Morgunblaðið - 11.06.1976, Side 16

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. JUNÍ 1976
16
fttwgtiitlrlfifetít
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri1
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10100
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Málefni hindraðra
IMorgunblaöinu síðast-
liðinn laugardag birtist
grein eftir Braga Ásgeirs-
son listmálara þar sem
hann fjallaði um „ríkjandi
vanmat á starfshæfni
þeirra er vegna áfalla af
völdum sjúkdóma og slysa
hafa misst skilningarvit
eða skaðast á einn eða ann-
an hátt en halda þó fullum
gáfum og andlegu atgervi“,
eins og höfundur kemst að
orði. 1 grein þessari fjallar
Bragi Ásgeirsson um
aðstöðu hindraðra hér og
segir: „Að lokum vil ég
víkja að því, að í Stokk-
hólmsdvöl minni sumarið
1973, vakti það sérstaka
athygli mína hve rík tillit-
semi við hindraða kom þar
víða fram við aðgang að
hvers konar opinberum
söfnum jafnframt hagræð-
ingu fyrir þá til að njóta
safnanna sem bezt — og til
jafns við aðra safngesti.
Samanburður í þessu efni í
heimahögum, þ.e. um tillit-
semi og hagræðingu t.d.
varðandi aðgang og skoðun
Þjóðminja- og Listasafns
íslands, virðist mér harla
óhagstæður okkur, þar sem
hið gagnstæða kemur fram
— já því miður stöndum
við hér höllum fæti og
verðum að viðurkenna
rangstöðu okkar, því fávís-
legt væri að ætla, að
hindraðir hafi minni áhuga
á listum en fólk almennt,
og um rétt þeirra verður
ekki deilt — en hér er víð
tækt svið, sem einungis
verður gerð tilraun til að
opna til aukins skilnings og
umhugsunar. Opinn hugur
og fordómaleysi er það
þroskastig samfélagsins,
sem í ríkum mæli getur
veitt hindruðum lífsfyll-
ingu, sem virkum þjóð-
félagsþegnum, til allra
dáða og að þeirri þróun*
mála ber heilshugar að
keppa“.
Ástæða er til að vekja
sérstaka athygli á þessari
grein Braga Ásgeirssonar
einmitt nú, þegar yfir
stendur í Reykjavík þing
bandalags fatlaðra á
Norðurlöndum og er það í
fyrsta skipti, sem slíkt þing
er haldið á íslandi. Þing
þetta er haldið í húsakynn-
um Hótels Loftleiða og af
því tilefni voru gerðar
ýmsar breytingar á hús-
næöi hótelsins til þess að
auðvelda fötluðum afnot af
því. Þannig var fimm íbúð-
um hótelsins breytt í þessu
skyni m.a. með því að
breikka dyr og rennibraut-
ir voru settar við innganga
hótelsins og eru þessar
breytingar allar ætlaðar til
frambúðar.
í viðtölum við nokkra er-
lenda þátttakendur á þessu
þingi, sem birtust í Morg-
unblaðinu í gær, koma
fram ýmsar athyglisverðar
upplýsingar og sjónarmið,
sem bæði geta komið okkur
íslendingum að gagni og
orðið okkur nokkurt um-
hugsunarefni. Þannig seg-
ir formaður landssam-
bands fatlaðra í Danmörku
í viðtali við Morgunblaðið,
að „vandamálin eru ekki
ólík hér og í Danmörku.
Við rekumst hvarvetna á
of þröngar dyr s.s. á salern-
um, en síðan 1970 hafa
verið í gildi lög í Dan-
mörku, sem kveða á um, að
allar dyr skuli að lágmarki
vera 75 cm á breidd.
Stærsta vandamálið fyrir
fatlaða er í flestum tilvik-
um að geta fært sig milli
staða“. Og ennfremur segir
þessi sami maður: „En það
er sama hvort við erum að
tala um atvinnumál fatl-
aðra eða málefni þeirra al-
mennt, við mætum alls
staðar tröppum, tröppum,
sem hindra, að fólk í hjóla-
stólum geti komizt leiðar
sinnar.“
Einn sænsku fulltrúanna
segir í viðtali við Morgun-
blaðið, að í Svíþjóð séu að
taka gildi lög, sem gera
kröfu til þess að húsnæði
verði byggt þannig, að
fatlaðir geti kömizt um það
á eigin spýtur og bæði í
Noregi og Svíþjóð mun það
almenn skoðun, að rétt sé
að fötluð börn gangi í skóla
með heilbrigðum börnum,
en sæki ekki sérskóla nema
um alvarlega fötlun sé að
ræða.
Allt má þetta verða
Bersýnilegt er, að í
fiskibæjunum í Bret-
landi hafa menn þungar
áhyggjur af afleiðingum
þeirra samninga, sem
Bretar gerðu við okkur ís-
lendinga á dögunum. Sam-
kvæmt nýjustu fréttum er
það mat samtaka brezkra
togaraeigenda, að þær
veiðitakmarkanir, sem i
samningunum felist, muni
draga úr afla brezkra
togara, sérstaklega þó
þorskafla, sem nemur um
100 þúsund tonnum á ári.
Þessar fréttir og aðrar,
sem berast frá Bretlandi
okkur íslendingum til
eftirbreytni. Að vísu hefur
almenningur á síðustu ár-
um smátt og smátt verið að
vakna til vitundar um hlut-
skipti hindraðra í okkar
þjóðfélagi, en samt sem
áður er mikið ógert til þess
að auðvelda hindruðu fólki
fulla þátttöku í okkar sam-
félagi. Þar þarf fyrst og
fremst til að koma almenn
hugarfarsbreyting en í
kjölfar hennar mun það
þykja sjálfsagt og eðlilegt,
að byggingar og margvís-
leg opinber þjónusta verði
við það miðuð, að hindraðir
geti notið hennar ekki
síður en aðrir. Það hlýtur
að verða eitt helzta félags-
lega viðfangsefni okkar á
næstu árum að auðvelda
þeim þjóðfélagsþegnum
sem á einhvern hátt eru
hindraðir að lifa eðlilegu
lifi.
eru staðfesting á því, hve
hagkvæmir þeir samningar
eru, sem gerðir voru í Osló,
fyrir okkur Islendinga.
Bretar standa nú frammi
fyrir því að verða að gjör-
breyta allri skipan út-
gerðarmála sinna. Við Is-
lendingar hins vegar hljót-
um að leggja áherzlu á að
ná nú fullkominni stjórn á
fiskveiðum innan 200
mílna lögsögunnar með
það markmið fyrir augum
að tryggja verndun fisk-
stofnanna og endurupp-
byggingu þorskstofnsins.
Aflatap Breta
Dunganon
ÉG verð að játa það, að mér
leist ekki á blikuna, þegar ég
frétti, að til stæði að setja
saman sýningu á þeim arfi, er
hertoginn af St. Kilda lét eftir
sig og ánafnaði íslenska ríkinu.
Mér fannst eins og verið væri
að gera gys að listahátíð og list-
snobbi þjóðarinnar. En eftir að
hafa séð þessa sýningu í Boga-
salnum, verð ég einnig að játa,
að mér þótti hún bæði skemmti-
leg og forvitnileg, já, jafnvel
merkileg á köflum. í mynda-
seríunni ORACLES bregður
fyrir ómetanlegum sprettum,
en það er þó augljóst, að hér er
á ferð óvenjulegt skáld og kleif-
hugi. 1 rauninni er þessi sýning
að hluta til engu ómerkilegri en
sýning þess heimsfræga á loft-
inu fyrir ofan. Myndlist er að-
eitts einn þáttur sýningarinnar.
Þar úir og grúir af alls konar
forkostulegum skjölum og
skáldskap; hljómlist og upplest-
ur meistarans heyrist þar af
böndum. Ljósmyndir og blaða-
úrklippur úr lífi hins viðreista
sérvitrings og leiðbeinanda i
ýmsum vanda auðtrúa fólks um
víða veröld er þarna einnig að
finna. Það er alger ósvinna að
fara að tína hér til allt það, sem
þarna er til sýnis, og ég tek því
til þeirra ráða að ráðleggja
lesendum mínum að heimsækja
sýningu þessa, ef þeir vilja
skemmta sér svolitla stund á
annan veg en venjulega. Eitt
ættu þeir þó að gera áður, en
það er að lesa tvær af dýrð-
legustu smásögum Halldórs
Laxness: Völuspá á hebresku
og Corda Atiantica. Þar er ef til
vill að finna ýmislegt um
hertogann af St. Kilda. Aðra
heimild um ævi meistarans
kann ég ekki að nefna, en þeim
mönnum, er kynni höfðu af
Karli Einarssyni, ber saman
um, að hann hafi verið einstæð-
ur sérvitringur, afburða
skemmtilegur. Björn Th.
Björnsson var nýlega spurður í
útvarpsviðtali? Hver var eigin-
lega Dunganon? Björn svaraði:
„Ja, ef einhver gæti nú svarað
því.“ En Björn Th. var í mikl-
um vinskap við hertogann og
hafði manna mestar mætur á
Son Altesse Le Duc de St.
Kilda, Dunganon.
Það er ógerningur að gera
litríkri ævi þessa furðumanns
af Austurlandi nokkur skil hér,
en gerð hefur verið sýningar-
skrá í vegabréfslíki, sem gefur
nokkrar upplýsingar um meist-
arann. Það er skemmtilegur
pési, og ég skora á fólk að lesa
þær merku bókmenntir. Poet,
hertogi og doktor voru titlar,
sem gamla manninum voru
nærtækir, eftjir þvi sem á stóð.
Hann var hressBegur og glað-
lyndur, uppátækjasamur og
elskulegur í það eina skipti,
sem fundum okkar bar saman,
en það var, er hann hélt
sýningu á nokkrum mynda
sinna hjá Guðmundi Árnasyni
við Bergstaðastræti hérna á
árunum. Ég man það eitt af
okkar samræðu, að hann leit
alvörugefinn á mig og sagði:
,,Þú ert alvarlegur í framan,
eins og allir listamenn á þessu
landi. Það virðist vera bannað
með lögum að brosa hér. En það
er nú svona með lögin. Líttu
bara á hann Guðmund. Það er
nú maður, sem kann að vera
brosleitur." Þetta voru einustu
kynni mín af Karli Einarssyni.
Ekki bauð hann mér Nóbels-
verðlaun eða sálarmaka, hvað
þá prestakall upp á 10 prósent,
en ekki gleymi ég samt furðu-
fuglinum Dr. Anakananda.
Sú sýning, er þeir Björn Th.
Björnsson og Steindór Sigurðs-
son hafa sett saman úr því
mikla efni, sem Karl ánafnaði
íslenska ríkinu eftir sinn dag,
er í stuttu máli sagt furðuleg,
og hún kemur skemmtilega á
óvart. Ég efast ekki um, að
margur, sem skoðar og kynnir
sér feril og ævi hertogans, mun
undrast og spyrja: Hvernig
stendur á því, að fólk kann ekki
að meta skemmtilega sérvitr-
inga úr hópi samferðamanna
sinna á lífsleiðinni? Eða eru
þeir allir að hverfa? Hvers
vegna eru engir furðuspeking-
ar á torgum og strætum, sem
boða okkur óveraldlega lífs-
speki í blóra við raunvísindi
velferðarþjóðfélagsins, sem
virðast vera orðin svo þrúgandi
hjá sumum þjóðum, að klám og
ofbeldi virðist orðið meðal
dægrastyttingar aímennings.
Má ég heldur biðja um einn
hertoga, doktor og prófessor,
engum háskóla tengdur, sem
var stoð og stytta þeirra, er
voru það óspilltir, að þeir trúðu
honum til að fást við veraldar-
vanda sinn. Bros við heimsins
hrekkjum, meðlæti og mótlæti
er sú viska, sem blífur. Eftir
þeirri reglu lifði Dunganon
greifi, hertogi m.m. Hvers
vegna getum við ekki lengur
gengið á vit skrímslafræðinga
.1 USTAHÁTÍÐ
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
og alheimsdoktora, sem leið-
beina um allt, er varðar mann-
lega náttúru og skýra tilgang og
nærveru manneskjunnar í
þessum heimi. Karl Einarsson
gerði sér t.d. lj'tið fyrir og
gabbaði sjálfan Adolf heitinn
Hitler, þegar hann á stríðsárun-
um seinustu las fréttir á
færeysku inn á plötur í Berlín,
fór síðan til Hafnar og hlustaði
á sínar eigin fréttir þar. Þannig
ættu fréttir að vera. Ekki ætti
að þurfa að bíða eftir þeim,
heldur gæti hugmyndaríkur
spekingur búið þær til fyrir
fjölmiðla fyrirfram hvern
mánuð. Hertoginn lék sér að
þessu, og það á stríðstíma, sem
réð örlögum milljóna manna.
Þetta er aðeins eitt dæmið um
framtakssemi og hugmynda-
flug þessa sérstæða persónu-
leika.
Hver veit nema Karl Einars-
son Dunganon eigi eftir að
verða heimsfrægur í grafreit
sínum, eins og Dr. Anakananda
í Bruxelles forðum, þegar sú
var tíðin, að sérstök áhersla var
lögð á að leiðbeina svíum um
ástamál og auðlegð. Þá var
heimurinn fullur af húman-
isma, sem var ódýr og aðgengi-
legur fyrir alla. Launin voru
þau ein að halda líftórunni í Dr.
Professor Enarsson. Nefndur
professor og hertogi er nú all-
ur, og íslenska ríkið hefur eign-
ast alla hans spekt, sem nú er
að hluta til sýnis í Bogasalnum.