hermenn. Er talið, að blökkumenn þessir styðji Frelsishreyfingu Cabinda, sem vill, að héraóið fái sjálfstæði frá Angóla. Er blökkumennirnir tóku gíslana voru tveir portúgalskir hermenn skotnir til bana, og tveir aðrir særðust. Cabinda er mjög olíuauðugt hérað. í Luanda varð umferðaröng- þveiti vegna þess, að strætisvagn- ar voru ekki í gangi, og einkabílai fylltu göturnar. Þrjár stærstu skæruliðahreyf- ingarnar í Angóla fordæmdu i dag óeirðirnar og firrtu sig ábyrgð á þeim. Solzhenitsyn á Nóbelshátíðina Stokkhólmi 11. nóvember — AP ALEXANDER Solzhenitsyn mun konia til Svfþjóðar f næsta mán- uði til þess að veita viðtöku Nóbelsverðlaunum sfnum frá ár- inu 1970, að því er Nóbelsstofnun- in skýrði frá í Stokkhólmi f dag. Solzhenitsyn hefur sagt forstjóra stofnunarinnar, Stig Ramel, og ritara sænsku akademíunnar, Karl Ragnar Gierow, að liann ætli að veita verðlaunaskjalinu og Nóbelsorðunni viðtöku við Nóbelshátíðina 10. desember, þar sem verðlaunin fyrir þetta ár verða afhent. Eiginkona rithöf- undarins mun einnig verða við- stödd. Verðlaunaféð, 400.000 kr. sænskar, hefur hins vegar þegar verið lagt inn f svissneska banka að ósk Solzhenitsyn. Hann kom ekki til að veita verðlaununum viðtöku i Stokkhólmi árið 1970 vegna þess, að hann óttaðist, að honum yrði ekki leyft að snúa aftur til Sovétrikjanna. Voru þá gerðar margar tilraunir til að koma verðlaununum til hans gegnum sænsku utanrikisþjónust- una, en þær mistókust allar. Þá var ákveðið að hafa sérstaka verð- launaathöfn í Moskvu, þar sem Gierow myndi afhenda Solzhenit- syn verðlaunin. Gierow fékk hins vegar ekki ferðaleyfi frá sovézkum stjórnvöldum, og málið Solzhenitsyn — getur loks mætt f Stokkhólmi þar meó úr sögunni. Solzhenitsyn var eins og kunnugt er vísað úr landi í Sovétrikjunum í febrúar s.l. og býr nú í Sviss. Þessi mynd sýnir Lucan lávarð og konu hans. Hún er tekin 1963. Lávarðs leitað vegna morðmáls Dieppe, London, 11. nóv. AP — Reuter MIKIL leit stendur nú yfir að brezkum hefðarmanni, Lucan lávarði, sem lögregluyfirvöld í Brctlandi vilja spyrja spjörunum úr vegna morðs á barnfóstru barna hans, og tilræðis við eigin- konu hans. Tollverðir f Dieppe í Frakklandi kváðust í dag fullviss- ir um, að I.ucan lávarður hefði komið til borgarinnar í gærkvöldi með Ermarsundsferjunni frá Newhaven, en þar fannst bifreið lávarðarins í gær. Hefur brezka lögreglan leitað hans í Newhaven en nú er taiið hugsanlegt, að hann sé cinhvers staðar á meginland- inu. Leit lögreglunnar að lávarðin- um hófst s.l. fimmtudag, eftir að eiginkona hans, Lafði Lucan, 35 ára að aldri, fannst skjögrandi skammt frá heimili sinu meó sár á höfði, æpandi: „Morð, morð.“ Við leit í húsinu fann lögreglan sundurlaminn líkama barnfóstr- unnar, Sandra Rivett, 29 ára aó aldri, bundinn í poka í kjallaran- um. Lucan lávarður hefur ekki búið með konu sinni frá því i fyrra. Hann bjó ekki langt frá henni í London, en var ekki heima þegar lögreglumen börðu upp hjá hon- um. Síðan hefur hans m.a. verió leitað á ýmsum spilavítum, þar sem hann var tíður gestur. Lög- reglan hefur verið afar þögul um mál þetta. Brezkir sjómenn heimta 200 mílur Brixham, 11. nóv. AP. TOGARAMENN, sem veiða við suðvesturströnd Bretlands, hvetja til útfærslu tólf mílna landhelg- innar vegna vaxandi ágangs stórra fiskiskipaflota kommún- istarikjanna. Sjómenn í Brixham og fleiri hafnarbæjum á strönd Devon og Cornwall segja, að erlendu fiski- skipin ógni lífsafkomu þeirra og biðja þingmenn sína að hvetja til útfærslu landhelginnar i allt að 200 mílur. „Þessi skip kommúnistarikj- anna veiða geysilegt magn og ágangur þeirra virðist aukast,“ segir John Day, togaraskipstjóri í Brixham. „Þau virðast halda sig næstum því allan timann á Ermarsundi nú orðið. Þegar maóur horfir út á haf á nóttunni er það líkast því að sjá fyrir sér heilan bæ þarna úti.“ Skipin eru aðallega rússnesk, búlgörsk, austur-þýzk og pólsk og eru allt að sjötíu talsins. Hvert þeirra getur veitt allt aó 300 tonn á viku. 1 fylgd með þeim eru stór verksmiðjuskip. — STIKUR Framhald af bls. 16 ránni og The Waste Land eftir T.S. Eliot, sem kom út 1922. Elegíur Rilkeskomu út árið eft- ir. Árið 1910 lauk Rilke við skáldsögu sína Malte Laurids Brigge. Framundan var mikil andleg barátta. Rilke var viss um að hann gæti ekki skrifað framar. Hann var að hugsa um að snúa baki við skáldskapnum, láta sálgreina sig og hefja siðan læknanám. Gömul vinkona hans kom honum til hjálpar. Hún hét Marie von Thurn und Taxis og var auðug aðalskona. Sumarið 1911 bauð hún Rilke að dveljast í Duínohöll. Um vet- urinn var Rilke einn í höllinni. 1 janúarmánuði 1912 var hann eins og oft áóur á gönguferð um nágrennið. Honum var lítið út á úfið hafið. Skyndilega þóttist hann heyra rödd, sem yfir- gnæfði storminn: Hver, ef ég hrópaói, heyrði orð mín úr fylk- ing engla? Rilke skrifaði þessi orð í minnisbók síria. Þegar hann kom aftur til hallarinnar orti hann fyrstu Duinoelegíuna og rétt á eftir varð önnur til. Þriðju elegíunni lauk Rilke í París 1913, hin fjórða er ort 1915 i Munchen. Þá var skollin á heimsstyrjöld eins og þessi elegía ber með sér. Eftir strið bjó hann i Sviss og þar iauk hann við elegíurnar í febrúar 1922. En tími sköpunarinnar var ekki liðinn. Rilke hafði ekki fyrr lokið við elegíurnar en hann fylltist nýjum krafti. A tæprí viku orti hann Orfeus- sonnetturnar, verk, sem hefur verið jafnað vió Duinoelegíurn- ar. llann tileinkaði Marie von Thurn und Taxis elegíurnar í þakklætisskyni fyrir uppörvun hennar og trygglyndi. Rilke, sem var fæddur 1875, lést 1926. Duinoelegiur Rilkes hafa ekki verið þýddar á íslensku fremur en önnur helstu verk nútímaljóðlistarinnar. En það er skiljanlegt að þýðendur fær- ist undan að glíma við þetta torræða verk. Þvf skal aftur á móti ekki gleymt að Wolfgang Edelstein gerir heiðarlega til- raun til að kynna islenskum lesendum Duinoelegíurnar í tímaritinu Vaka 1. hefti 1953. Wolfgang birtir þýðingu sína á fyrstu elegíunni ásamt grein um Rilke. Eins og Wolfgang bendir á felast stef og þema allra elegíanna í þeirri fyrstu. En að freista þess að skýra elegíurnar er vandasamt verk og hefur vafist fyrir mörgum. Það er unnt að segja að Rilke fjalli um gildi mannlegrar reynslu og mörkin milli lífs og dauða i ljóðinu, hin greinilegu skil. Engillin er i senn tákn þess, sem er ofar mönnunum og þess, sem skelfir með nærveru sinni. Duinoelegíurnar hefjast á þessum orðum í þýðingu Wolfgangs Edelsteins: Hver, ef ég hrópaði, heyrði orð mín úr fylking engla? og jafnvel þótt einhver vefði mig snögglega örmum: ég færist fyrir sterkari tilveru hans. Því fegurð er aðeins upphaf ógnar, er enn'vér megnum að lita og dáum svo sem hún hafnar með hægð að tortíma oss. Sérhver engill er ógn. í lok fyrstu elegíunnar er tal- að um hve kynlegt sé að vera ekki framar til, glata nafni sinu eins og barn brotnu leikfangi. Aftur minnist skáldið engl- anna: Englar (er sagt) viti oft ei hvort þeir gangi meðal lifenda ellegar dauðra. Straumiðan eilíf hrífur í sífellu með sér um hvortveggju sviðin öll aldursskeið og lætur þeim hærra i báðum. Þessi orð v< rða skiljanlegri þegar það, sem á undan kemur, er haft i huga. Skáldið hugleið- ir skilin milli lífs og dauða: Að vera dáinn er örðugt og þrungið óunnu verki, svo hægt maður taki að skynja örlitið eilífð. En lifendur fremja allir þá villu að gera of greini- leg skil. Lífinu er ekki lokið með líkamsdauðanum. Þeir, sem dóu ungir, þarfnast loks ekki okkar. Þeir venjast því að vera ekki bundnir jörð- inni eins og barn vex frá brjóstum móður sinnar. En við lifendur getum ekki verið án þeirra. Við þurfum á leyndar- málum að halda, úr sorg okkar sprettur þroski og hamingja. Dauðinn þroskar okkur og dýpkar. í fyrstu elegíunni yrkir Rilke um framandleik mannsins á jörðinni, smæð hans gagnvart hinu ókunna, sem engillinn táknar. Þeir, sem hafa orðið fyrir vonbrigóum i ástum, verða skáldinu tákn varanleika, þess sársauka, sem bugar manninn ekki, heldur stækkar. Honum verður hugsað til ítölsku skáldkonunnar Gaspara Stampa, sem var uppi á sautjándu öld. Hún elskaði 1 furstann af Treviso, naut ástar hans, en siðan sneri hann við henni baki. Sonnettur hennar um ást sína til furstans þekkti Rilke vel og þær urðu honum íhugunarefni eins og fram kem- ur í elegíunum. Í Duinoelegíunum skírskotar Rilke viða til myndlistar. Rilke var vel að sér í myndlist. Hann hafði verið ritari myndhöggvar- ans RoH’.rts í Paris og á eilifum ferðalögum sínum gerði hann sér far um að kynnast myndlist. Til dæmis er fimmta elegían ort út frá málverki Picassos af fim- leikamönnunum, Les Saltima- banques. Þess var getið að Rilke hefði eftir að hann lauk við Malte Laurids Brigge haft hug á að láta sálgreina sig. Hann var kenningum Freuds kunnugur. Lou Andreas-Salomé, sem á sin- um tima naut hylli Nietzshes og var uppáhaldsnemandi Freuds, var góð vinkona Rilkes. Bréfin, sem hann skrifaði henni, eru glöggur vitnisburður um skáld- ið, sem eitt sinn hugðist losna við ásókn djöfla með hjálp sál- greiningar en breytti þessum djöflum í skáldskap. Bilið getur verið stutt milli djöfuls og eng- ils. Þriðja elegía er innblásin af kenningum Freuds, en Rilke var mjög á báðum áttum um þessar kenningar. Hann hreifst af þeim og hann fann þeim ýmislegt til foráttu. Aðrar kenningar höfðu töluverð áhrif á Rilke: heimspeki Danans Sörens Kierkegaards. Þýðing Wolfgangs Edelsteins í fyrstu Duinoelegíunni er helsta viðleitnin til að kynna ljóð Rilkes fyrir íslenskum les- endum. En geta má þess að i bók Helga Hálfdanarsonar Á hnotskógi (1955) eruþrjárþýó- ingar á ljóðum eftir Rilke. Nokkrar aðrar þýðingar á ljóð- um Rilkes hafa birtst í bókum og timaritum. Sögur af himna- föður (1959) þýddi Hannes Pétursson. Meiri tíðindum sætir að tvö fslensk skáld hafa ort um Rilke, þeir Sigfús Daðason og Hannes Pétursson. 1 ljóði sínu Rilke, sem birtist í Ljóðum 1947—1951 (1951), leggur Sig- fús Daðason út af leit skáldsins, þar sem ekkert var sjálfsagt eða ódýrt: Vegurinn — leitin um ókönnuðlönd ókunnar nætur hluti og menn — endalaus leit aó hætti að lifa óþrotleg bið og spurning. Lýsir ei dæmi þitt lengra en vió játum/lengra en við þorum að játa, spyr Sigfús Daðason. Hannes Pétursson yrkir lika um hina löngu leit í ljóði sínu Rilke, sem birtist í Kvæðabók (1955). Hannes lýsir þvi hvern- ig þau ljóð, sem best var unnað, fölna og veróa grunn í saman- burði vió ljóð Rilkes. Upphaf ljóðsins gefur hugmynd um hrifningu Hannesar: Skáld; hvílík feginsgjöf að geta loksins með glöðum huga tekið sér i munn svo fallegt orð og finna að ekki rýrnar hin fulla merking, heldur dýpkar, vex. Ljóð sitt um Rilke hefur Hannes Pétursson ekki tekið með í nýrri og endurskoðaðri útgáfu Kvæðabókar (1967). En i Stundum og stöðum (1962) er ljóð, sem nefnist Við gröf Rilkes. Ljóðinu lýkur á þessari játningu: Þú sem gerðir mér steinana byggilega. Duino er lítið og vinalegt þorp. Eins og víða á þessum slóðum setur baðstrandarlif svip sinn á allt. Ég gekk undir háum trjám fram á bratta klettahamra. Hitinn var mikill og framundan var blátt Adria- hafið með einni lystisnekkju og stóru skipi í fjarska. Duinohöll blasti við. Hún var tilkomumik- il þarna á bjargbrúninni og alls ekki fráleitt að innan veggja hennar hefði verið ort stórbrot- ið ljóð. Á gangstígnum, þar sem andinn hefur ef til vill komið yfir Rilke forðum, varð mér hugsað til engilsins, sem Rilke orti um. Inn i svona umhverfi getur engill auðveldlega fallið. Hann verður ekki óraunveru- legur á þessum stað. Ég hlust- aði eftir rödd. En það heyrðist ekkert annað en hin ljúfu hljóð sumardagsins. Kannski vantaði storminn til að hreinsa hugann. Fegurð er aðeins upphaf ógn- ar.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.