Morgunblaðið - 23.09.1975, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1975
UMHORF
Ályktun um menntamál
Þingskjal nr. 8
Drög að ályktun um
menntamál
Inngangur:
Menntakerfið og kennslu-
hættir þarfnast stöðugrar
endurskoðunar í þjóðfélagi
eins og okkar þar sem breyt-
ingar eru örar. Hafa þarf ríkt í
huga að skólarnir eru fyrir
nemendurna og því ber að haga
störfum þeirra þannig, að þörf-
um nemenda sé sinnt á sem
bestan hátt. Kennsla á ekki ein-
göngu að miðast við að veita
yfirgripsmikla þekkingu,
heldur einnig að nemandinn
læri að beita þekkingu sinni við
lausn á nýjum vandamálum og
búa þá undir að mæta örri þjóð-
félagsþróun. Próf og einkunnir
verða að þjóna markmiðum
kennsiunnar, þau eiga ekki að
vera sjálfstætt markmið,
heldur hvatning og leiðbeining
fyrir kennara og nemendur.
Leggja verður ríka áherslu á,
að skólakerfið sé mannlegt.
Stefna þarf að því, að hæfi-
ieikar hvers einstaklings fái
notið sín og þeim ekki gert
erfitt eða jafnvel ókleift að
stunda framhaldsnám vegna
fjárhagsörðugleika. Þá verður
að taka sérstakt tillit til
aðstæðna í strjálbýlinu og forð-
ast að slíta börn á unga aldri frá
heimilum sínum meirihluta
árs.
Almenn menntun felst ekki i
tilteknum þekkingaratriðum,
sem engin önnur geta komið i
staðinn fyrir, heldur þjálfun
hugans við skapandi starf og
gagnrýna hugsun og kunnáttu í
að afla sér þekkingar.
Auðvelda þarf fólki að flytj-
ast milli námsbrauta. Leitast
verði við að finna hverjum
nemanda verkefni við sitt hæfi.
Venja ber nemendur við sam-
starf innbyrðis og við kennara
og vekja þá til vitundar um
félagslega ábyrgð í lýðræðis-
þjóðfélagi.
Grunnskólinn
og skyldunámið
Á forskólastigi fer fram
fyrsta aðlögun barnsins að
skólakerfinu. Námsefni og
magn verður að vera í samræmi
við aldur barnsins og hafa
verður hugfast að fyrstu kynni
barnsins af skólastarfi ráða
miklu um afstöðu þess til skóla
og skólastarfs í framtíðinni.
Kennsla á forskólastigi á jöfn-
um höndum að vera fram-
kvæmd af kennurum og fóstr-
um.
Það er hlutverk grunnskóla
að veita nemendum almenna
undirstöðumenntun og búa þá
undir nám á framhaldsskóla-
stigi. Kynna þarf nemendum
hina ýmsu þætti þjóðfélagsins
og tryggja að nemendur hafi
náð góðu valdi á undirstöðu-
atriðum s.s. lestri og skrift áður
en hafist er handa við að kenna
þeim greinar sem gera kröfu til
fyrrnefndrar þekkingar. Mikil-
vægt er að nýta fyrstu ár skóla-
göngunnar rétt og hafa verður í
huga að aðlögun nemendanna
að skólastarfi verði seim
jöfnust. Leggja verður áherslu
á að kalla fram mismunandi
hæfileika hvers og eins. Þeir
nemendur, sem af einhverjum
ástæðum verða á eftir í námi,
verða að eiga kost á hjálpar- og
stuðningskennslu.
Þingið telur að ekki eigi að
lengja árlegan skólatíma á
grunnskólastigi frá því, sem nú
er. Þó skal bent á að nauðsyn-
legt er að kanna með hvaða
hætti hægt er að skapa börnum
I þéttbýli viðfangsefni yfir
sumarmánuðina.
Varðandi lengingu skóla-
skyldunnar bendir þingið á að í
grunnskólalögunum er að finna
ákvæði um að meta megi þátt-
töku í atvinnulífinu um tak-
markaðan tíma á skólaárinu að
nokkru til jafns við verklegt
nám í grunnskóla. Þingið telur
þetta ákvæði eðlilega viður-
kenningu á því, að nemendur
geti stundað nám utan veggja
skólans. Setja þarf ákveðnari
reglur um þetta atriði þar sem
miðað yrði við að gera námið
lífrænna.
Við hvern grunnskóla skal
starfa foreldrafélag, sem er
skólastjórninni til ráðuneytis.
Stefna þarf að því að 21. grein
grunnskólalaganna komi til
framkvæmda sem fyrst.
Vissir þættir ákvarðanatöku
á sviði fræðslumála á grunn-
skólastigi hafa með grunnskóla-
lögunum verið færðir úr hönd-
um ríkisvaldsins til sveitarfé-
laganna en hafa verður í huga
að enn er fjármögnun skóla-
kerfisins að verulegum hluta f
höndum ríkisvaldsins. Á miklu
veltur hvort fræðslustjórar skv.
grunnskólalögunum verða
fremur fulltrúar menntamála-
ráðuneytisins eða hlutaóeig-
andi fræðsluumdæma. Þá hafa
áhrif kennara á meðferð
fræðslumála verið aukin með
kennarafulltrúum á fundum
fræðsluráða og stofnun kenn-
araráðs, sem er skólastjóra til
ráðuneytis um daglega stjórn
skóla.
Grunnskólalögin verða sem
önnur lög, er fjalla um mennta-
mál að vera í stöðugri endur-
skoðun. Þó með grunnskólalög-
unum hafi verið lögð undir-
staða að nýju skipulagi fræðslu-
mála fyrir börn á aldrinum 7 til
16 ára, má ekki gleyma því að
fyrri lög og námsskrá, sem
náðu yfir þetta skólastig höfðu
að geyma ýmsa þá þætti, sem
aldrei komust til framkvæmda
og er nauðsynlegt að koma í veg
fyrir að slíkt endurtaki sig.
Samræmdur
framhaldsskóli
1. Þing S.U.S. telur nauðsyn-
legt, að nú þegar verði hafist
handa um gerð samræmdra
laga um nám á framhaldsskóla-
stigi. Lög þessi taki til þess
náms, sem hefst að loknu
grunnskólanámi og lýkur með
lokaprófi úr framhaldsskóla.
Brýnt er, að slík lög komi til
framkvæmda ekki síðar en
vorið 1977, en þá útskrifast
fyrstu nemendur skv. nýjum
grunnskólalögum.
2. Þing S.U.S. telur æskilegt
að allt framhaldsnám fari fram
í fjölbrautaskólum, þar sem
leitast verði við að gefa nem-
endum sem fjölbreyttast val á
námsleiðum og auðvelda þeim
flutning milli námsbrauta.
3. Við skipulagningu fjöl-
brautaskóla er brýnt að stytta
heildarnámstímann á fram-
haldsskólastigi, frá því sem nú
er, og taka verður tillit til mis-
munandi námshraða einstakl-
inga. Þing S.U.S. telur að stytt-
ingu á heildarnámstímanum
eigi ekki að framkvæma með
þvf að lengja árlega skólagöngu
heldur beri að beina athyglinni
að betri nýtingu þess tima sem
skólarnir starfa.
4. Við skipulagningu, starf og
staðarval fjölbrautaskóla er
mikilvægt að hafa í huga
hvernig megi draga úr aðstöðu-
mun milli dreifbýlis og þétt-
býlis. Ljóst er, að fjölbrauta-
skóli þarf að vera það fjöl-
mennur á strjálbýlustu svæð-
unum að nánast ókleift verður
að veita sömu fjölbreytni I
námsbrautavali og í þéttbýli.
Verkefnaskipting er þess vegna
óhjákvæmileg milli fjölbrauta-
skóla innan hvers fræðsluum-
dæmis. Nauðsynlegt getur
reynst að takmarka framboð
mjög sérhæfðra námsbrauta.
5. Til að gefa nemendum kost
á sem fjölbreytilegustum mögu-
leikum á námsvali teljum við
heppilegt að fjölbrautaskól-
anum verði skipt f deildir eftir
námsgreinum, þannig að hver
deild annist kennslu f tiltekinni
grein. Námsefni í hverri grein
verði skipt í einingar, þannig að
hver eining sé annars vegar
sjálfstæð heild með tilteknum
námslokum og hins vegar
undirbúningur undir fram-
haldseiningar í sömu grein. 1
því skyni að sjá nemendum í
ólíkum námsbrautum fyrir
sameiginlegri reynslu í náminu
er nauðsynlegt að allar náms-
brautir hafi sameiginlegan
námskjarna. — Nauðsynlegt er
að sem mest samræmi sé á
námsefni og námskröfum
hinna ýmsu skóla. Skipta á
námsárinu í annir og binda
upphaf námsins og námslok við
annirnar. Próf að lokinni
hverri önn hafi sjálfstætt skil-
greint gildi og veiti tiltekin
réttindi.
6. Hver skóli á að vera sjálf-
stæð stjórnunareining, byggð á
grundvallaratriðum lýðræðis.
Samkvæmt því á allt starfsfólk
skólans að geta haft áhrif á þær
ákvarðanir sem teknar eru.
Æskilegt er að áhrif nemenda á
stjórn skólans vaxi eftir þvf
sem þeir eldast og ná lengra i
námi. Á síðustu stigum fjöl-
brautaskólans er æskilegt að
nemendur hafi þriðjung full-
trúa í æðstu stjórn skólans.
7. Iðnnám og verkmenntun
hefur verið hornreka í fslenzk-
um skólamálum. Nauðsynlegt
er að hefja iðn- og verk-
menntun til aukins vegs og
virðingar. Þing S.U.S. telur þær
hugmyndir sem fram koma f
tillögum að frumvarpi til laga
um þróun verkmenntunar á
framhaldsskólastigi frá Iðn-
fræðslulaganefnd, til þess
fallnar að stuðla að jákvæðri
breytingu í þessum málum, en
fleira verður að koma til, t.d.
skilningur fjárveitingavaldsins
á þörfum þessara námsbrauta.
Skapa þarf þessu námi eðli-
legan sess innan fjölbrautaskól-
ans.
Háskólanám
Fjölgun stúdenta á síðustu
árum og aukinn fjöldi háskóla-
menntaðra manna beinir
athyglinni að þörf þjóðfélags-
ins fyrir háskólamenntað fólk.
Ljóst er, að i náinni framtíð
verður hópur háskólamenntaðs
fólks, sem ekki fær atvinnu við
fræðigrein sfna. Þess vegna er
brýnt að fjölga námsbrautum
við H.Í., einkum skammtíma-
námsbrautum. Nauðsynlegt er
að rjúfa hefðbundna deildar-
múra innan Háskólans í því
skyni að auka fjölbreytni i
námsvali og tengja háskóla-
,námið í ríkara mæli fslensku
atvinnulffi. Koma þarf á virkri
kynningu í framhaldsskólum á
atvinnumöguleikum í hverri
grein.
Námsaðstoð
Þing S.U.S. telur eðlilegast að
námsaðstoð sé aðallega í formi
námslána á æðri stigum náms.
Námsstyrki ætti ekki að veita
nema f undantekningartilvik-
um t.d. ef nám er óvenjulega
langt eða kostnaðarsamt. Náms-
lánakerfið á ekki að vera
þannig, að það dragi úr við-
leitni nemenda til að afla eigin
tekna m.a. til að tengsl náms-
manna við íslenskt atvinnulff
rofni ekki. Sjálfsagt er að miða
námslánin við það hvernig
náminu fleygir fram, jafnframt
því sem tekið sé tíllit til mis-
munandi aðstæðna. Til að
lækka námskostnað er mikil-
vægt að koma upp heimavistum
og mötuneytum fyrir námsfólk.
Þegar nemendur á lægri skóia-
stigum þurfa að sækja nám út
fyrir heimabyggð sína, er
nauðsynlegt að þeir sem kosta
nám þeirra sé veittur ákveðinn
styrkur í þeim tilgangi að draga
úr aðstöðumun milli dreifbýlis
og þéttbýlis.
Félagslíf og
frjáls viðfangsefni
f skólum
Þingið leggur áherzlu á, að
þáttur félagsstarfs og frjálsra
viðfangsefna í skólastarfi verði
aukinn. Nauðsynlegt er að
viðurkenna þessa þætti skóla-
starfs með nauðsynlegum fjár-
veitingum til aðstöðu, tækja og
launa leiðbeinenda. Minnt er á
hlutverk kennara og starfsfólks
skóla á grunnskólastigi í skipu-
lagningu þessara þátta en þessi
skipulagning verður þó jafnan
að vera með þeim hætti að
nemendur finni til ábyrgðar
sinnar og reynt sé að laða fram
hæfileika hvers og eins. Til að
gera kennurum betur kleift að
sinna þessum þætti skólastarfs
þurfa þeir að eiga kost á sér-
stakri fræðslu um þessi' efni og
hafa aðgang að handhægum
upplvsingum. Jafnframt að
viðurkenna þátttöku nemenda í
félagsstarfi, sem þátt í námi. Á
efri stigum grunnskóla og á
framhaldsskólastigi hlýtur
stjórn og ákvarðanataka um
félagsstarf að mestum hluta að
vera í höndum nemenda
sjálfra.
Gæta verður þess við hönnun
og smíði skólamannvirkja að
þau geti jöfnum höndum þjón-
að skólastarfi og félgsstarfi
íbúa viðkomandi hverfis. Skól-
inn á að geta verið menningar-
miðstöð hverfisins og þangað
eiga eldri íbúar hverfisins að
geta sótt utan skólatíma til þátt-
töku í námskeiðum og annarri
félagsstarfsemi.
Símenntun
Enginn einstaklingur má
vera útundan í menntakerfinu.
Þess vegna er mikilvægt að
auka möguleika fólks á sí-
menntun. Hafa ber í huga að
þjóðlífið breytist í sífellu en
það gerir þörfina fyrir endur-
menntun enn brýnni.
Til þess að auðvelda fólki sí-
menntun er nauðsynlegt að
fjölga námskeiðum sem leiða til
ákveðinna réttinda, sérstaklega
fyrir fólk sem komið er út í
atvinnulífið. Nýta þarf mögu-
leika fjölmiðlanna i þessu sam-
bandi. öldungadeildum þarf að
koma upp víðs vegar um landið.
Eðlilegt er, að þeir sem leggja
stund á nám sem tekur eitt ár
eða meira fái námslán.
Menntun fólks
meö sérþarfir
Fólk með sérþarfir skal
innan ramma fræðslukerfisins
eiga kost á námi, er miðist við
sérþarfir þess. Stefna ber að
því að nám og störf þessa fólks
verði aðhæft heildinni til hins
itrasta. Er þá haft í huga réttur
hinna þroskaskertu sem þjóð-
félagsþegna og ávinningur
hinna heilbrigðu við að um-
gangast og taka tillit til þeirra,
sem minna mega sin. Sérstakt
tillit verður að taka til þessa
hóps við hönnun skólamann-
virkja.
Kennaramenntun
Kjarnmenntun kennara í
öllum greinum forskólans og
grunnskólans jafnt bóklegum
sem likamlegum eða verk-
legum, aðalgreinum sem sér-
greinum, skal fara fram innan
Kennaraháskóla íslands eða i
nánum tengslum við hann.
Kennarar úr Kennaraháskól-
anum geti samkvæmt nánar
skilgreindum lágmarkskröfum,
haldið áfram sérnámi við Há-
skóla íslands í valgreinum sin-
um og lokið þaðan háskóla-
prófum, sem veiti kennslurétt-
indi í viðkomandi greinum á
framjaldsskólastigi.
Huga verður sérstaklega að
kennslu og uppeldisfræði-
menntun verkmenntunar-
kennara við fjölbrautaskóla
samhliða aukinni tækni-
menntun.
Menntun kennara er ekki.
lokið með einu prófi. Hvetja
þarf kennara til að endur-
mennta sig t.d. með ákveðinni
launastefnu, minni kennslu
o.þ.h. Almennt á ekki að skylda
kennara til að afla sér endur-
menntunar, en þó getur þess
gerst þörf í ákveðnum tilvikum.
Endurmenntun kennara
mætti m.a. vera fólgin í þvi að
kynnast öðrum skólum eða
skólastigum um ákveðið tímabil
til að efla tengsl milli skóla og
auka viðsýni kennara.
Verkefnaskipting
ríkis og
sveitarfélaga
Fundurinn telur að fræðslu-
umdæmin eigi að vera sem
sjálfstæðust heild í mennta-
kerfinu. Ríkið skapi fámennara
byggðalögum möguleika á að
reka eigin fræðslustofnun,
þannig að sem fiestum sé kleift
að stunda grunnskólanám i
heimabyggð. Fræðsluumdæmin
þurfa að hafa víðtækan ákvörð-
unarrétt á sviði menntamála.
Ráðuneytið á að hafa eftirlit
með því að námsskrá sé fylgt,
upplýsa, leiða og hvetja.
Skólar undir stjórn heima-
manna í hverju fræðsluum-
dæmi eru best til þess fallnir að
sinna þörfunum á viðkomandi
stað.