Morgunblaðið - 14.12.1974, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 1974
RÆKJAN er veiga-
mikiil hlekkur í at-
vlnnulífi margra sjáv-
arplássa. Hún tekur
jafnvel vinnutíma
stjórnenda þjóðarskút-
unnar á hávertíðinni
við Austurvöll.
Rækjustríð
í bingsölum:
Tyeggja mínútna
róður árækjumið
ÞAÐ ER ekki rjúpan heldur
rækjan, sem setti svip sinn á ræð-
ur þingmanna f jólaönn sfðustu
daga. Hér á eftir verður lauslega
rakinn efnisþráður í máli þing-
manna um rækjustríðið á Húna-
flóa, á fundi f sameinuðu þingi f
fyrradag. Forseti skammtaði
hverjum þingmanni 2 mfnútur til
að láta ljós sitt skfna á húnvetnsk
rækjumið.
Jón Ármann Héðinsson (A) hóf
umræður með fyrirspurn utan
dagskrár. Las hann upp lögfræði-
lega álitsgerð hlutlauss aðila,
Magnúsar Thoroddsen, borgar-
dómara, þar sem dregin er í efa
lagaleg heimild sjávarútvegsráðu-
neytisins „til að vernda rækju-
vinnslu tiltekinna sjávarplássa",
þó verndunarsjónarmið og afla-
takmarkanir hafi fullt lagagildi.
Er vitnað til 69. greinar stjórnar-
skrárinnar, þar sem segir: „Engin
bönd má leggja á atvinnufrelsi
manna nema að almenningsheill
krefji, enda þarf lagaboð til.“
Þetta lagaboð er hinsvegar ekki
fyrir hendi. Fyrirspurn þing-
mannsins var og um atvinnufrelsi
Blönduósinga, skv. tilvitnaðri
grein stjórnarskrárinnar.
Matthías Bjarnason, sjávarút-
vegsráðherra, vitnaði til laga um
veiðar með botnvörpu, flotvörpu
og dragnót í fiskveiðilandhelgi,
þar sem segir: „Ráðherra getur
veitt undanþágu til þess að
stunda rækjuveiðar á tilteknum
svæðum. Skal binda leyfin þeim
skilyrðum, sem nauðsynleg þykja.
Einnig er heimilt að miða leyfis-
veitingar við ákveðnar stærðir
báta.“ Þá vitnaði ráðherrann til
auglýsingar sjávarútvegsráðu-
neytisins varðandi umsóknir um
rækjuveiðileyfi, þar sem segir
m.a.: „Veiðileyfi verða sem fyrr
bundin þeim skilyrðum, að veiði-
leyfishafi og eigandi báts hafi
verið búsettir á viðkomandi svæði
í amk. eitt ár og að báturinn sé
þar skráður. Auk þess kann ráðu-
neytið að setja sérstakar reglur
um stærðarmörk báta eða aðrar
reglur, sem horfa til takmörkunar
á bátafjölda, ef ástæða þykir til.“
Síðan las ráðherra bréf til við-
komandi aðila á Blönduósi um
leyfi til rækjuveiða, þar sem skil-
yrði leyfis eru rakin. Þá sagði
ráðherrann: „Þessum ákvæðum
hefur ekki verið breytt á einn eða
annan veg frá því sem tiðkast
hefur í sjávarútvegsráðuneytinu í
fjöldamörg ár, bæði i tið ráðherra
fyrri stjórnar og viðreisnarstjórn-
ar."
Ráðherrann rakti siðan sögu
svonefnds Blönduóssmáls frá
upphafi, út frá sínu sjónarmiði,
gat þess m.a., að þegar umrætt
veiðileyfi hefði verið gefið, hefði
engin slík vinnslustöð verið á
Blönduósi. Hinsvegar hefði hinn
takmarkaði afli í Húnaflóa um
langt árabil verið uppistaðan í
atvinnulifi og afkomu annarra til-
tekinna sjávarplássa, sem ekki
hefðu á öðru að byggja, og var-
hugavert væri að kippa atvinnu-
stöðum undan með þeirri dreif-
ingu aflans, aó engin vinnslustöð
hefði rekstrargrundvöll.
Jón Ármann Héinsson (Á) ræddi
um lokun Faxaflóa, sem torveldað
hefði útgerð ýmissa smærri báta
úr höfnum hér syðra. Hann rakti
sögu báts, sem fyrst var gerður
útlægur úr Faxaflóa, síðan úr
Breiðafirði og nú loks umræddar
aðgerðir á Húnaflóa. Viðkomandi
aðilar á Blönduósi væru reiðu-
búnir að hlita öllum skuldbind-
ingum um takmarkanir afla,
magntakmarkanir og timatak-
markanir, en þeir vildu fá að
landa í heimahöfn og vinna afl-
ann þar. Vinnslustöðin á Blöndu-
ósi hefðu og öll áskilin leyfi til
vinnslunnar, m.a. frá fiskmati
rikisins. Hann gat þess og að
ýmsir bátar hefðu landað í tveim-
ur höfnum við Húnaflóa, þó svo
virtist, sem þeir hefðu átt að
landa á einum stað.
Sighvatur Björgvinsson (A) sagði
vinnslustöðina á Blönduósi hafa
öll sín vinnsluvottorð i lagi, sem
og allar heimildir, sem hún þyrfti
lögum samkvæmt að hafa. Hann
vitnaði og til ’ msagnar borgar-
dómara þess .fnis að löndunar-
skilyrði ráði leytisins samræmd-
ust ekki gi 4andi lögum. Hann
sagði ennfremur: „Nú liggur það
fyrir, að um þessar mundir er
verið að tvöfalda vélakost rækju-
verksmiðju á Djúpavik á Strönd-
um. Stjórn byggðasjóðs hefur
samþykkt lánveitingu til verk-
smiðjunnar. Uppsetningu véla er
að ljúka. Verksmiðjan telur sig
nú þegar hafa hráefni úr einum
bát til vinnslu og hafa vonir um
viðskipti við fleiri báta. Ég spyr:
Er það meiningin að beita sömu
viðbrögðum gegn þessari
stækkun verksmiðju á Djúpavík
og beitt hefur verið á Blönduósi?"
Lúðvfk Jósepsson (K) mótmælti
því harðlega, að forseti hefði tak-
markað ræðutíma þingmanna í
þessari umræóu. Sagði hann rétt
að vekja athygli á „að þetta hefði
aldrei verið áður gert“. Lúðvik
ræddi m.a. um, hvort rétt væri að
binda saman eðlilegar veiðitak-
markanir og skilyrði af hálfu
ráðuneytis um, hvaða vinnslu-
stöðvar eigi að vinna aflann.
Hann sagði: „Ég fyrir mitt leyti er
alveg á móti þessari stefnu. Ég tel
hana hættulega og ranga og það
eigi ekki að koma til aðrar hömlur
en þær sem miða að þ,ví, að þeir,
sem stýra fjárfestingarlánum,
geti sett sin skilyrði fyrir lánveit-
ingum. Ekki að gefa ráðherra eða
starfsmönnum ráðuneytis leyfi til
þess að tiltekinn afli, sem leyft er
að veiða skuli vinnast hjá
ákveðnu fyrirtæki.“
Asgeir Bjarnason, forseti sam-
einaðs þings, mótmælti full-
yrðingu Lúðvíks um takmörkun á
ræðutíma þingmanna, sem hann
sagði fjölmörg dæmi um. Myndi
hann siðar við umræóuna nefna
nýjustu dæmin þar um, en halda
sér fast við fyrri úrskurð sinn.
Steingrfmur Hermannsson (F)
sagði Strandamenn hafa um
Iangan aldur haldið uppi rækju-
veiði og vinnslu. Hann sagði það
álit fiskifræðinga, að rækjuveiði á
Húnaflóa væri nú komin að
hættumörkum og við leyfisveit-
ingar bæri að taka tillit til þeirrar
staðreyndar, sem og byggða-
sjónarmiða og atvinnuþarfar ein-
stakra byggðarlaga. Hann mót-
mælti því að verið væri að tvö-
falda vélakost rækjuvinnslu á
Djúpavík. Þar væri verið að setja
upp eina litla, danska vél til
rækjupillunar, en rækja hefði þar
verið handpilluð til þessa. Að síð-
ustu: „finnst mér satt að segja
ástæða til að vara við því, þegar
fjármálamenn úr Reykjavík fara
út á land til að finna peninga á
þann máta, sem hér um ræðir."
Ellert B. Schram (S) sagði, að það
þyrfti að leggja fram mjög sterk
rök fyrir slíkum takmörkunum á
umsvifum manna sem hér um
ræddi. Ráðherra hefur sett inn í
reglugerð ákvæði þar sem segir,
að það skuli vera til staðar viður-
kenndar vinnslustöðvar. Hvort
það hefur lagalega stoð eða ekki
skal ég ekki fullyrða um. A það
verður að sjálfsögðu að reyna fyr-
ir dómstólum. 1 þessu efni væri
rétt að hyggja aó þeirri orsök, sem
m.a. fælist i því, aó smærri bátar
héðan syðra væru neyddir til að
sækja á önnur mið, þar sem þeir
hefðu ekki aðstöðu til að sækja
sín heimamið. Faxaflóinn væri
lokaður þessum bátum. Ef til vill
væri þar einnar frumorsakar að
leita í þvi máli, sem hér um
ræddi.
Matthías Bjarnason sjávarútvegs-
ráðherra, sagðist fúslega taka
undir orð sfðasta ræðumanns,
varðandi vanda smærri báta hér
syðra. En að stefna þeim á önnur
mið, þar sem veiðitakmarkanir
væru fyrir hendi, til verndar til-
teknum stofnum, væri engin
lausn á þeirra vanda, né hinna,
sem búið hefðu að þeim miðum
um langan aldur. Ráðherrann
rakti atvinnusögu Hólmavíkur,
Drangsness, Skagastrandar og
Hvammstanga, sem ættu tilveru
sína algjörlega undir þessum
rækjumiðum og verndun þeirra. 1
atvinnu þessara staða væri
rækjan uppistaðan, drjúgan hluta
árs. Verndun miðanna, sem og
tilvera þessara sjávarplássa, væri
háð skynsamlegri nýtingu mið-
anna og samræmingu á veiðum og
vinnslu.
Eggert Þorsteinsson (A) spurði
m.a. hversvegna Framkvæmda-
stofnun, sem sjávarútvegsráð-
herra og Steingrimur Hermanns-
son ættu sæti í, hefði veitt láns-
fjárfyrirgreiðslu til stækkunar
vinnslustöðvar á Djúpavík, ef
rækjuveiðar í Húnaflóa væru
komnar á hættustig, eins og
Steingr. Hermannsson hefði full-
yrt.
Kjartan Ólafsson (K) taldi rétt og
æskilegt, að samræmi væri tryggt
milli veiða og vinnslu, og tryggja
yrði hagsmuni sveitarfélaga, sem
hefðu byggt atvinnulíf sitt á þess-
um rækjuveiðum um mörg ár. Um
lagalegan rétt ráóuneytisins til
slíkra afskipta, sem það hefði
beitt, vildi hann hinsvegar sem
minnst fullyrða. Spurning væri
og, hvort ráðuneytið eitt ætti að
hafa það vald, sem til staðar
þyrfti að vera af opinberri hálfu í
þessu efni.
Sverrir Hermannsson (S) benti
m.a. á ákvæði i lögum um Sildar-
verksmiðjur ríkisins, þar sem
áskilið sé, að hver, sem reisa vilji
sildarverksmiðju, þurfi til þess
leyfi ríkisstjórnar. Lög þessi væru
frá árinu 1938, svo hér væri ekki
um nýlundu að ræða. Hann
sagðist óánægður með reglur þær,
sem giltu i þessu efni. Stýra
þyrfti þessum málum af lipurð og
sanngirni. Höfuðmarkmiðið væri
að varðveita rækjustofninn til
þess að hann gæti til frambúðar
staðið undir atvinnu og
verðmætasköpun.
Pétur Sigurðsson (S) talaði mjög
á sama veg og Ellert Schram.
Hann ræddi um nauðsyn hinna
minni báta til viðunandi starfs-
grundvallar. Hann varaði og við
skerðingu á skipstjórnarréttind-
um, þ.e. að binda þau búsetuskil-
yrðum. Þá deildi hann á ýmsar
undanþáguveitingar í ábyrgðar-
stöður á fiskibátum.
Matthías Bjarnason (S) sagði
undanþágur til skipstjórnar á
vegum samgönguráðuneytis. Of
langt hefði verið gengið í þeim
efnum. Um mörg ár hefðu gilt
ákvæði um búsetuskilyrði skip-
stjóra, enda veiðileyfi við þeirra
nöfn bundin. Hann taldi aðstæður
allar á Djúpavík aðrar en á
Blönduósi, þar sem atvinnulif þar
byggðist á sjósókn, m.a. rækju-
veiðum.
Allmargir aðrir tóku til máls. 1
máli þeirra gætti þó allmikið
endurtekninga, sem ekki er
ástæða til að rekja. Forseti nefndi
allnokkur dæmi frá fyrra þingi
um skerðingu á ræðutima þing-
manna, bæði af Gils Guðmunds-
syni og Eysteini Jónssyni, sem
afsönnuðu fullyrðingu Lúðviks
Jósepssonar um hið gagnstæða.
Albert Guðmundsson (S) sagðist
meðmæltur takmörkun á ræðu-
tima i málum utan dagskrár.
Hann sagði góðra gjalda vert að
fjármagn væri nýtt til atvinnu-
uppbyggingar út um landsbyggð-
ina, jafnvel þótt það kæmi frá
Reykjavík. Slik fjárfesting létti
bæði á því opinbera, lánsfjár-
stofnunum og sveitarfélögum.
Fullyrðingar þingmanna um hið
gagnstæða byggðust á hæpnum
forsendum. Hann sagðist treysta
sjávarútvegsráðherra til að hafa
forystu um að finna sáttaleið i
málinu, sem allir málsaðilar gætu
sætt sig við.
Breyting á útvarpslögum
Á FUNDl efri deildar Alþingis í
gær var frumvarp um breytingar
á útvarpslögum til annarrar um-
ræðu. Frumvarpinu var að lokn-
um umræðum vísað til þriðju um-
ræðu með 9 atkvæðum gegn 5.
Axel Jónsson mælti fyrir áliti
meirihluta menntamálanefndar
deildarinnar, sem lagði til, að
frumvarpið yrði samþykkt.
Axel Jónsson sagði, að látið
hefði verið að því liggja við fyrstu
umræðu, að i frumvarpinu fælist
pólitískt ofríki og siðleysi. Reynsl-
an hefði á hinn bóginn sýnt, að
menn hefðu jafnan leitað eftir
ólíkum leiðum til þess að kjósa
útvarpsráð og kjöri ráðsins hefði
verið hagað með ýmsum hætti.
Sami háttur væri nú á kosningu í
menntamálaráð og lagt væri til að
yrði á hafður við kjör i útvarps-
ráð. Eðlilegt væri að útvarpsráð
væri spegilmynd af vilja kjósenda
eins og hann kæmi fram eftir
hverjar alþingiskosningar. Þing-
maðurinn sagðist síðan vísa á bug
sem markleysu öllum málflutn-
ingi um pólitískt ofriki.
Ragnar Arnalds sagði, að frum-
varpið væri flutt til þess að losna
við óþæga einstaklinga úr út-
varpsráði, sem kjörnir hefðu ver-
ið til fjögurra ára. Þá væri það
einkennandi fyrir þetta frum-
varp, að flutningsmönnum þess
virtist liggja meira en litið á að
koma því i gegn. Þingmaðurinn
sagðist síðan hafa óskað eftir því
að menntamálanefnd frestaði af-
greiðslu málsins til þess m.a. að fá
umsögn Blaðamannafélagsins um
það. Leikreglum hefði verið koll-
varpað og neitað um frest að báð-
um fulltrúum stjórnarandstöð-
unnar fjarstöddum.
Helgi Seljan sagði að málefnið
væri ekkert og hvernig ættu þá
umræður um það að geta verið
málefnalegar. öll önnur mál
hyrfu í skuggann fyrir þessu
máli, sem nú ætti að hespa af í
einum hvelli.
Stefán Jönsson sagði, að nefnd-
in hefði enga vinnu lagt i frum-
varpið. Með þessu frumvarpi væri
aðeins verið að klóra yfir innan-
flokks skyssur í flokki mennta-
málaráðherrans. Hér væri að
hefjast timabil Moggaþjónustu
Timaklikunnar í samræmi við
hlaupkennda stefnu Framsóknar-
flokksins. Þá taldi þingmaðurinn,
að koma sendiherra Suður-
Vietnam hingað til lands nýlega
stæði í sambandi við flutning
þessa frumvarps af þvi að núver-
andi útvarpsráð hefói afhjúpað
hervirki Bandarikjamanna i
Víetnam.
Axel Jónsson sagði, að til fund-
ar i menntamálanefnd hefði verið
boðað með venjulegum og eðlileg-
um hætti. Þá sagði hann, að áður
hefði ekki verið leitað umsagnar
aðila utan þings, þegar slikar
breytingar hefðu verið gerðar á
útvarpslögunum. Þetta væri
ákvörðunaratriði Alþingis og
menn gætu krafizt þess að vísa
þvi til umsagnar blaðamanna-
félagsins, ef þeir vildu halda uppi
gamanmálum, en slikar kröfur
væri ekki unnt að bera upp i
fullri alvöru. Þá gagnrýndi þing-
maðurinn ómálefnalegar umræð-
ur andstæðinga frumvarpsins.
Helgi Seljan svaraði gagnrýni
Axels Jónssonar og sagði, að þing-
menn hefðu af eðlilegum ástæð-
um farið út fyrir efni málsins i
umræðunum.
Jón Ármann Héðinsson spurði,
hvort nýtt útvarpsráð hefði nú
verið skipað, ef vinstri stjórnin
hefði setið við völd. Fróðlegt væri
að fá svar við þeirri spurningu.
Af þessum sökum væru það ann-
arleg sjónarmið, sem að baki
þessu frumvarpi lægju. Utvarp og
sjónvarp ættu að vera sjálfstæðar
og óháðar pólitiskum sveiflum i
landinu. Þetta væri skref aftur á
bak.