Morgunblaðið - 14.12.1975, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 1975
Framhald af bls. 12
dæmi. Um daginn voru mótmælaaðgerðir
gegn því að senda hersveitir til Angóla.
Herinn skipulagði þær sjálfur. I gær kom
ég inn á hótel og hitti nokkra unga her-
lögreglumenn. Þeir þyrptust að mér og
sögðu: „Soares, hafið þér heyrt að um
daginn munaði minnstu að við dræp-
um forsætisráðherrann?" Gapandi
af undrun stamaði ég: „Hvað þá?
Hvernig? Hvenær?“ Þeir svöruðu:
,,Já. Við vorum á mótmælafundinum
og Concalves kom í bflnum sínum,
með vélhjólafylgd og hvaðeina
til Belem. Við réðumst á vélhjóla-
mennina og síðan á bíl Concalvesar. Við
reyndum að berja í hliðarnar á bílnum til
að opna hann og minnstu munaði að það
tækist, en bflstjóranum tókst að spýta í og
komast undan. Þegar ég skýrði Gosta
Gomes frá þessu sagði hann: „Já, ég hef
heyrt um þetta. Þetta er mjög alvarlegt."
Annað dæmi: I fyrradag réðust flótta-
menn frá Angola inn f Angolabankann í
Lissabon og vildu skipta angólskum eskút-
um í portúgalska. „Við höfum verið
hlunnfarnir! Við viljum fá peningana
okkar aftur,“ hrópuðu þeir. Hernum tókst
að ná samkomulagi við fólkið og morgun-
in eftir sagði forseti lýðveldisins glaður í
bragði frá því að þetta hefði allt farið vel.
Hann var enn að óska sjálfum sér til
hamingju þegar síminn hringdi: bankinn
hafði aftur verið tekinn af angólskum
flóttamönnum. Þeir höfðu ruðzt inn jafn-
skjótt og opnað var og hótuðu nú meira að
segja að búa um sig í bankanum.
Fallaci: 1 borgarastyrjöld mætast tvær
andstæður fylkingar. Gegn Goncalves og
Cunhal og kommúnistum þeirra standa nú
ekki aðeins Soares, Antunes og sósíalistar.
Otelo Carvalho og róttæku öflin eru með f
dæminu.
Soares: Carvalho er lýðræðissinni og
byltingarmaður að mínum dómi. Kannski
hefur hann orðið fyrir áhrifum frá öfga-
mönnum til vinstri, en hann hefur ekki
látið nota sig. Það er dagsanna að hann
skiptir oftlega um skoðanir og varpar
stundum fram næsta annarlegum hug-
myndum. Þér munið kannski, hvað hann
sagði við heimkomuna frá Kúbu eða orð-
bragðið við bandaríska sendiherrann sem
hann sakaði um að vera CIA-útsendara.
Ég var utanríkisráðherra þá og veit hvað
þessar yfirlýsingar hans komu okkur í
mikinn vanda. Engum dettur í hug að
Otelo Carvalho sé diplómat. En hvernig
sem á er litið: orð eru orð og annað ekki,
og það verður að fýrirgefa honum ýmsa
furðuafstöðu sem hann tekur. Sú stað-
reynd stendur að hann gegnir mikilvægu
hlutverki. Og kæmi til vopnaðra átaka
myndi hann ekki verða þriðja aflið.
Fallaci: Hvað þá um fasistana? Við skul-
um segja sem svo, að borgarastyrjöld
brjótist út milli sósfalista og kommúnista,
og Carvalho sé á bandi sósíalista. Ef
fasistarnir snúast og gegn kommúnistum
verða lyktir þær að þér berjist hlið við
þeirra hlið. Hvað segið þér um það?
Soares: Það er einmitt þetta sem Cunhal
hefur f huga þegar hann reynir að varpa
okkur I fangið á endurskoðunarsinnum.
Við munum ekki falla í þessa gildru vegna
þess að flokkur okkar er vinstriflokkur og
það getur vel verið að við eigum
ýmislegt sameiginlegt með öfaöflun-
um lengst til vinstri. Með maóistunum
og fleirum. Þetta leysti ekki hina
flóknu og hryllilegu ógnun sem blas-
ir við okkur. En ástæðan er því ríkari til
að óska þess að okkur auðnist að koma í
veg fyrir borgarastyrjöld. Og víst er að á
hverjum degi heyrast nýjar sögur þar sem
það er borið á borð að Spinola sé banda-
maður Soares og það er vfst að Soares vill
ekki sjá neina slíka samvinnu. Enginn
sósíalisti vill líta við slíku. Það sem við
viljum er að verða flokkur hinna vinnandi
stétta. Ef við neyðumst út í átök við
kommúnistana munum við berjast upp á
eigin spýtur, án nokkurrar aðstoðar frá
endurskoðunarsinnum. Vegna þess ég
myndi heldur aldrei treysta á slíka hjálp.
Hægrisinnar hafa ekki á okkur ást. Og
skyldu hægriöflin skerast í leikinn gegn
'kommúnistum munu þau einnig þurfa að
berjast við okkur. En ekki með þvf að vera
þriðja fylkingin, heldur hægravaldarán.
Ég óttast það meira en borgarastyrjöld. I
Portúgal er nú verulega mikil hætta á
kúppi frá hægrivængnum. Á sama hátt og
staðan í maí var sú að þá ógnaði
kommúnistahættan okkur, er svo, komið
að hættan er nú mest úr hægriátt.
Fallaci: Og orðtakið segir að berjist
tveir, sigri hinn þriðji.
Soares: Það er ekki meginmálið, vegna
þess að afsðkunin fyrir slfku valdaráni
rekst ekki til deilunnar milli okkar og
kommúnistanna. Það eru kommúnistar
sjálfir sem sækjast eftir slíku. Það eru
þeir sem eru að þrýsta á og þeir eru að
þrýsta stórum hluta þjóðarinnar inn í út-
rétta arma endurskoðunaraflanna. Fólk
er farið að segja: „Ef þessu heldur svo
fram sem horfir er kannski skömminni
skárra að fá sterka hægristjórn." Þetta
heyrir maður hvarvetna. Við þurfum ekki
annað en hlusta á leigubílstjóra sem ekur
okkur spölkorn. Við heyrum þetta á götu-
hornum. Fólk er órótt f geði, stundum
örvæntingarfullt og það er yfir sig hrætt
við kommúnistana. Cunhal hefur meira
að segja tekizt að hræða marga verka-
menn. Ofan á þetta bætist mál flóttamann-
anna frá Angola. Þeir eru beizkir.
Kannski er of langt gengið að segja þeir
séu endurskoðunarsinnar. En þeir eru afl
sem endurskoðunarsinnar gætu auðveld-
lega fengið í lið mér sér. Vegna þess þeir
hafa glatað öllu og vilja fá sinn blóra-
böggul. I slíku hugarástandi eru þeir að
koma aftur til lands sem er í rústum,
félagslega og efnahagslega og hálflamað
af stjórnleysi. Sumir þeirra eru þegar
farnir að starfa og láta að sér kveða.
Fallaci: Ogerof seint að Ieitaúrbóta?
Soares: Aldrei er of seint að reyna að
bjarga sér ef maður hefur staðfastan vilja.
Við sósíalistar höldum baráttunni áfram.
Auðvitað væri það hörmulegra en orð fá
lýst, ef við biðum lægri hlut. Ef okkur
tekst ekki að koma okkur saman um
vinstri stjórn til að leysa vandamál verka-
mannanna eins fljótt og mögulegt er og
koma efnahagslífirtu aftur á kjöl. Ég skal
segja yður... að innan tveggja mánaða
mun óánægjan vera komin á svo hátt stig
að ekkert verður þá auðveldara en
hægravaldarán.
Fallaci: Aðeins tveir mánuðir til stefnu ?
Soares. Já, aðeins tveir mánuðír
Hundruðir ef ekki þúsundir portúgalskra
hermanna eru að búa sig undir það í
Frakklandi, skammt frá Iandamærunum
við Spán. Meira að segja hér innanlands. 1
gær var dreift bréfum á götum Lissabon,
þar sem Spinola var hafinn til skýja. Fyrir
einum mánuði hefði slíkt verið
óhugsandi: fólk hefði ekki unað því. Nú er
þessu tekið sem eðlilegum hlut. Fólk greip
bréfið og það var lesið. Ég sagði Costa
Gomes frá þessu. Hann sagðist vita um
málið.
Fallaci: Svo að hin svokatlaða bylting
hefur sem sé misheppnazt?
Soares: Nei, ekki enn. Eða við skulum
segja sönnu nær að hún hafi ekki mis-
heppnazt en henni sé ógnað. Hún sé í
hættu. Umfram allt . vegna þess að
kommúnistar neita að skilja að hana
verður að framkvæma með takmarka-
lausri gætni. An þess að gleyma því til
dæmis að hugsa þarf um bændurna norð-
ur í landi og að auka mikilvægr-
ar verlalýðsstéttar eru minnihlut-
ur opinberra starfsmanna. Eða er Portú-
gal er evrópskt land með menningu
i samræmi við það. Portúgalar líta á
sig sem Evrópuþjóð og ein milljón
Portúgala vinnur f löndum Efna-
hagsbandalagsins. Við treystum á EBE-
löndin í 80% viðskipta okkar. Þjóð-
nýtingu hefði átt að framkvæma stig af
stigi til að vekja ekki upp andúð i Evrópu.
En hvað hefur verið gert. Leiðin hefur
verið skilin galopin eftir til lýðskrums,
borgarastéttirnar hafa verið reittar til
reiði, þeir sem buðu fram stuðning hafa
verið flæmdir í burtu og kirkjan sem var
hlynnt okkur hefur verið þvinguð í and-
stöðu við okkur. Mikil öfl hafa verið gerð
óvirk og hættan á Pinochet hefur eflzt. .
Fallaci: Eigið þér þar við Spinola?
Soares: Nei. Spinola... Ég skal segja
yður að eiginlega langar mig ekki til’ að
tala um Spinola. Af ýmsum ástæðum. Ég
tel hann hafa gert alvarleg mistök,
heimskuleg mistök. Og ég held að kannski
sé hann meðal þeirra sem eru ábyrgir
fyrir því sem fór að gerast eftir að hann
hvarf á braut... Spinola var skekkjan í
lögmæti byltingarinnar. Skekkja til
hægri. Til dæmis vildi hann setja
byltingunni takmörk og gerði sér ekki
grein fyrir hversu fráleitt slíkt hlaut að
vera. En um hann hefur líka verið sagt
margt ósatt, sérstaklega af hálfu
kommúnista. Við getum þó ekki neitað
því, að Spinola heyrði byltingunni til.
Hvort sem okkur líkar betur eða verr var
hann fulltrúi einhvers til að byrja með.
Þess vegna meðal annars kýs ég að segja
það eitt, að hann hafi gert skyssur: til
dæmis varð honum illilega á f messunni,
þegar hann tók nokkra lýðræðislega
þenkjandi menn og bar upp á þá að þeir
væru maóistar. Hann gerði líka fleira sem
vérður að skoðast alvarlegt. Hann gaf
hæpnar yfirlýsingar, svo að ekki sé nú
meira ságt. Hann gerði vond mistök,
hrapalleg mistök. En þá skal haft í huga,
að hann var ekki greindur maður.
Fallaci: Svo að þér trúið því ekki, að
hann taki hlutverk Pinochets?
Soares: Nei, það held ég ekki.
Fallact: Mér finnst einkennilegt hvé þér
virðist telja hann lítilvægan.
Soares: Ég endurtek að það er vegna
þess að ég hef ekki trú á Spinola. Ég hef
ekki trú á stjörnu hans, jafnvel þótt ég viti
einnig að hann nýtur enn nokkurrar hylli
í Portúgal. Nú má vera að mér skjátlist.
Skjátlaðist mér kennski ekki um
Goncalves til að byrja með? En ég fæ með
engu móti séð að Spinola sé sá maður sem
nokkur vitiborinn aðili ætti að veðja á.
Fallaci: Yður er náttúrlega kunnugt
um, hvað sagt er um yður og Spinola. Sagt
að þið hafið samband ykkar i millum, þótt
það hafi verið á óbeinan máta. Sagt að
fyrirhugaður sé fundur milli ykkar.
Soares: Veit ég það, sveinki. A hverjum
degi er reynt að ýta undir þessar
sögusagnir um að ég hafi samskipti við
Spinola. Allt slíkt er lygi og uppspuni frá
rótum og ég tel óþarft að vera stöðugt að
hamra á þvf, að ég stend ekki í neins
konar samkrulli með Spinola. Ég vil ekki
sjá það. Enginn í mínum flokki heldur. Ég
vil ekki... við viljum engin samskipti við
Spinola.
Fallaci: Ef við sleppum nú Spinola.
Hvar er þá Pinoche't meðal þessara her-
manna...
Soares: Ég hef svarið á reiðum höndum.
Tveimur mánuðum áður en Allende dó
var mér boðið f heimsókn til Chile. Þegar
Allende tók á móti mér var Pinochet þar
líka — í sama herbergi. Já þarna var
hann... hann var þarna... og enginn vissi
að hann yrði Pinochet. Hánn var í hópi
ráðgjafa forsetans í hermálum. Hann
brosti eins og aðrir. Og enginn vissi að
hann var Pinochet þótt allir vissu að hann
héti það. Hræðilegt. Ægilegt....
Fallaci: Eitt er öruggt mál: hver sá sem
heimsækir Portúgal hlýtur þegar að
fyllast þeirri vissu að þetta hljóti allt að
enda í harmleik.
Soares: Við skulum vona, að svo fari
ekki. Ég vil ekki harmleiki. Ég er
fiðsemdar maður, mér þykir gaman að lifa
og ég kann ekki einu sinni að handleika
byssu. Maður heyrir að öll þjóðin sé að
vopnast upp fyrir eyru en ég — trúið mér
nú — ég á ekki einu sinni leikfangabyssu.
Hvorki heima hjá mér né annars staðar.
Vegna þess ég tel að mitt vopn sé penninn
og vegna þess ég kann ekki að skjóta og
langar ekki að læra það.
Fallaci: Svo að þér mynduð ekki taka
þátt í vopnuðum átökum ef nauðsyn
krefði?
Soares: Skothríð?
Fallaci: Auðvitað skothríð líka ef nauð-
synlegt væri.
Soares: Hver? Ég? Nei. Nei. Aldrei!
Aldrei nokkurn tfma! Ég segi yður satt
að ég hef aldrei komið við byssugikk á
ævinni. Ég hef aldrej farið á veiðar. Eng-
inn í fjölskyldu minni. Ég hef aldrei gegnt
herþjónustu. Þegar ég var kvaddur í her-
inn var ég svo horaður og þjáður af astma
að það var hægðarleikur fyrir föður minn
að fá mig undanþeginn herskyldu. Ég
held ekki að Cunhal hafi heldur gegnt
herþjónustu. Ég trúi því ekki að hann hafi
gert það. Hvað mig snertir get ég sagt
yður það að ég vildi frekar deyja en skjóta
á nokkurn mann. Ég get ekki imyndað
mér mig drepa einhvern eða særa. Yrði ég
fyrir þvf að verða mannsbani f umferðar-
slysi myndi það verða mér ægilegt sálar-
legt áfall. Þegar ég var lögfræðingur og
þurfti að verja mann sem var sekur — að
yfirlögðu ráði eða ekki — um manndráp
spurði ég sjálfan mig alltaf þessarar
spurningar „Hvað ef þetta kæmi fyrir
mig?“ Ég komst alltaf að sömu niður-
stöðu: Ég myndi missa vitið...
Fallaci: Svo að ríði fasismi aftur í garð f
Portúgal mynduð þér ekki einu sinni
koma fyrir smásprengju?
Soares: Leyfið mér nú að hugsa mig um.
Ég myndi að vísu koma fyrir sprengju
með því skilyrði að hún særði engan eða
deyddi. Til dæmis gæti ég ímyndað mér að
ég gæti sett sprengju i mannlaust hús. Ef
ég vissi að einhver gæti átt leið hjá myndi
ég ekki fallast á að koma henni fyrir.
Aldrei nokkurn tfma. Ekki einu sinni f
sjálfsvörn. Ef einhver ætlaði að drepa mig
myndi ég ekki verja mig með þvf að drepa
hann. Frekar léti ég drepa mig.
Fallaci: Það er ekki út í hött að tala um
þetta, þar sem ég veit þér eruð stöðugt að
fá líflátshótanir.
Soares: Já. A hverjum degi. Síminn
hringir. Ég svara og rödd segir: „Soares,
þú verður drepinn fljótlega...“ eða
„Soares, í dag muntu deyja." Og ég svara:
„Allt í lagi.“ Við verðum að horfast í auga
við að það tjóir ekki að vera hræddur, fara
í felur, ganga um með vopnaðan lffvörð.
Þegar voldug samtök ætla sér að útrýma
einhverjum tekst það alltaf. Hvað svo sem
er mikið af öryggisvörðum. Sjáið nú til
dæmis hvernig fór með Kennedy-
bræðurna. Niðurstaðan er sem sagt þessi:
„Ég kýs að halda áfram að lifa hefð-
bundnu lífi, ganga um einn míns lfðs og
hafa ekki áhyggjur. Hræðsla er heimsku-
leg. Hræðslan er auðmýkjandi. Ég vísa
slfku frá mér. Ég hef ekki fundið til
hræðslu. Aldrei nokkurn tíma. Um daginn
réðst að mér á götu flóttamaður frá
Angola. Ég var þá með félaga Zenha.
Maðurinn stökk að mér og æpti: „Hvers
vegna seldirðu svertingjum Angola?" Ég
ýtti honum frá mér og svaraði: „Ef þér
spyrjið mig kurteislega skal ég skýra það
fyrir yður, að ég hef aldrei selt neinum
neitt.“ Hann réðst þá að mér aftur, svo að
ég varð að ýta honum frá mér... Nú, þér
vitið kannski að ég er einn af fáum sem
sef heima hjá mér nú. I Lissabon skipta
nú ýmsir um heimilisfang frá degi til
dags. Af hræðslu við handtöku.. . hryðju-
verk... Ég hef ekki annað að segja en
þetta: Ef þeir vilja handtaka mig vita þeir
hvar mig er að finna. Og vilji þeir gera
það verða þeir að skýra vel á hvaða for-
sendum slíkt er framkvæmt. En hvernig
sem á allt er litið: hvaðeina er betra en
leggja á flótta.
Faliaci: Nú sé ég hvað það er.
Soares: Hvað?
Fallaci: Þessi pirrandi rósemd. Það er
sang-froid. Með öðrum orðum —
hugrekki.
Soares: Það voruð þér sem skrifuðuð að
ég væri meyr.
Fallaci: Það er satt. Ég bið forláts.
Soares: Látið það nú ekki á yður fá.
Margir eru á þessu. Það er vegna þess
hvernig andlitið á mér er. Þessi þungu
augnalok, — pokandi kinnar. Vinur minn
sem er myndhöggvari ætlaði einu sinni að
gera brjóstmynd af mér. Það tók óratíma.
Hann hjó og skar. Svo sagði hann: „Þetta
er erfitt. Þú hefur svo venjulegt andlit,
þetta gæti verið af hverjum sem er,
andlitsdrættirnir eru meyrir, þó að þú
sért það ekki.“ Með því að segja yður þetta
er ég svo sem ekki að gefa í skyn að ég sé
hörkutól. Ég er það ekki, enda þótt ég láti
stundum undan ofboðslegri bræði. En ég
gefst ekki upp og ég læt ekki ótta ná valdi
á mér. Þegar ég var f fangelsi var ég aldrei
hnípinn eða kjarklaus.
Fallaci: Og í dag.
Soares: Það er mál málanna að glata
aldrei voninni og blekkja ekki sjálfan sig.
Vissulega verður maður að rækta með sér
vonina og heyja baráttuna.
Fallaci: Eins og Englendingurinn sem
rak Iranum kjaftshögg.
Soares: Ég veit reyndar ekki hvort ég
greiddi það kjartshögg í raun og veru.