Morgunblaðið - 07.11.1976, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1976
VIL KAUPA BÚSLÓÐ
Er kaupandi að etdri bús/óð; að h/uta eða öllu
leyti.
Uppl. í síma 26747 frá kl. 9—5 á morgun og
l/7 æstu daga.
STJÓRNUN ARFÉLAG ÍSLAN DS
Stjórnunarfélagið gengst fyrir fundi í Leifsbúð, Hótel Loftleiðum n.k.
miðvikudag 10. nóv. kl. 16.00. Svein Dalen framkvæmdastjóri Fram-
leiðnistofnunar Noregs flytur fyrirlestur um efnið:
Framtíðarsjónarmið í mennt-
un og þjálfun stjórnenda.
Fundurinn er sérstaklega ætlaður stjórnendum. rekstrarráðgjöfum og
stjórnunarleiðbeinendum.
Tilkynnið þátttöku í sima 82930.
Húsbyggjendur -
Byggingaverktakar
Gefum fast tilboð í uppgröft, fyllingu
þjappaða og frágengna. Greiðsluskilmál-
ar.
Vörðufell hf.
Vagnhöfða 3, Reykjavik.
Sími85266
Sígilt og vandað
silfurplett
Magnús E. Baldvinsson
Laugaveg 8 — simi 22804.
Póstsendum
Í Reykjavíkurbréf
Laugardagur 6. nóvember-
Sigurðssonl
En þetta lakara sambal
Þjóðviljans og verkalýðshrejl
' ingarinnar verðum við að laga
“ Þaö er nauðsynlegt ef viö ætlul
að gera Þjóðviljann^aB virkileá
verkalýöshreyfingíl
ann hefur I sini
btis oo
f«ikið fjíir h
V, ..........
I fHlrrmn

• offt mtmf {%**&¥*
<f Ztim <;í«» «*/
kwff ?- jslnveí oþrwíkj
Hlfy* VVgííC ,>g iítiywiað
- t-j«lir«'ífjmn iuöíi stnn
í>?> fR•'K'.g.u iCyjs ji'.úu;
>yr»f ókkat s<««
bóginn I verkum Halldórs
Laxness birtist andi Þjóðviljans
eins og hann hefur risið hæst.“!
Sem sagt: andinn í verkum
Halldórs Laxness er þegar bezt
lætur frá Þjóðviljanum kominn.
Og samt hefur okkur verið trúað
fyrir því, m.a. af Sænsku aka-
demíunni ef rétt er munað, að það
hafi verið andi tslendinga sagna,
sem einna helzt rfkir í verkum
skáldsins.
Það skyldi þó aldrei vera að
Þjóðviljinn hafi fengið Nóbels-
verðlaunin? (Er ekki kominn timi
til að lyfta þessum umræðum á
hærra plan?)
1 þessari hugnæmu grein segir
einnig að Þjóðviljinn hafi gefið
Halldór Laxness alþýðuhylli,
„fyrst og fremst vegna þess að
Þjóðviljinn gat rekið áróður fyrir
bókum hans“. Ætli verk skáldsins
sjálfs hafi þar engu um ráðið? t
raun og veru er engu líkara en
menn séu að lesa frásögnina af
Birni i Mörk, þegar þeir rekast á
þetta grobb blaðamannsins. En
hvernig skyldi skáldinu liða, þeg-
ar það fær svona kveðjur — og
það á afmælisdegi öreiganna?
Hann hefur sjálfur lýst sósíalist-
um á þennan hátt — það var eftir
að samfylgdinni lauk: „Oft er eins
og tveir þokulúðrar séu að kallast
á útí hafsauga, og þá eru það tveir
sósíalistar.“
Skáldið segir ennfremur, að
þeir, sem hafi stutt sósialista á
tslandi á árum fyrr, hafi trúað
því, að gott þjóðfélag hlyti að vera
á næstu grösum, eins og hann
kemst að orði, „og það væri til-
vinnandi að berjast fyrir þessu
góða þjóðfélagi. Sú trú skapaði
þessflr þjóðfélagslegu bókmennt-
ir, sem svo eru nefndar og oft er
vitnað í sem fordæmi núna. En
svo stendur maður uppi andspæn-
is nýjum tlma, nýrri vitneskju um
staðreyndir, nýrri þekkingu; þar
á meðal nýrri þekkingu á mannin-
um. Það sem var heilagur sann-
leikur í gær, eru svik og hræsni í
dag. Og þjóðfélagið góða, sem við
ætluðum að skapa, er hætt að
vera skurðgoð eða guðsmynd."
Á öðrum staó segir skáldið, að
hin sósíalistiska bylting í Sovét-
ríkjunum hafi verið svik. t Skegg-
ræðunum gegnum tíðina segir
hann m.a.: „Við vorum blekktir.
Við héldum og vonuðum — að
byrjað væri að framkvæma sósíal-
isma í heiminum. Okkur var bent
á staðina, þar sem alþýðan væri
frjáls. Það var stalínisminn í
Sovétríkjunum, sem sveik okkur.
Við vorum leyndir öllum ann-
mörkum, ágöllum og ávirðingum
þessa kerfis. í leynilegu ræðunni
á flokksþingi 1956, gerði æðsti
maður Rússlands heyrinkunnugt
með dæmum, sem enginn hefur
treyst sér að véfengja, að þarna
hafi verið grimmdarfullt bófa-
félag að verki, ekki síður illskeytt
en fasistar Þýzkalands; a.m.k.
sama manngerðin. Og báðir með
þýzka heimspeki að undirstöðu og
trúarjátningu."
Þjóðviljinn var eitt þeirra blaða
í heiminum, sem leyndi annmörk-
um, ágöllum og ávirðingum þess
sósíaliska kerfis, sem heimsbylt-
ingin byggir á. Og eftirtektarverð
eru þau orð, sem starfsbróðir
okkar Morgunblaðsmanna á Þjóð-
viljanum í mörg ár, Ásmundur
Sigurjónsson, segir í einu af
afmælissamtölum blaðs sfns: að
þegar Þjóðviljinn hafi minnst á
Ungverjalandsbyltinguna í
erlendum fréttum, þá hafi nú
ekki öllum líkað það dagsverkið,
eins og hann kemst að orði. En
blaðamaðurinn, sem samtalið
skrifar (einnig hj.) bætir við, að
hann skilji þessi orð: „Menn
máttu ekka bila í Ungó," segir
hann og vitnar I Kompaniið og
Þórberg. Menn máttu ekki bila f
Ungó, það var siðferðisþrek Þjóð-
viljans á þeim árum. Og yfirleitt
hafa menn ekki mátt bila í trúnni
þótt það hafi orðið hlutskipti
margra sem betur fer. En Þjóð-
viljinn bilar ekki — hann bilaði
ekki einu sinni í Moskvuréttar-
höldunum. En komum að því
sfðar.
t afmælisblaðinu er m.a. minnzt
á það að Steinn Steinarr hafi
stundum heimsótt þá Þjóðvilja-
menn á sínum tfma.
Auðvitað er sagan ekki sögð
eins og hún var í raun og veru, því
að ekki er minnzt einu orði á
sinnaskipti Steins, sem var einn
þeirra, sem hafði átt samleið með
Þjóðviljanum, en svo skildu leið-
ir. Samferðamaðurinn var ekki á
leiðinni inní myrkur sovézks
marxisma eins og þeir Þjóðvilja-
menn — og var suraum sjálfrátt,
en öðrum ekki.
Um það kerfi, sem Þjóðviljinn
hefur dýrkað lengst af og haft að
fyrirmynd, segir Steinn í samtali,
sem birtist hér í Mbl. 18. apríl
1957: „Ég hef aldrei verið mjög
póiitískur haaður. Sumir halda því
fram að mér sé illa við Rússa, það
er hverju orði sannara, ég hata þá
og fyrirlít, þeir hafa svikið mig og
alla menn, þeir hafa gert vonir
okkar og drauma um betra og
fegurra mannlíf að þátttöku f
óafmáanlegum glæp. Hver sá
kommúnisti, sem ekki þorir að
viðurkenna þessa staðreynd fyrir
sjálfum sér og öðrum, hlýtur að
vera keyptur þræll, það er allt og
sumt...“
Þeir eru margir keyptu
þrælarnir.
Annar merkur listamaður kem-
ur einnig við sögu í afmælisblaði
Þjóðviljans, það er Gunnlaugur
Scheving og minnt á málverk,
sem hann gaf Þjóðviljanum á sín-
um tíma af mannúðarástæðum,
þegar honum þótti hallað á starfs-
mann hans. En Gunnlaugur
Scheving gerði síðar upp sakirnar
við þá stefnu, sem Þjóðviljinn
hefur öllum stundum boðað. Það
var i samtali, sem heitir „Hlutfall-
ið milli lífs og dauða“ — og
margir munu enn minnast: „Mér
hefur alltaf verið þvert um geð að
hugsa um trúarbrögð," sagði
Gunnlaugur, „það er kannski þess
vegna, sem ég læt komm-
únismann sigla sinn sjó. Það þarf
ekki litla æfingu f blindingsleik
nútfmastjórnmála til að geta séð
sól frelsisins birtast í manndráp-
um og blóði Ungverjanna og
Tíbetanna eða þjóðartukthúsun-
um umhverfis járntjaldið. Þeir
sem hafa hlotið æfinguna i þess-
ari miðaldamennsku, ættu að fá
sér kassa . .. Kommúnismanum
hefir tekizt að ganga af listinni
dauðri, sovézk myndlist er byggð
á natúralisma, sem dagaði uppi á
síðustu öld. Það er ekki hægt að
blása lífi í dauðan hlut. Það er
eins og gráskeggjaður öldungur
taki upp á því að vera fimm ára f
þykjustunni. Fólk, sem er gengið
í barndóm er sjaldan skemmti-
legt. Það tekur enginn mark á því,
öllum finnst hörmulegt, þegar
menn lifa sjálfa sig. Það væri
ennþá hörmulegra, ef menn væru
beinlínis knúðir til að lifa sjálfa
sig..
Og Gunnlaugur Scheving líkti
kommúnismanum við kóka-
kóla-auglýsingu.
Þannig hafa nú þessar spila-
borgir hrunið til grunna. Mikill
partur af baráttu Þjóðviljans og
aðstandenda hans — svo að ekki
sé talað um „andann" - hefur t
raun og veru verið í andstöðu og,
utan við reynslu og lífsviðhorf
venjulegra tslendinga. Þess
vegna hefur saga Þjóðviljans
öðrum þræði verið harmsaga.
En hvernig væri nú að lyfta sér
á svolftið hærra plan — í tilefni af
afmælinu? (óþörf endurtekning?)
„Blómaskeytin,,
Við minntumst áðan á tengsl
Þjóðviljans við kommúnismann.
Oft og einatt er reynt að gera lítið
úr þessum tengslum og villa um
fyrir fólki en nú er allt f einu
annað upp á teningnum. I
afmælissamtali við Brynjólf
Bjarnason fer hann sfður en svo í
launkofa með tengsl Þjóðviljans
við kommúnismann á tslandi og
gamla Kommúnistaflokkinn og
hreyfingarnar i kringum hann.
Og Haraldur Sigurðsson, sem
segist hafa verið ungur félagi í
Kommúnistaflokknum, minnir á,
að þeir hafi verið þrír, sem hófu
störf á Þjóðviljanum haustið
1936. Hann segir að Þjóðviljinn
hafi fengið skeyti frá Rússlandi
en þau hafi verið skelfilega lítils-
virði, „sumir lögðu talsvert upp
úr því að þessi skeyti væru birt“
en Haraldur kallaði þau vegna
huggulegs húmors „blómaskeyt-
in“. Fréttir Þjóðviljans um
Moskvuréttarhöldin, „sem i sjálfu
sér voru heimsviðburðir," voru á
ritstjórnarskrifstofum Þjóð-
viljaBs unnar upp úr skeytum frá
Sovðtrttjunum. „Þá var drjúgur
hluti réttarhaldanna sendur í of-
boðslega löngum skeytum ...
langar fregnir voru birtar um
þetta í Þjóðviljanum, en þó var
það aðeins úrdráttur úr því sem
kom...“
Moskvuréttarhöldin eru upp-
hafið að einum mesta blóðferli
sögunnar. „Blómaskeytin“ voru
rödd Þjóðviljans. Það var
sorgarsaga.
Haraldur Sigurðsson klykkir út
með þvf að segja að nú finnist sér
„blaðið of þunglamalegt, það er
eins og lítið sé lagt upp úr
fréttum og öðru efni, sem fólk vill
lesa“. Smekkurinn breytist oft
með árunum. Og Ásmundur Sig-
urjónsson segir í lok samtalsins
við hann, að sér finnist „ákaflega
ánægjulegt að Þjóðviljinn skuli
vera svona vel prentaður og nú
er. Ég er þó ekki frá þvf að gerðar
séu meiri kröfur til útlits en inni-
halds...“ Menn skilja fyrr en
skellur I tönnum! Ásmundur
telur sem sagt, að blaðinu hafi
kannski hrakað, þegar á allt er
litið. Hann er svo sannarlega ekki
einn um það, þegar litið er á
niðurstöður þess, sem sagt er um
afmælisbarnið í þvf sjálfu. En það
er út af fyrir sig virðingarvert að
birta þessar niðurstöður.
Þá má enn minna á, að Theo-
dóra Thoroddsen lagði blessun
sína yfir það, „að blað
kommúnista bæri nafn þjóð-
viljans", eins og hún segir í lok
gamallar greinar, sem nú var
rifjuð upp í Þjóðviljanum í tilefni
af afmælinu. Og Svanur
Kristjánsson lektor segir, að i
hans ungdæmi á tsafirði hafi fáir
Vestfirðingar keypt Þjóðviljann
„nema þessir fáu kommúnistar á
staðnum." Hann bætir því við „að
yfirleitt var Þjóðviljinn
neikvæður." Margir virðast reiðu-.
búnir að taka undir það, jafnvel
skoðanabræður Svans í Alþýðu-
bandalaginu. Lektorinn segir
ennfremur: „Hann (Þjóðviljinn)
var alltaf að skammast og suða
yfir hinu og þessu. Sjálfum
fannst mér tilveran harla góð og
leiddist þetta nöldur. Austri var
skemmtilegur og gerði grfn að
mönnum, en reyndi jafnframt að
leiða þá til betri vegar oft með
tilvitnunum í Biblíuna. Þetta með
Guðsorðið fannst mér einkenni-
legt. Biblluvers áttu heima í
sunnudagaskólanum i Salem og á
Hjálpræðishernum, en ekki f
kommablaðinu. Austri var þess
vegna spennandi, rétt eins og
myndasagan um Markús f
Morgunblaðitiu ..Og Þór Vig-
fússon menntaskólakennari segir
i sambandi við fyrstu kynni sfn af
Þjóðviljanum (en um bau var