Morgunblaðið - 19.04.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar. Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðaistræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Borgarstjórn Reykjavík-
ur hefur nú sam-
þykkt allverulegan nióur-
skuró á áöur samþykktum
útgjaldaáformum borgar-
innar á þessu ári. Til þess
að mæta þeim kostnaðar-
hækkunum, sem orðið hafa
frá því aó fjárhagsáætlun
fyrir þetta ár var sam-
þykkt, hefur reynzt óhjá-
kvæmilegt aó grípa til
þessa sparnaðar í rekstri
og nióurskurðar á fram-
kvæmdum. Viö þessar að-
stæður var óhjákvæmilegt
aö skjóta á frest mörgum
æskilegum og nauðsynleg-
um framkvæmdum. Ljóst
er, að það er ekki vinsælt
verk að ákveða frestun á
þörfum og brýnum verk-
efnum, sem borgararnir
hafa vænzt. Það er á hinn
bóginn frumskylda opin-
berra stjórnvalda aö taka
ábyrga afstöðu í samræmi
við fjárhagslega getu. Það
hefur borgarstjórn nú gert
og er full ástæóa til að gefa
því gaum og virða.
Ljóst var, að útgjöld
Reykjavíkurborgar hefðu
farið 700 millj. kr. fram úr
heildartekjum að öllu
óbreyttu. Þessi röskun á
fyrst og fremst rætur að
rekja til verðhækkana í
kjölfar gengisfellingarinn-
ar, nýrra kjarasamninga
og lækkunar útsvara. Hér
kemur einnig til, aö fram-
log borgarsjóðs til Strætis-
með auknum álögum á at-
vinnufyrirtækin. Hverjum
manni er ljóst, að það
myndi veikja mjög stöðu
launþega til þess að ná
fram raunhæfum kjarabót-
um, ef fjármagn yrði nú
tekið út úr atvinnufyrir-
tækjunum til þess að
standa undir opinberum
framkvæmdum. Fulltrúar
þessara tveggja minni-
hlutaflokka í borgarstjórn
hafa lagt til, að nærri 1.000
millj. króna yrðu lagðar á
atvinnufyrirtækin í þessu
skyni. Meirihluti borgar-
stjórnar hefur ekki viljað
fallast á þessa kröfu þar eð
hún teflir atvinnuöryggi í
tvísýnu og dregur jafn-
framt úr möguleikunum á
þegar var hafizt handa um
endurskoðun hennar í sam-
ræmi við breyttar aðstæð-
ur. Hér hefur því verið tek-
ið af ábyrgð og festu á
þeim vandamálum, sem
fylgt hafa í kjölfar
breyttra aðstæðna.
Vitaskuld kemur það
ávallt illa, þegar óhjá-
kvæmilegt reynist að
skjóta mikilvægum og áður
samþykktum framkvæmd-
um á frest. Borgarstjóri
hefur hins vegar lagt
áherzlu á, að reynt hafi
verið að halda áfram með
þau verkefni, sem líklegust
eru til þess aó veita mesta
atvinnu. 1 þessu sambandi
hefur hann t.d. bent á, að
við niðurskurð á gatna-
Kostnaðarhækkunum
mætt með aðhaldi
vagna Reykjavíkur munu
aukast um 170 millj. kr.
umfram það, sem fjárhags-
áætlun gerði ráð fyrir.
Þessum breyttu aðstæðum
var ógerlegt og óskynsam-
legt að mæta með auknum
lántökum, og ekkert svig-
rúm er nú fyrir opinbera
aöila til að afla aukinna
tekna. Hjá því varð þess
vegna ekki komizt, að
mæta þessum breyttu að-
stæðum með því að fresta
framkvæmdum og auka
sparnað í rekstri.
Borgarfulltrúar Alþýóu-
bandalagsins og Alþýðu-
flokksins hafa lagt til, að
þessum vanda yrði mætt
raunhæfum kjarabótum.
Þegar slíkir fjárhagserfiö-
leikar steðja að, er rétt að
skjóta framkvæmdum á
frest og miða útgjalda-
áformin viö raunverulega
fjárhagsgetu.
Það er á þessum grund-
velli, sem borgarstjóri og
meirihluti borgarstjórnar
hefur unnið. Þegar í byrj-
un þessa árs lagði borgar-
stjóri bann við því, að
framkvæmdir yrðu hafnar
á vegum borgarinnar fyrr
en greiðsluáætlun hefði
verið gerð. í lok febrúar
var svo sýnt, að grundvöll-
ur fjárhagsáætlunarinnar
myndi raskast verulega. Þá
gerðarframkvæmdum, sé
gert ráð fyrir að halda
áfram með þau verkefni, er
helzt tryggðu byggingar-
iðnaðinum atvinnu. Mikils-
vert er, að þetta sjónarmió
skuli vera haft til hliðsjón-
ar við mat á því, hverju
eigi aó fresta.
Sú ákvörðun, sem nú hef-
ur verið tekin um endur-
skoðun fjárhagsáætlunar-
innar hefur i för með sér
frestun á brýnum fram-
kvæmdum í skólamálum,
félagsmálum, heilbrigðis-
málum og æskulýðsmálum
svo nokkuð sé nefnt. Ýmsir
stjórnmálamenn telja það
bezt til vinsælda fallið að
flytja tillögur um þarfar
framkvæmdir, sem allir
eru sammála um, án tillits
til fjárhagsaðstæðna. Það
mun þó vera sanni nær, að
kjósendur sjái alla jafnan í
gegnum slíkan málflutn-
ing. Tillögur af þessu tagi
leysa engan vanda og
stuðla þvi fyrst og fremst
að ringulreið.
Þegar Birgir Isleifur
Gunnarsson borgarstjóri
gerði grein fyrir þessum
breytingum á fundi borg-
arstjórnar sagði hann m.a.:
„Okkur borgarfulltrúum
er öllum jafnljóst, að þær
tillögur, sem hér liggja fyr-
ir til afgreiðslu, fela í sér
umtalsverðan niðurskurð á
framkvæmdaáætlun borg-
arsjóðs á þessu ári. Við
hefðum að sjálfsögðu allir
kosið, aó til þessara að-
gerða hefði ekki þurft að
korna. Þróun efnahagsmála
hefur hins vegar orðið á
þann veg, að undan aðgerð-
um verður ekki vikizt, og
þá kröfu verður að gera til
okkar, að við bregðumst
við vandanum á raunhæf-
an hátt.“
Vissulega er það krafa
borgaranna, að stjórnvöld,
hver sem þau eru, mæti
fjárhagserfiðleikum með
skynsamlegum aðgerðum,
en láti ekki allt reka á reið-
anum til þess að komast
hjá stundar óvinsældum
vegna erfiðra ákvarðana.
Þess vegna ber að fagna
því, að borgarstjórn
Reykjavíkur skuli hafa tek-
ið á fjárhagserfiðleikunum
með markvissum aðhalds-
og sparnaðaraðgerðum.
Sffln íslenzk stálbræðsla og fram-
leiðsla steypustyrktarjárns
Því miöur veröur þess of oft
vart í okkar litia þjóðfélagi, að
hin mikilvægustu framfaramál,
sem allir virðast sammála um
að hrinda beri i framkvæmd
sem fyrst, séu látin daga uppi
eða ,,svæfð“ á einhverri þar til-
gerðri „vöggustofu" ríkisbákns-
ins.
Oft kunna að liggja á bakvið
slika málsmeðferð auðskildar
ástæður, en oftar hygg ég þó, að
svo beri við, að hinn almenni
borgari geti ekki áttað sig á
orsökum tregðunnar, sem kann
þó, ef að er gáð og í of mörgum
tilfellum að tengjast þröngum
sérhagsmunasjónarmiðum
ákveðinna einstaklinga, eóa fá-
mennra hagsmunahópa. Er hér
um að ræða einn af leiðari
fylgikvillum lýðræðisins. Ég
mun nú leitast við að rifja upp í
stórum dráttum sögu eins
þeirra mála, sem varðar heild-
ina, en ber nú greinilegan svip
tregðu og langtímameðferðar
hins opinbera fyrirgreiðslu-
valds í landinu.
Árið 1960 var fyrst gerð at-
hugun á hagkvæmni stál-
bræðslu hér á landi.
Var Iðnaðarmálastofnun ís-
lands falið þetta verkefni.
Sú athugun var framkvæmd
af bandarískum sérfræðingi,
sem komst að þeirri niðurstöðu,
að 8—10 þús. tonna stálver
væri þaó minnsta sem gæti bor-
ið sig miðað við íslenzkar að-
stæður.
Á þeím tíma var ekki talið
fyrir hendi nægilegt magn af
brotajárni i landinu, og því
ekki talið fært að setja stál-
bræðslu á laggirnar þá. Allt
benti þó til, að brotajárn félli
til í mjög vaxandi mæli sökum
aukinnar notkunar landsmanna
á hvers konar tækjum úr
málmi, svo sem skipum, bílum,
vélum og úrgangs frá verkstæð-
um og verksmiðjum.
Nú liðu ein 5 ár, án þess að
nokkuð gerðist í málinu, brota-
járnið fór stöðugt vaxandi, og
hefur til þessa að hluta til verið
flutt úr landi, stundum varla
fyrir flutningkostnaði að sagt
er, enn hinn hlutinn hefur
ýmist verið grafinn í jörð eða
látinn grotna niður. Flestir
hygg ég kannist við óþrifnað-
inn, sem svo víða getur að líta
út um alla landsbyggðina, jafnt
í sveit sem við sjó þar sem
hvers konar brotamálmur ligg-
ur eins og hráviði og veldur
spjöllum á umhverfinu.
Næst var, að árið 1967 var
fenginn hingað til lahds sænsk-
ur sérfræðingur á vegum
Sveinbjörns Jónssonar for-
stjóra. Þeir kynntu sér enn að-
stæður, og komust að þeirri
niðurstöðu, að góður rekstrar-
grundvöllur væri fyrir hendi
varðandi stálbræðslu hér, en í
Sviþjóð hafa verið starfræktar
stálbræðslur um áraraðir af
sömu stærð og hér er rætt um
með mjög góðum árangri, og
eingöngu notað brotajárn, sem
safnað er víðsvegar að í land-
inu.
Árið 1968 gerði svo Haukur
Sævaldsson verkfræðingur
samskonar athugun, og reynd-
ust niðurstöður hans einnig
mjög jákvæðar.
Um svipað leyti skrifaði ung-
ur vióskiptafræðingur, Ragnar
Einarsson, kandídatsritgerð
sina um stálbræðslu og vals-
verk, það er að segja fram-
leiðslu á steypustyrktarjárni úr
brotajárni, og taldi að fyrirtæk-
ið gæti þá skilað 9% arði.
Þann 29. nóv. 1970, var svo af
nokkrum áhugamönnum stofn-
að hlutafélagið Stálfélagið h.f.,
og skyldi tilgangur þess á fyrsta
stigi málsins vera að láta gera
ítarlega rekstrar- og kostnaðar-
áætlun fyrir stálverk er fram-
leitt gæti að lágmarki 10 þús.
tonn af steypustyrktarjárni úr
brotajárni, og nýtt með þvi allt
tilfallandi járn i landinu. Félag-
ið réði Hauk Sævaldsson
verkfr. sem framkvæmda-
stjóra. Samið var við Hagvang
h.f. um að vinna að umræddri
áætlunargerð, sem var fullunn-
in í júní 1971. Einnig var gerð
ítarleg könnun á árlegu tilfall-
andi brotajárni í landinu.
Áætlunin var fullunnin í júní
1971. Þar kom meðal annars
eftirfarandi fram:
t) Heildarfjárfestingarkostn.
kr. 451 millj. (miðað við verð-
lag 1.5. 1971).
2) Hlutafjárframlög kr. 118
millj.
3) Lánsfé með stuðningi hins
opinbera kr. 333 millj. sem að
verulegu leyti þyrfti að taka
erlendis, með ríkisábyrgð.
4) Gert var ráð fyrir að rekst-
ur fyrirtækisins gæti hafizt 1. 7.
1973, og yrði staðsett á svæði
norðan Straumsvíkur, sam-
kvæmt vilyrði Bæjarstjórnar
Hafnarfj. En svæði þetta er
einkar vel fallið með tillit til
góðrar aðstöðu til orku-
flutnings og greiðra samgangna
frá sjó og landi.
Vart er það óeðlilegt þótt
þeir aðilar, sem nú höfðu sýnt
þessu máli afgerandi stuðning
með nokkurri fyrirhöfn og fjár-
framlögum, teldu sig vera að
flýta fyrir framgangi þess með
umræddri áætlun, enda voru þá
liðin 10 ár frá því málinu var
fyrst hreyft. Þegar hér var
komið sögu, mátti þvi ætla að
hinir opinberu fyrirgreiðslu-
aóilar viðkomandi rikisstjórna
sýndu málinu aukinn stuðning.
Er skemmst frá að segja að sú
von hefur brugðizt til þessa, en
þess i stað beitt hinni marg
þekktu „tregðu“-aðferð hinna
opinberu aðila með tilheyrandi
málatilbúnaði.
Menn leyfa sér þó enn að
spyrja: Er þetta fyrirtæki of
íslenzkt? Er ef.t.v. ekki nægi-
legur „stóriðjusvipur“ á þvi?
Er verið að ganga of nálægt
þeim, sem eiga hagsmuna að
gæta varðandi innflutning
steypustyrktarjárns, og einnig
þeim sem selja brotajárnið úr
landi i verulegu magni, og fá
það oft fyrir lítið sem ekki
neitt.
Þessu mætti svara með eftir-
farandi:
Sú ítarleg áætlun, sem nú
liggur fyrir, sýnir aó fyrirtækið
hugsast einvörðungu byggt upp
og rekið með íslenzkum starfs-
kröftum og í formi almennings-
hlutafélags, notar innlenda
orku, og nýtir innlent hráefni,
það er því um al-islenzkt fyrir-
tæki að ræða.
Á mælikvarða okkar ís-
lendinga mætti telja, að hér sé
um stóriðju að ræða, þótt ekki
þoli stærð þess samanburð við
t.d. álverið eða fyrirhugaða
málmblendiverksmiðju. Fyrir-
tækið mundi veita nálægt 60
manns fasta vinnu, og orku-
notkun þess gæti orðið um allt
að 15000.000 kwst. á ári, sem
kynni að verða að minnsta kosti
að hluta til afgangsorka.
Vonandi verður afstaða nú-
verandi ríkisstjórnar til máls-
ins jákvæð.
Við íslendingar erum nú tæp-
ast það þykkir í roðinu fjár-
hagslega séð, að við getum ekki
látið okkur muna um að spara
7—800 millj. kr. árl. í gjaldeyri
með því að nýta sjálfir okkar
Framhald af bls. 21