Morgunblaðið - 22.05.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MAI 1976
19
— Ragnhildur
Helgadóttir
Framhald af bls. 14
greinargerð þess er ekkert, sem
segir til um það, hvað þetta á að
kosta. Akvörðun um það er ein-
faldlega lögð í hendur hæstvirts
landbúnaðarráðherra.
#RETTINDI ÞEGNANNA
Það er ekki eitt, heldur næstum
því allt, sem er að þessu frum-
varpi. Þetta hvort tveggja var um
viss atriði, sem varða þetta frum-
varp nokkuð almennt vitt og
breytt. Ég vil vfkja að öðru, sem
líka varðar þetta frumvarp vítt og
breitt, en felst þó fyrst og fremst í
vissum ákvæðum þess. Það er
pólitísks eðlis. Það er þess eðlis,
að ég tel, að þeir stjórnmálaflokk-
ar, sem fylgja jafnrétti þegnanna
og þeir stjórnmálaflokkar, sem
fylgja réttindum einstaklinga,
geti ekki stutt þetta frumvarp.
Þetta er frumvarp um misrétti
þegnanna, þetta er löghelguð
mismunun eftir stéttum og þetta
gengur í berhögg við andann í
mannréttindaákvæðum stjórnar-
skrárinnar. Ég mun ekki sem
sjálfstæðismaður geta stutt þetta
frv. og ítreka það, sem ég sagði
við 1. umr., að ég mun greiða
atkv. gegn því.
FRÁVlSUNARASTÆÐA
OG STJÓRNARSKRA
Eftir að eitt ákvæði þess, sem
gekk í berhögg við stjórnarskrá
hafði verið lagfært í Ed., þá sá ég,
að eitt ákvæði annað gekk tvi-
mælalaust í berhögg við stjórnar-
skrá. Það var þess eðlis, að gert
var ráð fyrir heimild til eignar-
náms án þess að fullt verð kæmi
fyrir, en eins og allir hv. þdm.
muna, þá er í 67. gr. stjórnar-
skrárinnar skýrt kveðið á um það,
að engan mann megi skylda til að
láta af hendi eign sína nema al-
menningsheill krefji, enda skuli
það gert með 1. og fullt verð komi
fyrir. Þetta er beinlínis verndað
af stjórnarskránni, og stjórnar-
skráin eru þau lög, sem þm. ber
að hafa að leiðarljósi og þeir
vinna eið að, þegar þeir taka við
störfum sínum. Mér bar að mínu
mati sem forseta að taka þetta
mál ekki á dagskrá með því
ákvæði eins og það var. Hv. ed.
hafði þó hleypt málinu í gegn og
mér er það alveg ljóst, að málið er
svo stórt og margslungið, að það
gat eins komið fyrir hv. þdm. þar
eins og þá 5 lögfræðinga og þar af
tvo fyrrum prófessora í stjórn-
lagafræðum í hæstv. ríkisstj. að
láta sér sjást yfir þetta, svo að
mér fannst úr því sem komið var,
að ég yrði að benda hæstv. land-
brh. á þetta ákvæði og hann brá
við skjótt og lagði fram brtt. um
þetta atriði strax við 1. umr.,
þannig að það mátti líta svo á, að
ekki væri lengur um frv. til
stjórnskipunarlaga að ræða, og
þess vegna taldi ég rétt að leyfa
málinu að koma á dagskrá. Hitt er
annað mál, að eftir standa i frv.
ákvæði, sem að mínu mati stríða
gegn anda stjórnarskrárinnar.
Það er að vísu dálitið annað held-
ur en skýlaust bókstaflegt brot,
en það er nægilegt til þess að Alþ.
á ekki að afgreiða slík lög, því
síður að samþykkja þau.
• IIVAÐER
ALMENNINGSÞÖRF?
Menn spyrja kannski, af hverju
stendur hér 5. þm. Reykv., sem er
forseti nd. og færir fram slík rök í
stað þess að fara í forsetastól og
visa málinu frá sem óþing-
legu af þessum sökum, sem máli,
sem ekki stenzt gagnvart stjórn-
arskránni. Ég mun leitast
við að svara því. Eg hef um helg-
ina og í þeim fáu frístundum, sem
gefizt hafa í seinni tíð setið yfir
þeim lagabókum, sem mér hafa
verið handbærar um þetta efni og
ég hef fundið þar álit margra
fræðimanna þess efnis, að þegar
um er að ræða það skilyrði stjórn-
arskrár, að almenningsþörf sé
fyrir hendi til þess að eignarnám
megi fara fram, þá sé það efni,
sem löggjafinn á að ákveða. Það
er löggjafans að ákveða, hvort al-
mannaþörf sé fyrir hendi, segja
margir fræðimenn, en þó ekki all-
ir. Mér verður nú litið til míns
gamla læriföður, hæstv. dóms-
mrh., sem hér situr. Því að þannig
er, að hann er ekki sammála í riti
sínu Stjórnskipun Islands vissum
öðrum fræðimönnum um þetta atr
iði. Ég veit, að hér í sainum eru
menn mér færari til að vitna í
ýmis rit eða þá höfunda, sem ég
var að fletta upp í, en engu síður
er það nú svo, ef mér leyfist að
vitna i þann danska lögspeking
Alf Ross, þá heldur hann þvi
fram, að löggjafinn eigi að
ákveða, hvað sé almenningsþörf.
Dómstólar munu að hans mati
ekki telja sig bæra til að ákveða,
hvað sé almenningsþörf. Þess
vegna muni vafaatriði um það
ekki valda þvi, að dómstóll skæri
úr um þetta atriði. Sama segir
prófessor Gaukur Jörundsson, ef
ég man rétt, í sinni doktorsrit-
gerð. Ef löggjafinn hafi ákveðið,
að þetta atriði eða hitt sé almenn-
ingsþörf, þá hljóti dómurinn að
byggja sina niðurstöðu á því. Hins
vegar segir prófessor Ólafur
Jóhannesson, sem þá var, núv.
hæstv. dómsmrh., að yngri fræði-
menn margir haldi fram, að þessi
kenning sé ekki rétt. Dómstólar
eigi einmitt úrskurðarvald um
það eða geti átt, hvað sé almenn-
ingsþörf. Þetta segi ég aðeins
mönnum tii athugunar, ekki af
því að ég telji mig færa um að
setja til um það, hvor kenningin
sé réttari. Þetta segi ég aðeins til
að undirstrika, hve geysiviðkvæm
atriði við erum hér að fjalla um,
og þegar löggjafinn tekur ákvörð-
un um það i 1., hvað sé almenn-
ingsþörf, þá er það tvímælalaust
skylda, stjórnskipuleg og siðferði-
leg að hafa það álit rökstutt skýrt
og vandað.
• HVER ÁKVEÐUR
ALMENNINGSÞÖRF?
í lögum um — nú man ég því
miður ekki nákvæmlega nafnl.,
annaðhvort heita þau Byggingar-
lög Kaupmannahafnarborgar eða
Lög um byggingarsamþykktir
Kaupmannahafnarbogar — er
heimild til eignarnáms fyrir
Kaupmannahafnarborg á lóðum í
nágrenni mannvirkja borgarinn-
ar, sem gæti taiizt nauðsynleg al-
mannavaldinu frá sjónarmiði
Kaupmannahafnarborgar. Það er
sem sagt í 1. þessum heimild til að
taka eignarnámi vissar lóðir og
lendur, ja, við skulum segja í dag
eða mjög fljótlega, ef Kaup-
mannahafnarborg eða hennar yf-
irvöldum sýnist, að þessar lóðir
eða lendur muni geta orðið nauð-
synlegar þvi borgarfélagi síðar.
Ástæðan gæti verið sú, að viðkom-
andi borgaryfirvöldum þætti lík-
legt, að vegna framkvæmda borg-
arinnar hækkuðu þessar lóðir eða
lendur í verði og þætti sér þess
vegna hentara að taka þær eignar-
námi fyrr en síðar. Þessi lög fjalla
að vísu um réttindi Kaupmanna-
hafnarborgar einnar, en þau hafa
verið látin gilda eða yfirfærð- á
önnur sveitarfélög i Danmörku.
Af þessu hafa risið alvarleg dóms-
mál og svo að ég vitni enn til Alf
Ross, þá rekur hann það, að und-
irréttardómur hafi komizt að
þeirri niðurstöðu, að ákvæði sem
þetta stríddi ekki gegn stjórnar-
skránni, en aðrir hafa andmælt
þessu áliti undirréttarins og
halda þvi fram, að löggjafinn geti
ekki falið sveitarfélögunum að
ákveða, hvað sé almannaþörf. Það
er löggjafans að ákveða hvað sé
almannaþörf. Það skal tekið fram,
að þessu máli var a.m.k. ekki,
þegar sú bók var rituð, sem ég
tala hér um, þá hafi því máli ekki
verið vísað til hæstaréttar Dan-
merkur, en miklir sérfræðingar
nágrannaþjóða okkar um þessi
efni eru ósammála niðurstöðu
þessa undirréttardóms.
Þetta rek ég hér vegna þess að
hv. landbn. telur sig hafa gert
bragarbót á 13. og 14. gr. frv., þar
sem einmitt er fjallað um eignar-
námsheimildir, sem eru vafasam-
ar í meira lagi. Hv. landbn. hefur
lagt til, að inn i þessar greinar
verði skeytt setningunni „ef hags-
munir sveitarfélaga krefjast" og
telur sig þar með hafa gegnt sinni
skyldu að því er þetta varðar. Ef
niðurstaða þeirra fræðimanna,
sem ég gat hér um áðan, er rétt,
þá getur þetta ekki staðizt. Með
þessu er löggjafinn að veita sveit-
arfélögum almennt úrskurðar-
vald um það, hvað séu almanna-
hagsmunir. Það er ekkert tekið
fram um það, hvers konar hags-
munir sveitarfélags, heldur al-
mennt hagsmunir sveitarfélags,
þetta er svo teygjanlegt og óljóst,
að Alþ. getur ekki látið slíkt frá
sér fara.
• FRIÐHELGI
EIGNARÉTTAR
Svo að ég víki nánar að 13. og
14. gr. þessa frv., þá var aðalatrið-
ið það, að þar er einstaklingum
gefin eignarnámsheimild. Ég
vitnaði til þessarar 1. umr. máls-
ins og ég ætla að gera það aftur,
að í stjórnskipunarrétti sínum
segir fyrrum prófessor Ólafur Jó-
hannesson, núv. hæstv.
dómsmrh., að hagsmunir einstakl-
ings mundi ekki verá talinn nægi-
legur grundvöllur eignarnáms.
Skilyrði stjórnarskrárinnar er al-
menningsþörf. Hitt er svo annað
mál, að löggjafinn getur leiðzt út
á þá glapstigu að telja, að ein stétt
í þjóðfélaginu sé svo miklum mun
rétthærri en aðrar stéttir, að
henni beri heimild til þess að taka
eignarnámi eigur annars fólks í
þjóðfélaginu. Það er stefnan í
þessu frv. Landbúnaður er merki-
leg atvinnugrein. Það er sjávarút-
vegur ekki siður, það er iðnaður,
það er verzlun. Ég skil ekki, að
menn sjái ekki út á hvaða braut
Alþ. fer með því að samþykkja
slíkar heimildir. Er það raunveru-
legu svo, að hv. þm. komi ekki
auga á það fordæmi, sem gefið er
með þessu?
í áhuga sínum fyrir eflingu
landbúnaðarins og yfirgengilegri
umönnun liggur mér við að segja,
hafa höfundar þessa frv. látið sér
detta i hug að semja slík ákvæði
eins og þetta. En einungis með
þessu að einn maður fái i atvinnu-
hagsmunaskyni að leysa til sín
eign nágranna síns, þótt svo að
hann kaupi hana fullu verði, —
það er ekki alltaf, sem menn vilja
selja eigur sínar. Þá erum við að
lögleiða mikið misrétti í þjóðfé-
laginu.
• FER EIGNARRÉTTUR
EFTIR BtJSETU?
Ef þetta frv. verður samþ., þá
er þar með verið að sporna gegn
þvi, að aðrir en þeir, sem land-
búnað stunda í skilningi hættv.
landbrh. geti átt eignir utan kaup-
staða og skipulagðra kauptúna.
Hvað segðu menn nú, ef Alþ. sam-
þykkti lög um það að þeir, sem
eiga lögheimili utan kaupstaða og
utan skipulagðra kauptúna
mættu alls ekki eiga fasteignir i
kaupstöðum eða skipulögðum
kauptúnum? Hvað segðu menn,
ef það væri ákveðið með I. á Alþ.,
að þeir, sem landbúnað stunda,
mættu ekki eiga fasteignir í
Reykjavík. Reykvíkingar hafa
nóg við sínar fasteignir að gera,
það skortir oft húsnæði í Reykja-
vík. Það gæti vel farið svo, að
mönnum dytti í hug að setja lög
um það, að þeir sem eiga heima
utan Reykjavíkur, mættu ekki
eiga þar ibúðir, a.m.k. að það væri
svo, að Reykvíkingar mættu leysa
þær til sin, mættu kaupa þær,
hvort sem eigandanum, utanbæj-
areigandanum sýndist svo eða
ekki. Það væri sambærilegt við
þetta frv. Ég held, að ef þetta frv.
verður samþykkt, þá reisi það því-
líka öldu af mótmælum, ekki sízt í
Reykjavík og öðrum þéttbýlisstöð-
um, að rikisstj. eigi eftir að iðrast
þessa verks sárlega, ef samþ.
verður.
í»etta er liínr náttúruimar
— til eldliúsnotkmiar
Atlas Golden Linc
Eldavélar, uppþvottavélar, eldhúsviftur, kæliskápar,
frystiskápar, sambyggðir kæli- og fyrstiskápar.
ATLAS
Vörumarkaöurinn hf.
Armúla 1A. Húsgagna og heimilisd. S-86-11 2