Morgunblaðið - 07.11.1976, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1976
Úr minningum sr. Jóns Auduns . . . .
E/NS og fram hefur komið
í fréttum, hefur sr. Jón
Auðuns gefid út minn-
ingar sínar. Morgunblaóid
hefur fengió /eyfi til að
birta kafla úr þessum
minningum sr. Jóns og
fyrir valinu varð kafh, sem
heitir Prestur í fjörutíu og
þrjú ár. Fer hann hér á
eftir:
Þegar á námsárum mínum í guðfræði-
deildinni hafði ég ákveðið að gerast
prestur. Kennslan í deildinni hafði þau
áhrif á okkur nálega alla, að við vorum
ráðnir til prestskapar, og auk kennsl-
unnar áhrif á predikunarstarfi séra Har-
alds. En flestir sóttum við guðsþjónustur
hans í Fríkirkjunni að staðaldri.
Snemma árs 1930 hafði séra Ólafur
Olafsson ákveðið að hætta prestskap hjá
Fríkirkjusöfnuðinum i Hafnarfirði.
Safnaðarstjórnin sneri sér til Jóns
biskups Helgasonar og bað hann ráða.
Hann benti þeim á að leita til mín, sem
þá var erlendis. Ég svaraði erindi þeirra
þannig, að ef um semdist myndi ég gefa
kost á mér. Fjölmennur safnaðarfundur
var haldinn í kirkjunni og ég var kosinn
með öllum atkvæðum að einu fráskildu,
að því er mér var síðar sagt. En sá eini
safnaðarmaður, raunar kona, var eini
meðlimur safnaðarins, sem var mér per-
sónulega kunnugur. Ekki lofaði það
góðu!
Jón biskup Helgason veitti mér prest-
víglu í troðfullri Dómkirkjunni 17. ágúst
um sumarið. Vígsluræða hans út frá
orðunum, sem Páll postuli heyrði í vitr-
un: „Náð mín nægir þér“, var .skörulega
flutt og efnismikil, og vígsluveizlan
heima hjá biskupi ágæt. Um hann á ég,
eins og ég hefi áður vikið að, skemmti-
legar minningar einar.
Næsta sunnudag kvaddi séra Ólafur
söfnuð sinn og setti mig inn í embætti.
Þá átti hann hálfrar aldar prestferil að
baki.
Séra Ólafur fríkirkjuprestur var mik-
ill skörungur, málsnjall maður mjög og
mikill persónuleiki, mikill að vallarsýn
og yfirbragði. Hann var heitur tilfinnga-
maður, lék sér að því að láta söfnuðinn
gráta, þegar honum bauð svo við að
horfa, og talaði þá af slikum tilfinninga-
hita að rödd hans titraði og tár stóðu
honum sjálfum I augum. Hann var
hispurslaus mjög í máli og þótti ekki
ævinlega „prestslegur", sem svo er kall-
að. Vinur hans einn vitjaði hans, er hann
lá á sjúkrabeði. Þá sagði séra Ólafur:
„Blessaður segðu eitthvað um það, sem
er að gerast í heiminum, hann var hérna
hjá mér aumingja karlinn hann séra
Jóhann og hann er alltaf með þetta guðs-
orð á vörum. „Þegar ég kom til séra
Ólafs til að sækja til hans kirkjubækur
safnaðarins í Hafnarfiði bað ég hann að
segja mér til um færslu slíkra bóka, en
hann sagði: „Látið þér bara ekki hafa
yður út í neitt helvitis skrfveri, Jón
minn.“ Með það veganesti hélt ég með
kirkjubækurnar til Hafnarfjarðar.
Af öðrum presti tók ég 15 árum síðar
við embætti og bókum. Sá var hið fyrir-
mannlega prúðmenni séra Friðrik dóm-
prófastur Hallgrímsson. Ég spurði hann,
hvert ráð hann.gæfi mér um færslu
embættisbókanna, og hann svaraði:
„Þetta verk skaltu vanda, þú vinnur það
aldrei of vel. „Þeir voru ólíkir menn
þessir fyrirrennarar mínir í embættum,
báðir ágætir en ólíkir.
Þegar ég set þessi orð á blað, er mér
efst í huga þakklæti til fyrsta safnaðar-
ins míns, Frfkikjusafnaðarins f Hafnar-
firði. Það fólk tók mér svo vel 25 ára
gömlum og fákunnandi um margt það,
sem prestur þarf að vita og kunna. Mikil
vinsemd þessa fólks bar mig yfir þá
erfiðleika, að taka við embætti af öðrum
eins skörungi og séra Olafur var, og
skoðanir mínar á guðfræði og ýmsu öðru
voru að ýmsu ólíkar skoðunum hans,
enda var 50 ára aldursmunur okkar.
Frikirkjusöfnuðurinn í Hafnarfirði
var fámennur, er ég tók við honum,
aðeins rúmlega 1200 manns, en fólkið
stóð fallega saman um söfnuð sinn og
guðshús. Ég held að 1200 manna söfnuð-
ur sé hæfilegur byrjanda í prestsstarfi.
Ég hafði persónulegt samband vað ná-
lega allt safnaðarfólkið. I sálgæzlustarf-
Dagný og sr. J6n Auðuns
Ég var ógiftur prestur i Hafnarfirði
rúm 6 fyrstu árin. Rúman helming þess
tíma borðaði ég í heimili Þórðar læknis
Edilonssonar og frú Helgu Gröndal. Það
var einstaklega skemmtilegt heimili og
höfðinglegt, og kom þar margt af fólki úr
Reykjavík, sem ég hafði gagn og ánægju
af að kynnast. Þórður var ágætur, bæði
sem læknir og maður, og mjög vinsæll,
gestrisinn og glaður í lund. Frú Helga
var sérkennileg kona og trúlega afar lík
að mörgu föður sinum, Benedikt
Gröndal. Hún elskaði minningu hans, og
ekki þótti henni vænna um aðra kveðju
en þegar Indriði Einarsson kom i heim-
sókn og kallaði úr forstofunni: „Er
Helga skáldsdóttir heima?“ Minjar föður
síns í heimilinu ræktu hún sem helgir
dómar væru. Hún var greind, afar ör-
gerð í lund, en stundum gat orðið erfitt
að átta sig á viðbrögðum hennar. Hún
var Gröndalsdóttir.
Annað heimili kom ég oft i, en það var
Gerðið, heimili frú Ásthildar Thorsteins-
son. Frá því mun ég segja síðar, er ég
segi frá námi mínu hjá kerlingum.
Eftir að frú Ásthildur fluttist úr Hafn-
arfirði, keyptu Gerðið hennar Ögmund-
ur skólastjóri og frú Guðbjörg. 1 heimili
þeirra átti ég margar góðar stundir. Ög-
mundur var orðinn blindur og las ég
stundum fyrir hann. Þegar ég spurði,
hvað hann vildi heyra, sagði hann oftar
en einu sinni: „Æ, taktu Hungurvöku, af
henni fæ ég aldrei nóg.“ Það var mikið á
hann lagt, þann bókamann og náttúru-
unnanda, að svipta hann sjóninni. Hann
var uppljómaður af gleði einn morgun,
er ég kom til hans, og sagði. „Nú var leitt
að þurfa að vakna, ég var stddur í Herðu-
breiðarlindum í nótt, alsjáandi naut ég
hinnar dásamlegu fegurðar þar, eins og
ég gerði fyrir áratugum, þegar ég var
þar með Þorvaldi Thoroddsen." Ög-
mundur skólastjóri var alsjáandi í
draumum sínum, og hann dreyndi oft.
Er óhugsandi, að maður hafi önnur augu
en líkamsaugun og gefi séð með þeim
meðan hin eru lokuð?
Eg fluttist úr Hafnarfirði 1942. Bar
það til þess, að ég hafði sótt um Hall-
grímsprestakall í Reykjavík ásamt ýms-
um öðrum, en þrátt fyrir mikið atkvæða-
Prestur í fjöru-
tíu og þr jú ár
Sr. Jón kveður söfnuð sinn.
inu lærði ég margt, sem ég vissi ekki
áður, og þekking mfn á manneskjunni
óx, manneskjunni í sorg hennar og gleði,
vanmætti hennar og styrkleika. Ég stend
í mikilli þakkarskuld viðþetta fólk eftir
nálega 16 ára þjónustu í söfnuðinum.
Meðan ég var f Hafnarfirði var ég
prófdómari á vorin í Flensborgarskóla.
Þar og heima hjá ögmundi Sigurðssyni,
sem þá hafði látið af skólastjórn, kynnt-
ist ég séra Þorvaldi Jakobssyni, hann var
lengi kennari við skólann. Þrátt fyrir 45
ára aldursmun tókust með okkur
ánægjuleg kynni. Hann var sérstæður og
sterkur persónuleiki, séra Þoraldur,
naumast blfðmáll að jafnaði en hispurs-
laus f háttum og máli. Tilsvör hans komu
þar niður, sem hann ætlaði þeim. Hann
sagði einhverju sinni við mig: „Þeim
finnst í skólanefndinni sumum, að ég
ætti að fara að hætta, svo gamall sem ég
er orðinn. Þeir sögðu við mig nýlega:
Ertu nú ekki orðinn ósköp þreyttur, ertu
ekki farinn að verða gleyminn? Ég skildi
að hverju var stefnt og svaraði: Ég hafði
aldrei mikið, en það sem ég hafði, hef ég
enn. Þeir spurðu ekki frekar.
Meðan séra Þorvaldur var prestur á
Brjánslæk skírði hann, sem oftar, barn
inni í stofu sinni, en kirkjan var óhituð
og köld. Faðir barnsins var kempa og
kraftakarl rómaður. Hann tjáði presti,
að barnið ætti að heita Finnbogi rammi
Grettir. Séra Þorvaldur jós sveininn
vatni og skírði hann aðeins Finnboga,
vissi að ekki þýddi að karpa við karl um
nöfnin. Þegar skírarathöfn var lokið
gekk karl reiðilega að borðinu, lamdi
hnefgnum á borðplötuna, svo að skfrnar-
skálin dansaði, og sagði með miklum
þunga: Svona fóruð þér að, séra Þorvald-
ur, en Grettir skal upp á næsta ári!
Grettir kom aldrei.
Þessa sögu sagði mér Ólína skáldkona
Andrésdóttir og bar ég hana síðar undir
séra Þorvald. Hann sagði: Ætli það sé
ráðlegt að rengja það, sem Ólína Andrés-
dóttir segir? Flestum mönnum lá svipað
orð til þeirrar konu.
Auðvitað hafði ég kynni af mörgu
þjóðkirkjufólki f Hafnarfirði, báðum
þjóðkirkjuprestunum og öðrum, sem ég
batt vináttu við. I hús hins þjóðkunna
athafnamanns, Einars Þorgilssonar, sótti
ég konu mfna. Hann var þá látinn fyrir
nokkrum árum, en heimilinu, sem áður
hafði verið mjög fjölmennt, börnin voru
9, stýrði af miklum myndarskap, stjórn-
semi og mildi f senn, ekkja hans, Geir-
laug Sigurðardóttir, göfug kona og góð.
Hún var mér móðurleg og mild.
magn fram yfir séra Jakob Jónsson fékk
Eysteinn bróðir hans, sem þá var ráð-
herra, því fram komið við kirkjumála-
ráðherra, að séra Jakobi var veitt em-
bættið. En það fór allt vel og varð mér til
góðs. Stuðningsmenn mínirog kjósend-
ur vildu ekki una veitingunni, sem auð-
vitað var pólitísk, og stofnuðu um mig
utanþjóðkirkjusöfnuð, sem hlaut nafnið
Frjálslyndi söfnuðurinn, og bar nafnið
með rentu. Við fengum inni í Fríkirkj-
unni í Reykjavík með messugerðir ann-
an hvorn helgan dag kl. 5 siðdegis, og
organisti kirkjunnar og söngflokkur
unnu fúslega fyrir okkur. Kirkjusókn
var með afbrigðum mikil og safnaðar-
fólkið áhugasamt mjög um félagslíf og
fjáröflun. Frá 5 ára starfi fyrir Frjáls-
lynda söfnuðinn á ég ágætar minningar,
en þaðan lá leið mín í Dómkirkjuna, þar
sem ég átti 27 yndisleg starfsár og hið
bezta samstarf við prestana f
prófastsdæminu í fulla tvo áratugi sem
dómprófastur. Oft hef ég hugsað til þess
með þakklátum huga til Guðs og manna,
að fram hjá mér var gengið þótt ég ynni í
raun kosninguna í Hallgrfmsprestakalli
á sfnum tfma.
Það kostaði mig efasemdir og innra
strfð, að hverfa frá blómlegu safnaðarlffi
Frjálslynda safnaðarins og sækja um
Dómkirkjuna eftir Séra Friðrik Hall-
grímsson, þótt ég hinsvegar hlyti að
skoða það nokkra skyldu mína sakir sér-
skoðana minna, að flytja þær með mér
inn í Dómkirkjusöfnuðinn. En það var
lagt fast að mér og einkum sá maður,
sem ég mat hvað mest, vinur minn, þá
prófessor, sfðar biskup, Ásmundur Guð-
mundsson. Við hjónin ræddum málið frá
ýmsum hliðum, mér var ekki sársauka-
laust að kveðja söfnuði mfna í Hafnar-
firði og í Reykjavík og starf mitt sem
aðstoðarmaður vinar míns Matthfasar