Morgunblaðið - 26.08.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. AGUST 1975
hf. Árvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Styrmir Gunnarsson. i
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Ámi GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6. simi 10 100.
ASalstræti 6. sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 40.00 kr. eintakiS
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
Isvokölluðum vel-
megunarríkjum hins
vestræna heims hefur það
verið mjög áberandi hve
hlutur sá, sem hið opinbera
hefur tekið í sinn hlut af
þjóðartekjum, hefur vaxið
ört. Sérstaklega hefur
þetta einkennt mjög alla
þróun á Norðurlöndunum
og bersýnilega höfum við
tslendingar á undanförn-
um árum fylgt mjög stíft í
kjölfarið. Að sjálfsögðu
ganga þeir fjármunir, sem
hið opinbera tekur í sinn
hlut, til þess að standa und-
ir vaxandi framkvæmdum
og þjónustu við hinn al-
menna borgara um leið og
hluti aukningarinnar renn-
ur til þess að standa undir
sívaxandi rekstrarkostnaði
opinbera báknsins, sem
tútnar viðstöðulaust út.
Vaxandi samneyzlu fylg-
ir að sjálfsögðu, að hver
einstaklingur hefur sí-
minnkandi ráðstöfunarrétt
fyrir eigin aflafé. Þessi
spurning um skiptingu
sameiginlegs aflafjár milli
einkaneyzlu og samneyzlu
veldur grundvallarágrein-
ingi milli vinstri flokka og
sósíalista annars vegar og
borgaralegra flokká hins
vegar. Hinir síðarnefndu
leggja áherzlu á nauðsyn
þess, að einstaklingarnir
haldi eftir sem mestu af
eigin aflafé og ráðstafi því
sjálfir eins og þeim þykir
um. Ef hinn almenni skatt-
greiðandi væri spurður,
hvorn kostinn hann vildi
heldur, að greiða hærri
skatta og njóta meiri þjón-
ustu hins opinbera í stað-
inn eða stöðva skatt-
greiðsluhlutfallið við það
mark, sem það nú er komið
í og sæta því, að ekki væri
hægt að auka framkvæmd-
ir hins opinbera og þjón-
ustu frá því sem nú er, má
óhikað fullyrða, að svar yf-
irgnæfandi meirihluta
skattgreiðenda mundi
verða á þann veg, að þeir
veldu heldur síðari kost-
inn. Stjórnmálamenn, for-
ráðamenn almennra mála,
hafa hins vegar ríka til-
hneigingu til þess að halda
því fram, að hvort tveggja
sé hægt að gera, auka sam-
neyzluna án þess að auka
Hingað
lags, sem er þannig upp-
byggt, að það krefst stöð-
ugt aukinnar hlutdeildar I
aflafé einstaklinganna. Op-
inbera kerfið er orðið svo
sjálfvirkt, að þótt viljinn sé
fyrir hendi hjá stjórnend-
um landsmála, fá þeir við
ekkert ráðið. Þessa þróun
verður að stöðva með ein-
hverju móti. Hlutdeild
hins opinbera í þjóðartekj-
um er þegar orðin of mikil.
Hún má ekki aukast frá
því, sem nú er. Það er
óraunsætt að gera ráð fyrir
því, að hægt sé að snúa
hjólinu við og minnka
þessa hlutdeild en það á að
vera hægt með nægilegri
stefnufestu að stöðva vöxt
hennar.
Forsenda fyrir því er
hins vegar, að efldur verði
og ekkilengra
henta. Hinir fyrrnefndu
vilja hins vegar auka sam-
neyzluna á kostnað einka-
neyzlunnar.
Enginn vafi leikur á því,
að við íslendingar erum að
nálgast „rauða strikið“ í
þessum efnum. Skatt-
heimta í einu eða öðru
formi er þegar orðin svo
mikil, að tæpast verður
gengið lengra í þeim efn-
skattheimtuna. Það er ein-
faldlega ekki hægt.
Víða í nágrannalöndum
okkar er skattheimta orðin
óbærileg fyrir einstakling-
inn og um leið minnkar
frelsi hans og sjálfstæði í
þjóðfélaginu. Hann verður
upp á hið opinbera kominn
á einn eða annan hátt. Við
hér á Islandi stefnum nú
hraðbyri í átt til þjóðfé-
skilningur meðal borgar-
anna á því, að ekki er enda-
laust hægt að verða við
kröfum um auknar fram-
kvæmdir og aukna þjón-
ustu án þess að aukin skatt-
heimta komi á móti. Hugs-
unarhátturinn verður að
breytast. Menn verða að
doka við í hverju skrefi og
spyrja sjálfa sig, hvort
þetta eða hitt, sem krafa er
sett fram um, að hið opin-
bera geri, sé í raun og
veru nauðsynlegt. „Lífs-
nauðsynjar“ nú á dögum
eru afstætt hugtak. I eina
tíð þótti það mikill „lúxus“
að eiga bifreið. Nú þykir
það heyra til lífsnauðsynja.
En er „nauðsynlegt“ að
eiga tvær bifreiðar eins og
sýnist fara í vöxt? Er það
óumdeilanleg nauðsyn, að
tryggingakerfið þenjist út
ár eftir ár á þann veg, að
þeir, sem enga þörf hafa
fyrir ýmsar fjárgreiðslur
út því fái þær samt? Er
ástæða til þess, að hjón
með margramilljónatekjur
fái barnabætur, svo dæmi
sé tekið? Þannig er hægt
að varpa fram hverri
spurningunni á fætur ann-
arri, sem snertir þetta um-
efni. En fram hjá þeirri
staðreynd verður engan
veginn gengið, að með-
an stöðugt meiri kröf-
ur eru gerðar til hins opin-
bera um meiri fram-
kvæmdir og meiri þjónustu
mun skattheimtan aukast.
Viljum við það? Fullyrða
má, að mikill meirihluti
þjóðarinnar er þeirrar
skoðunar að nógu langt
hafi verið gengið í skatt-
heimtu og að hér skuli
nema staðar. Þeir stjórn-
málamenn, sem taka for-
ystu um að stöðva þessa
þróun geta áreiðanlega
vænzt þess að njóta al-
menns stuðnings við þær
ráðstafanir, sem nauðsyn-
legar eru í þessum efnum.
Hvörf í alþjóðlegri
verkaskiptingu
Tilgangur frjálsari viðskiptahátta
ÞJÓÐIR heims verða að hafa
samvinnu á öllum sviðum, ef
þær vilja eiga aðild að stefnu-
mótuninni. Þjóðirnar eru nú á
tímum svo háðar hver annarri
að þær geta aðeins aukið sjálf-
stæði sitt með bættu samstarfi
við aðrar þjóðir.
Eðli og samsetning heimsvið-
skiptanna hefur tekið miklum
breytingum á síðari árum.
Veruleg samsömun hefur orðið
og skýrist þetta bezt með nokkr-
um tölum: A sjöunda áratugn-
um óx iðnaðarframleiðsla í
hei.ninum um 6% árlega, en
samanlagður útflutningur óx
um 10%. Þetta þýðir, að sífelld
aukning verður í notkun inn-
fluttra vara og vaxandi hluti
eigin framleiðslu fer til útflutn-
ings.
Aukning utanrfkisvið-
skiptanna
Utanríkisviðskipti Vestur-
Evrópulanda eru nú að meðal-
tali um 30—40% af þjóðarfram-
leiðslunni. I Bandaríkjunum er
samsvarandi tala aðeins 5—6%
og á þessi mikli munur sinn
þátt f, hversu erfiðlega gengur
hjá þessum aðiljum að komast
að samkomulagi um grund-
valiaratriði i stefnumótun efna-
hags- og viðskiptamála.
Orsakir þessarar auknu hlut-
deildar utanrfkisviðskiptanna
eru margvíslegar, en aðeins
þær helztu skulu nefndar:
I fyrsta lagi er um að ræða
yfirlýsta stefnu flestra þjóða að
auka mjög viðskiptafrelsið
milli landa og svæða heimsins.
Að baki lá sú stjórnmálahyggja,
að aukin samtvinnun efnahags-
legra hagsmuna mundi draga
úr viðsjám og hættunni á
vopnuðum átökum.
En þetta er líka stutt þeirri
sigildu kenningu, að aukið við-
skiptafrelsi stuðli að bættri nýt-
ingu auðlinda og framleiðslu-
greina landanna.
Framkvæmd þessa varð
þannig, að löndin tryggðu hvert
annað gegn skyndilegum og til-
viljanakenndum ráðstöfunum
með gagnkvæmu afnámi tolla
og annarra viðskiptahafta.
Gerðir voru langtimasamningar
um afhendingar á nauðsynleg-
um hráefnum og löndin stuðl-
uðu almennt að auknum skipt-
um á tækniþekkingu. Hið
síðasta hefur ekki haft minnsta
þýðingu.
Flest lönd heims tóku beinan
þátt í afnámi viðskiptahaftanna
og juku frelsi í utanríkís-
viðskiptum sínum. Það þótti
sjálfsagt á uppbyggingar- og
framsóknartímum, en ýmsar
þjóðir gerðu þetta þó með
nokkrum fyrirvara. Það var
líka alltaf hægt, einhliða, að
afnema þetta frelsi, ef efna-
hagsástandið I viðkomandi
Iandi, aukið atvinnuleysi eða
önnur' efnahagsleg eða pólitísk
óþægindi yrðu talin vegá
þyngra á metunum. Og vissu-
lega hefur oft og víða verið
gripið til margvíslegra við-
skiptahafta undanfarna tvo
áratugi.
En nú er þar komið í þróun
þessara mála, að vart er lengur
kostur þess að grípa til slfkra
ráðstafana með von um raun-
hæfan árangur, þótt ýmsir
haldi því enn fram að svo sé.
A vorum tlmum getur engin
þjóð staðið utan alþjóðasam-
starfs og trúað eingöngu á mátt
sinn og megin.
Það er hin breytta samsetn-
ing framleiðslu- og markaðs-
háttanna, sem hefur ráðið ferð-
inni að þeim krossgötum sem
efnahags- og viðskiptaleg sam-
skipti þjóðanna standa á nú.
Milliríkjaviðskiptin I
heiminum hafa náð þvf magni
og öðlazt slfka þýðingu fyrir
flestar þjóðir, að verði verulegt
rask á þessu sviði, getur það
þýtt beina ögrun við undir-
stöðuatvinnuvegi margra iðn-
þróaðra þjóða.
Breytt alþjóðleg
verkaskipting
Fjármagnið, breytingar í rás
þess, sérhæfður vinnukraftur
og hraðfleygar tækniframfarir
hafa hnikað verulega við fyrri
kenningum um hina alþjóðlegu
verkaskiptingu. Það er ekki
lengur ráðandi skipting þannig
að tiltekin lönd framleiði fáar,
jafnvel örfáar vörutegundir,
sem eigi tryggan markað hjá
þeim viðskiptalöndum, sem
lítið eða ekki framleiði af sömu
vörutegund. Nú eru iðnaðar-
vörur framleiddár í nær öllum
löndum. Samkeppnin stendur
ekki lengur eingöngu milli
Ianda, heldur milli framleiðslu-
greina og vörutegunda. Sérhæf-
ing, frjálsari viðskiptahættir og
sölutækni hefur þau áhrif, að
„rétt“ vara sem er fjöldafram-
leidd getur selzt í gffurlegu
magni vfðsvegar í heiminum.
En hvort sem atvinnuvegir
landanna hafa stefnt að hag-
kvæmri fjöldaframleiðslu
neyzluvarnings eða hafa sér-
hæft sig i tilteknum fram-
leiðslugreinum, sem hafa minni
markað, þá eru langflest lönd
geysilega háð útflutningsfram-
leiðslunni og allur verulegur
samdráttur veldur langvinnu
tjóni.
Það er því ekki aðeins spurn-
ing um góðan vilja, heldur öllu
fremur knýjandi nauðsyn, að
samræmi rfki í viðskipta- og
efnahagssamstarfinu. Það
leiðir lfka til aukins skilnings á
þeim vandamálum, sem fylgja í
kjölfar viðskiptalegra hvirfil-
vinda og gera þjóðum heimsins
auðveldara að hamla gegn skað-
vænlegum áhrifum yfirvofandi
hráefnaskorts, fólksfjölgunar
og mengunar.
En hvort það geti lfka hjálpað
f baráttunni við átumein nú-
timans, verðbólguna, skal ósagt
látið.

Milliríkjaviðskipti
og alþjóðastjórnmál
4
grein
Samantekt
ftir
JRAGA
KRISTJÓNSSON