Morgunblaðið - 07.11.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1976
13
Úr minningum sr. Jóns Auðuns .
Þórðarsonar í þjóðminjasafninu. Það var
líka mikið í húfi, ef ég tapaði kosning-
unni. Svo var það eitt kvöld að ég hafði
sofnað eftir umhugsun mikla og bæn,
þar sem ég bað um tákn, að mig dreymdi
á þessa leið: Ég þóttist staddur við
hamravegginn í Almannagjá og leitaði
uppgöngu. Mér ögraði ferðin, því að
jafnt i vöku og svefni er ég afar loft-
hræddur. Ég hóf að klifra og hvarvetna
voru syllur fyrir fætur mlna. Ég komst
upp á brún, þar stóð I glaða sólskini
vinkona mín, frú Theodóra Thoroddsen,
og sagði glaðlega: Jæja upp komstu, séra
Jón. Þegar ég vaknaði sagði ég við sjálf-
an mig: í hinni helgu bók er þrásinnis
sagt frá mönnum, sem fengu merkar
vitranir í draumi, ættir þú ekki að geta
fengið draumvitrun eins og þeir? Auk
þess þýðir nafnið Theodóra Guðs gjöf.
Þennan dag lagði ég umsókn mína í
biskupsskrifstofuna. Lengri þarf ekki þá
sögu að segja.
Þó er sú rún ekki ráin, hvernig og
hvaðan þessi mynd berst inn I draumvit-
und mína sem svar við því, sem síðast
var í hug mínum áður en ég sofnaði.
Hvort voru hér að verki góðviljuð öfl að
leiðbeina mér, eða óf þennan mynd-
vefnað undirvitund mín meðan dag-
vitundin svaf ? Hafi svo verið er sá hluti
veru minnar, sem þarna var að verki,
vitrari, framsýnni en ég er „sjálfur". Til
að neita þvf, að draumvitranir veitist
fyrir hjálp góðviljaðra afla, verður jafn-
framt að visa á bug ýmsu úr heilagri
Ritningu. Um slíka hjálp var vitmaður-
inn Grímur Thomsen ekki í vafa. Hann
kveður:
Varðhaldsenglar voru gefnir
I vöku mönnum bæði og svefni, —
og hygg ég að erfitt muni reynast að
frýja honum vits fram yfir þá flesta, sem
afneita því, sem skáldið á Bessastöðum
var sannfærður um. Hitt er annað mál,
að á mörgu því, sem i dularheimum
mannssálarinnar gerist,.eru svo ólíkar
skýringar hugsanlegar, að hver verður
að hafa það, sem honum þykir senni-
legast, unz annað verður með óyggjandi
rökum leitt I ljós.
Samstarfsmaður minn, séra Bjarni
Jónsson, varð eðlilega fyrir von-
brigððum, að ég skyldi kosinn, og hann
tók mér ekki hlýlega. Einhverju sinni
þegar fundum okkar bar af tilviljun
saman í skrúðhúsi dómkirkjunnar og ég
heyrði á honum að hann var ekki sáttur
við mig vegna þess, sem ég hafði þá
nýlega sagt í predikunarstóli, sagði ég:
„Það er vonlaust mál fyrir þig, að ætla
þér að frelsa mig til þinna skoðana, og
þú mátt segja hið sama, en er það ekki
góð þjónusta við söfnuðinn, að þitt fólk
njóti þjónustu þinnar en hinir ves-
Hngarnir geti leitað athvarfs hjá mér?“
Þegar frá leið kynntist ég séra Bjarna
frá annarri hlið, hinum hjartahlýja og
ágæta manni, svo að með okkur tókst
vinátta og saknaði ég samstarfsins við
hann, þegar hann hvarf frá störfum við
Dómkirkjuna. Við áttum samskipti um
margt síðar, og á ég engar minningar um
þau aðrar en góðar. Milli min og eftir-
manns hans varð samvinnan eins og bezt
mátti verða, friður og gagnkvæmur
skilningur. Sá bróðurandi, sem sjálfsagt
er að ríki milli þjónandi presta í sama
söfnuði, var ekki fyrir hendi I Dóm-
kirkjunni áður en ég kom þar til starfa,
það vissu flestir Reykvikingar. Og eins
hefir stundum verið ástatt í öðrum söfn-
uðum hér í prófastsdæminu. Nálega eini
skugginn á endurminningum mínum frá
rúmlega 20 ára dómprófastsstörfum er
sá, að í þessum efnum var ég ekki maður
til að ráða við það, sem ég hefði viljað
ráða við.
Ljúfastar minningar frá þessum
mörgu árum eru bundnar samstarfinu
með dr. Páli tsólfssyni, hinum stór-
brotna tónlistarmanni og vini. Hann var
frábær maður og svo einlægur og auð-
mjúkur I sinni þjónustu I kirkjunni, að
mér er ógleymanlegt. Ég minnist hans
sem hins mikla listamanns við „stórar “
athafnir í kirkjuni, þegar hann fyllti
kirkuna tónaflóði sinnar stóru sálar. Ég
man hann margan dimman og kaldan
vetrarmorgun, þegar kirkjubekkir voru
ekki f jölsetnir, en þegar hann hóf orgel-
leikinn var eins og kirkjan fylltist og
heilög hátið hófst í húsi Guðs. Nálega
ævinlega áður en messa hófst hringdi
hann til mín heiman frá sér, hafði farið
yfir hvert vers, sem syngja skyldi, og
ræddi jafnvel um lögin og hvernig leika
skyldi. Og ég man hann ekki sízt frá
jarðarförum við hin fátæklegustu skil-
yrði í heimahúsum, maðan nálega hver
jarðarför hófst með húskveðju. Þá
settist dr. Páll í þröngri og fátæklegri
stofu við orgelgarm, sem honum var með
öllu ósamboðinn að leika á, með sömu
listamannsalúð lék hann og hann sæti
við dýrlegt orgel I stórum, troðfullum
hljómleikasal.
Um dr. Pál hefir verið sagt og skrifað
svo margt, að alþjóð er kunnugt að hann
var með vinsælustu mönnum samtiðar
sinnar hérlendis og afburða skemmtileg-
ur i vinahópi, hvort sem hann hafði hjá
sér gesti I fallegu rausnarheimili þeirra
hjóna, eða hann var gestur vina sinna.
Siðustu árin barðist hann við erfiðan
sjúkdóm, en þá var það honum ómetan-
legt, hver kona frú Sigrún reyndist hon-
um á alla lund. Fyrir það standa vinir
hans i stórri þakkarskuld við hana.
A prestskaparferli mínum átti ég
vitanlega samstarf við mikinn fjölda
fólks, sem í söfnuðum minum starfaði
fyrir kirju sina og söfnuð. Við fyrstu
sóknarnefndina mina I Dómkirkjunni
kom til nokkurra átaka. Sumir, sem þar
sátu, vildu hafa meira yfir mér að segja
en ég tali þá hafa heimild til. Það
gleymdist, og um suma þá, sem áttu ekki
með mér samleið um trúarskoðanir I
þeim hópi, einkum vegna spíritismans, á
ég kærar minningar, og þar nefni ég
sérstaklega ágætismanninn Knud
Zimsen fyrrum borgarstjóra. Við áttum
siðar, eftir að ég var orðinn dómprófast-
ur, samvinnu I Safnaðarráði Reykja-
vlkur, sem ég minnist með mikilli gleði.
Urræði hans, þegar vanda var að leysa,
voru betri en annarra og lagni hans til að
jafna ágreining var frábær. Og þótt hann
væri sinni stefnu I trúmálum hollur og
heill efa ég að ágreiningurinn hafi staðið
jafn djúpum rótum og ætla mátti. Eg
geri engum rangt til þótt ég nefni dæmi
þvl til stuðnings.
Þegar Knud Zimsen lá banaleguna I
Landsspltalanum hringdi hona han s
einu sinni til mín og kvað Zimsen hafa
haft á þvl orð við sig, að hann vildi
gjarna að ég kæmi til sln. Ég tók þvl með
ánægju og fór samdægurs til hans. Við
töluðum um samstarf okkar og þegar ég
kvaddi hann sagði ég að ég vonaði að
hann hresstist og að enn gætum við
unnið saman að kirkjumálum Reykjavlk-
ur. Hann brosti og svaraði: Ekki verður
það og ég hef nokkuð fyrir mér I því,
sem ég skal segja yður. Þegar ég lá hér
síðast gat ég búizt við þvl, að sú lega yrði
banalegan. þá kom það fyrir hvað eftir
annað þegar ég vaknaði af svefni, að ég
sá drykklanga stund skfnandi stjörnu á
hurðinni andspænis mér. Ég tók þetta
svo sem Guð væri að gefa mér bendingu
um, að ég kæmist aftur á fætur, og svo
, fór að heim komst ég þá úr sjúkrahús-
inu. En nú sé ég stjörnuna aldrei og tek
það svo, sem nú komi ég ekki aftur heim
héðan. Ég sagði: Vera má, en þá bíður
samvinnan annarra og betri tíma. Hann
sagði: Til þess er gott að hugsa, vjð
felum Guði það og skulum hugsa gott til
þess báðir. Fáum dögum síðar var Knud
Zimsen látinn, merkur og sannur maður.
Annað dæmi vil ég nefna þess, að
skoðanir mínar og heimatrúboðsfólksins
fóru saman.
A almennum kirkjufundi, sem haldinn
var I húsi KFUM og KI Reykjavík, hitti
ég frú Guðrúnu Lárusdóttur og þakkaði
henni fyrir mjög fallega minningargrein
um frk. Ellnu Sigurðardóttur, sem ég
hafði lesið I Vísi þann dag. En frú Guð-
rún hafði reynzt mikil drengskaparkona
frk. Ellnu, sem háði harða lifsbaráttu
lengi æfinnar. Frú Guðrún sagði: „Já, ég
hafði I rauninni engan tíma til að skrifa
þessa grein, en þar sem ég sat að starfi
mfnu sem fátækrafulltrúi I skrifstofu
minni fannst mér allt I einu Valgerður
systir mín, látin fyrir allmörgum árum,
vera hjá mér og minna mig á frk. Elínu.
Ég fór út um bakdyr, settist við skrif-
borð mitt óðara og heim var komið, og
aftur þótti mér Valgerður systir mín
vera hjá mér og beina hug mínum að
fornvinkonu sinni, frk. Elínu. Eg held að
ég hafi skrifað greinina á stundarfjórð-
ungi og var komin I sæti mitt I skrif-
stofunni eftir hálfa klukku klukku-
stund."
Ef ég hefði sagt við frú Guðrúnu
Lárusdóttur: Þér eruð splritisti, hefði
hún neitað því. En spiritisminn er sann-
færing um að farvegir geti verið opnir
milli lifandi manna og látinna, — og
annað ekki.
Þegar ég set orð á blað renni ég hug
yfir samstarfsfólk mitt I söfnuðinum.
Yfir þeim minningum er bjart. Ég minn-
ist ekki sfzt söngfólksins, sem með mér
hefir unnið, fórnarlundar þess og söng-
gleði. Þótt ekki hafi allir sungið á söng-
palli kirkju sinnar I rúm 60 ár, eins og
Gísli Guðmundsson gerði, liggur að baki
þessa fólks ótrúlega mikil vinna fyrir
lltil laun, og lengi vel nálega engin. GIsli
Guðmundsson var fæddur mikill
söngvari, röddin var mikil og sálin var
heit. Hann sagði við mig: Oft hef ég
sungið hér i kirkjunni með tárin i augun-
um. Ég hef kannski aldrei sungið vel
nema e.t.v. þá.
I eigin sök er sjálfdæmi valt, og ekki
þá slzt þegar gamall prestur er að burð-
ast við að segja sjálfs sín sögu. Þegar ég
lít yfir feril minn, er yfir langan feril að
lita með ljósi og skuggum. Engin er það
frétt, þvl að þannig líður flestra manna
líf eða allra. Að sjálfsögðu er það svo
sem Grímur Thomsen kvað, að „endur-
minningin merlar æ I mánasilfri hvað,
sem var“. Blessað sé það „mánasilfur"!
Þó er það sjálfsblekking engin, að sól-
skinsstundirnar eru margfalt fleiri en
hinar, sem dimmar eru og drungalegar.
Það þarf engum þá sögu að segja, að
prestsstarfið er erfitt oft á stundum.
Hvað er erfiðast? Allt verður erfitt, ef
hjartað kólnar og sannfæringarhitinn
hverfur úr sálunni. Oft hefir verið við
mig sagt: Eru þær ekki ofboðslega erfið-
ar þessar sifelldu jarðarfarir I þínum
stóra verkahring? Svo r'eyndist mér
ekki. Auðvitað varð mér til ómetanlegr-
ar hjálpar min spíritlska llfsskoðun. Ég
hafði öruggur þann boðskap að bera við
allar líkbörur, sem brúar djúpið milli
lífs og dauða. Þá sannfæringu mína
ræddi ég að sjálfsögðu margsinnis við
sorgbitna ástvini. Mörgum varð það
raunaléttir, en ekki öllum. Og ég leitað-
ist við að gera það, sem á mínu valdi var,
til þess að láta sigurvissuna um líf að
baki dauða og guðlega náð á bak við
heim og hel bregða birtu yfir útförina.
Trúlega varð það til þess, hve margir
leituðu til mln við vinarláti, þótt þeir
notaðu aðra presta við aðrar athafnir.
Ekkert yljar hug minn betur, þegar ég
hefi nú látið af prestsskap, en það, hve
margir segja við mig: Þú gerðir mikið
fyrir mig þegar mér Iá mest á. Mikinn
f jölda fólks hefi ég jarðsungið, sem ég
vissi persónulega ekkert eða lítið um. Og
það getur verið vandasamt. Ættíngjar
komu til mín, og ég spurði. Af svörum
fóiksins bjó ég mér til mynd af mannin-
um, sem jarðsyngja átti, og þá vildi ég,
þegar hægt var, setjast við ritvélina,
meðan myndin var mér skýrust.
En mikið getur þetta stundum orðið
varhugavert. Um líkræðuna, eins og hún
tíðkast hér, dæma æði oft aðrir á annan
veg en presturinn, ekki að sjálfsögðu
réttari dóm en annan dóm. Ég var ein-
hverju sinni staddur með nokkrum stétt-
arbræðrum mínum hjá stéttarbróður á
afmælisdegi hans. Við ræddum um
prestsstarfið, ljós þess og skugga. Merk-
ur kennimaður og þjóðkunnur minntist
á það, er hann jarðsöng löngu fyrr þjóð-
kunnan visindamann I norrænum fræð-
um, fyrsta háskólarektor okkar, og hafði
sjálfsagt ástæðu til að minnast þéirrar
stundar með nokkurri ánægju. Þá brá
fyrir mér mynd: Mörgum árum fyrr var
ég I heimili systur vísindamannsins og
kom þá gáfuð vinkona hennar og merk
inn úr dyrunum. Húsfreyja fagnaði vin-
konu sinni vel og sagði. Hverju á ég að
þakka það að þú kemur nú, hvaðan kem-
urðu? Hin kvaðst koma frá jarðarför og
hafði orð á því, að prestinum hefði sagzt
vel. Húsfreyja svaraði fremur stuttlega:
Vel má það vera, en lélega tókst honum
að tala yfir bróður mínum! Ég hrökk við
og sagði við sjálfan mig þarna I prestsaf-
mælinu: Er það svona lítið að marka,
hvað okkur prestum finnst um eigin
afrek?
Ég hef oft hugsað um þetta síðan en
vík nú aftur að því, sem ég áður sagði,
hver vandi prestinum er oft að höndum
snúinn, þegar hann á að flytja líkræðu
yfir manni, sem hann hefur ekkert
þekkt. Fyrir nokkrum árum jarðsöng ég
mann, sem ég hafði ekkert þekkt. Kona
hans gaf mér ýmsar upplýsingar um
hann og út frá þeim samdi ég likræðuna.
Daginn eftir kemur til mln ungur mað-
ur. Honum var bersýnilega nokkuð mik-
ið niðri fyrir og hann sagði: Ég var
viðstaddur I gær útför föður míns og þér
gátuð þess ekki, að hann var ekki barn-
laus. Hann var faðir minn, þótt ég væri
ekki hjónabandsbarn. Maðurinn sagði
mér nánari tildrög og að hann hefði ekki
haft samband við konu föður sins, en
hún vitað vel um hann og tilveru hans.
Þetta kom óneitanlega illa við mig, en
úr var ekki lengur hægt að bæta, og
skildi ungi maðurinn það að sjálfsögðu.
Þegar hann var farinn og ég fór að hugsa
málið betur varð mér það ljóst, sem ég
vissi raunar áður, hver vandi er prestin-
um oft að tala yfir fólki, sem hann veit
ekkert um, nema af umsögn annarra.
Mér var hugsað til þess f jölda af líkræð-
um, sem safnazt höfðu fyrir hjá mér á
mörgum árum, áratugum. Gat ég skilið
allt þetta líkræðusafn eftir mig látinn?
Þennan dag brenndi ég um 2000 líkræð-
ur, og skildi aðeins þær af eftir úr safn-
Framhald á bls. 22