Alþýðublaðið - 30.09.1958, Blaðsíða 7

‘f*riðjiidá£ur 30? sfept. '; 1953-: ' :V'
A 11> ý 8 n b I a 8 I 9
'SUMER MENN hafa skilað svo
mikln og margþættu afrvistarfi:
á rúmlega miðjum aldri, að ó-'
sjálfrátt finnst manni sem þeir |
hafi starfað í meira en einn'
mannsaldur. Þetta er því al-
gengara þegar miklir breyt-
inga- og byltinga-tímar ganga
yfir þjóðirnar og nýjar félags-
máiahreyfingar ryðja sér til
rúms, þoka gömlu um set og
byggja á nýjum grunni. Með-
al þessara manna er Jón Axel
Pétursson, einn af fremstu leið
togum Alþýðuflokksins, en
hann varð sextugur í gær.
Jón Axel Pétursson er kom-
inn neðan úr djúpinu, ef svo
má að orði komast, og þar eru
rætur hans. Foreldrar hans
voru Elísabet Jónsdóttir og
Pétur Guðmundsson kennari á
Eyrarbakka. Pétur var mikill
gáfumaður, frumherji í bind-
indismálum þjóðarinnar, á-
hugamaður um stjórnmál og
var meðal annars í kiöri til Al-
þingis, Hann aflaðisérmenntun
ar hér og erlendis, þó að engin
væru efnin og kom með nýjan
anda til Eyrarbakka. Þá var
þar að hefjast vakning meðal
alþýðunnar og studdi Pétur að
henni á margvíslegan hátt
sagði Bjarni Eggertsson
við mig, að hefðu þeir
arnir ekki átt Pétur
þá hefði róðurinn gengið verr
fyrir ýmsurn hagsmuna- og
velferðamálum fólksins — og
nefndi hann þá oftast jarða-
kaup hreppsins. Pétur lézt ár-
áð 1922. Edísábet Jónsdóttir
var og er stórbrotin gáfukona,
skapstór og fylgin sér eins og
hún á ætt til. Hún er vel hag-
orð og hefur ritað allmargar
folaðagreinar, sem allar bera
vott um heilbrigða réttlætis-
kennd og mikið viljaþrek. —
Þau hjón voru alla tíð fátæk,
og kjör þeirra sízt betri en
verkafólksins á Eyrarbakka,
þó að Pétur stundaði ekki erf-
iðisvinnu, enda var ómegð
þeirra mikil. Þaa eignuðust
ellefu börn og var Jón Axel
elztur þeirra.
Saga Jóns Axels . í æsku er
ekki frábrugðin sögu annarra
alþýðuscna á þeirri tíð. Hann
var sendur í sveit kornungur
til þess að vinna fyrir mat sín-
um og strax eftir ferminguna
var hann sendur á sjóinn. Fór
. foann til Þorlákshafnar og átti
að vera landmaður, sjá um net-
in og þess háttar, en vegna þess
að einn hásetanna var svo sjó-
veikur var Jón settur undir ári
foans. Jón var að vísu líka sjó-
, veikur, en hann beit á jaxlinn,
kreppti höndunum um hlumrn-
ana og lærði áralagið. Mörgum
finnst þetta ef til vill hart nú,
en Jóni finnst það ekki tiltöku-
mál. Þetta var venjan — og
eina lífsbjargarvonin. Hann
^var elztur systkina sinna, á
honúifi ‘ hvíldi þá þegar þung
ábyrgð að hjálpa til — og sjór
og veður ægðu honum ekki,
hvorki þá né síðar.
Á næstu vertíð fór hann á
vélbát, en þegar hann var
fimmtán ára fór hann til
Reykjavíkur einn síns liðs,
vildi reyna að leita sér frama,
en varð minna úr en ætlað var,
komst í hafnargerðina og síðar
um sumarið í símavinnu, en
fór svo aftur heim um haustið
og var á mótorbát. Hann vildi
komast á skak og lét smíða
sér forláta öngul, sem hann
leit á sem mikið dýrmæti og
gætti eins og sjáaldur auga
síns, en fékk ekki fyrir föður
sínum, sem tók boði skipstjóra
frá Eyrarbakka um pláss fyr-
soninn
ir somnn a flóabátnum Ing-
ólfi, en hapn stundaði trans-
port hér við flóanii, til Vest-
mannaevja og Suðurnesja,
Akraness, Borgarness og Akra.
Þar undi harm sæmilega, en
langaði annað.
í þá daga þótti það mikil
framavon að komast á skip
Eimskipafélagsins. sem voru að
koma til landsins, varla hægt
að komast hærra, og Jón átti
margar göngur til þeirra
manna, sem þar réðu. Hann
fékk og. vilyrði fyrir plássi á
aði hann dag eftir dag, um borð
Pg frá borði, leitaði skipsrúms
en fékk ekki. Hann veifaði
prófskírteini sínu frá skóian-:
um í þeirri trú að ,það mundi
hjálpa honum, en það fór víðs
fjarri. Skipstjórunum leizt
ekki á þennan lágvaxna mann
með stýrimannsskýrteinið,
sem leitaði eftir hásetaplássi.
Loks komst hann þó á skip
með nokkuð ævintýralegum
hætti. Þetta skip var um tólf
hundruð smálestir og sigldi
til ýmissa Evrópuianda. Þar
var hann framkvæmdastjóri'
Alþýðusambandsins og Alþýðu
flokksins. Þegar Bæjarútgerð;
Reykjavíkur var svo stofnsett
á'rið,1946 Jrar Jón Axel ráðinn
anhár forstjóri hennar og því
starfj gégnir hann enn.
II.
Þetta eru ytri línurnar í sögu
Jóns Axels Péturssonar, en
sagan er ekki nema hálfsögð.
Þó sýna þessir fáu drættir, að
maðurinn er þrekmikill, að
hann bjó yfir ríkum vilja,
miklu skapi — og naut trausts '
sem hann komst í kynni
við.
Jón Axel Pétu'rsson hajfði
lítil kynni haft af þeim vísi að
verkalýðshreyfingu, sem var
að skjóta upp kollinum, áður
en hann fór utan vorið 1920, en
er hann kom út gekk
hann í brezka sjómannasam-
bandið. Þá voru launadeilur
tíðar, atvinnuleysi meðal sjó-
manna, verkföll og hrokafull
andstaða atvinnurekenda. Þá
kynntist hann náið sjónarmið-
um hinnar alþjóðlegu verka-
lýðsforeyfingar og jafnaðar-
stefnu. Þegar hann svo kom
heim áttu farmenn hvergi at-
hvarf. Sumir, eða flestir, iutu
dönskum farmannasamning-
um, en hér var enginn aðili,
sem lét málefni þeirra til sín
taka. Fyrir atbeina Jóns og
nokkurra félaga hans, tókust
sérsamningar milli Emils Ni-
elsens og þeirra um kaup og
kjör farmanna hjá Eimskip,
og þegar Jón kom næsf heim,
sneri hann sér til Hásetafélags
Reykjavíkur, brýndi fyrir
stjórn þess nauðsyn þess að
það tæki við hagsmunamálum
farmanna eins og annarra sjó-
manna, sem hún féllst á o§
afhenti félaginu þá samninga,
sem þeir félagar höfðu gert.
Og þar með voru örlög Jóns
Axels ráðin. Hánn gerðist þá .
þegar einn af forystumönnuua
verkalýðshreyfingarinnar í
Reykjavík og Alþýðuflokksins,’'
var áratugum saman í nefnd-
um hiá Sjómannafélaginu,
fulltrúi þess og Stýrimannafé-
lags íslands (en hann var og'
formaður þess um margra ára
skeið og er nú heiðursfélagi
þar) á þingum Alþýðusam-
bandsins og átti sæti í stjórn
þess og þar með stjórn Alþýðu-
flokksins, en þar á hann emi
sæti. Hann varð fyrsti fram-
kvæmdastjóri sambandsins og
flokksins, árið 1937, en þá
voru mestu og harðvítugustu
baráttnár samtakanna og þá
— og ekki sízt fyrir atbeina
þessa harðduglega og skapheita
manns, unnu samtökin þá
sigra, sem þau hafa búið að
síðan, þó að mörg aldan ill
hafi skollið á fleyinu.
Árið 1934 var Jón kosinn í
bæjarstjórn og sat hann þar og
í bæjarráði í samflþytt tvo
áratugi, lengst af sem aðalleið-
togi og fyrirsvarsmaður flokks-
ins.
Hér er ekki hægt að rekja
öll þau mörgu mál, sem Jón
Axel átti frumkvæðið að inn-
an samtakanna og í bæjar-
. stjórn Reykjavíkur, en þau
rista djúpt og þeirra sér ví‘3a
^ merki. En stærst þessara máia
' er bæjarútgerð Reykjavíkur.
! Hann var helzti baráttnmaðvif
. þess máls næstum því frá því
, hann var kosinn í bæjarstjórn,
| en þá vakti fyrst og fremst fyr-
. ir mönnum að stofna til slíks
Framhald á 8. síðu.
Kveðja til Jóns Axels Péturssona
Gullfossi, en varð að gæta þess |
að missa sem minnst úr og þó
að varast að vera úti í sjó þeg- j
ar Gullfoss kæmi. Hann sagði'
því upp á Ingólfi, settist á stein
eða rölti um bryggjuna og beið
eftir skipinu. Og loksins kom
það og Jón var ráðinn sem há-
seti. En Jóni fannst þetta ekki
nóg. Hann ætlaði að verða sjó-
maður og ekki aðeins háseti.
Hann innskrifaðist í Stýri-
mannaskólann haustið 1918 og
hóf skólanám, en þá skall
spánska veikin á borginni,
skólinn starfaði skemur en
venjulega og Jón var þar að-
eins einn mánuo og fór aftur
á Gullfoss. Haustið 1919 fór
hann enn í skólann og lauk far-
mannaprófi næsta vor.
Jón Axel var þá tuttugu og
eins árs og óróleiki í blóðinu.
Hann vildi læra meira, kynn-
ast öðrum siglingaþjóðum,
læra tungumál og sjá heiminn.
Hann og einn skólabróðir
hans, ákváðu því að freista
gæfunnar erlendis. Þeir fengu
far til Englands með enskum
togurum. Jón kom til Fleet-
wood með eitt hundrað krón-
úr í vasanum og. hélt þaðan til
Liverpool, brennidepils hins
mikla siglingaflota. Hann fékk
sér herbergi á sjómannaheim-
ili og hélt svo niður í dokkurn-
ar. Sagt er að hafnarbakkarn-
ir í Liverpool séu þrjátíu og
sex km. að léngd og þá þramm-
voru margir Arabar og reynd-
ust þeir hinir ágætustu félag-
ar. Á þessu skipi var hann í
eitt ár, en síðan á nokkrum
enskum skipum og loks á
norsku skipi sem annar stýri-
maður. Var þá ætlun Jóns að
taka norskt skipstjórapróf og j
leita sér frama á norska sigl-j
ingaflotanum, en þar kunni j
hann vel við sig, en annað j
snerist fyrir hann. Honum
barst skeyti um það að heim- j
an, að faðir hans væri látinn.
Hann vissi sem var, að þörf j
var fyrir hann heima, sagði!
því upp starfi • sí«u, sendi það
heim, sem hann hafði ætlað að
nota til skólans '— og hélt til
Kaupmannahafnar peninga-
laus. Hann komst fljótlega á
skip hingað heim og varð svo
heppiim að fá hásetapláss á
leiðinni. Um haustið flutti
móðir Jóns hingað til Reykja-
víkur með öll börn sín, sem
mörg voru nú komin á legg
og farin að hjálpa til.
Jón fór þegar að leita sér
vinnu og vann um skeið við að
mála reykháfa á togurum, en
fór svo á síldveiðar og hafði
lítið í aðra hönd. Um haustið
réðist hann aftur á Gullfoss
og var á honum í hálft þriðja
ár. Árið 1925 var hann ráðinn
hafnsögumaður og gegndi
hafnsögumannsstöríýim 1 í tvo
áratugi, að undanskyldu rúmu
ári, sem hann fékk frí, én þá
JÓN AXEL PÉTURSSON
varð sextugur í gær. í áratugi
hefur hann verið einn helzti for
vígismaður Alþýðuflokksins
hér í Reykjavík, sat í bæjar-
stjórn í meira en tuttugu ár,
og lengi í bæjarráði, hefur átt
sæti í miðstjórn Alþýðuflokks-
ins ennþá lengur og var um
skeið framkvæmdastjóri flokks
Ins. Hann var einn af braut-
ryðjendunum í samtökum ís-
lenzkra sjómanna, og nú urn
nokkurra ára skeið hefur hann
gegnt einu umsvifamesta fram
kvæmdastjórastarfi í íslenzkri
útgerð.
Ungur gekk Jón Axel í Al-
þýðuflokkinn og skipaði sér
undir merki jafnaðarstefnunn-
ar og verkalýðshreyfingarinn-
ar. Jafnaðarstefnan er ofin úr
ýmsum þáttum. Sumum er hún
aðallega hugsjón um réttlátari
heim, betri og fegurri. Öðrum
er hún fyrst og fremst tæki til
að flýta framförum, auka hag-
sæld, skapa ný stórvirki með
skipulögðu átaki. Ég býst við,
að flestir muni telja Jón Axel
hafa orðið jafnaðarmann eink-
um út frá síðara sjónarmiðinu.
Hann er framkvæmdamaður og
1 framfaramaður, það hefur allt-
i af gerzt eitthvað, þar sem hann
hefur verið, og það mun alltaf
verða líf og starf í kringum
| hann. Þau stóru framfaraspor,
| sem stigin hafa verið í íslenzk-
um sjávarútvegi á fyrra helm-
j ingi þejsarar aldar hafa, öilu
j öðru fremur, orðið undirstaða
þeirrar gerbyltingar, sem gerzt
hefur á högum og kjörum þjóð
arinnar. Jón Axel Pétursson er
e nn þeirra manna, sem stýrt
hafa sókn íslendinga fram á við
á þessu sviði. Frá unga aldri
hefur hann verið tengdur mál-
efnum íslenzks 'sjávárútvegs,
og það er áhugi og bjartsýni, —
stórhugur og framsækni manna
eins og hans, sem á drjúgan
þátt í því undri, er orðið hefur
í atvinnusögu þjóðarinnar á
þessu skeiði.
Flestum mun Jón standa fyr-
ir, sem ég þekki. Viðmót slíkra
kvæmdamaðurinn, atorkumað-
urinn. Hinir beztu í hópi slíkra
manna hafa gjarnan einn kost:
Þeir eru hreinir og beinir, þeir
segja skoðun sína fljótt og hik-
iaust, já þernra þýðir já og nei
— þeirra nei, ekkert hik, engin
undirmál. Þessum kosti er Jón
Axel gæddur í ríkum mæli, i
ríkara mæli en flestir menn aðr
ir, sem ég þekki. Viðmót slíkra
manna getur orkað nokkuð ó-
líkt á þá, sem eiga við þá sam-
skipti. Sumir virðast þeir hrjurf
ir, öðrum hressandi. En öllurn,
sem hafa haft náin kynni af
Jóni Axel ,er áreiðanlega ljóst,
að hann er hreinskiptinn vegna
þess eins, að hann er drengskap
armaður. Hann er vinur vina
sinna, hvergi hálfur, alls staðar
heJl. Þeir, sem þekkja hann
bezt, vita, að hann er ekki að-
eins dugmikill forstjórj, held-
ur einnig hjartahlýr maður, —
sem jafnan ieggur gott til mála
og er altlaf fús til þess að hjálpa
þeim, sem hann getur. Það,
sem gert hefur hann í æsku að
góðum jafnaðarmanni, hefur á-
reiðanlega ekki aðeins verið trú
á nýjar framfaraleiðir, heldur
einnig ósk um aukið réttlæti.
Alþýðuflokkurinn á Jóni Ax-
el Péturssyni mikið að þakka.
En starf Jóns Axels hefur ekki
aðeins verið flokki hans mikils
virði heldur einnig bæ hans og
landi. Hann og fjölskylda hans
fann það í gær, að það er mik-
ils metið.
Gvlfi Þ- Gíslason.