Morgunblaðið - 14.11.1976, Page 1

Húsfreyjan
SL
Sandi M
Hér fara á eftir tveir kaflar úr bókinni
„Húsfreyjan á Sandi“, en það er minningabók, sem
Þóroddur Guðmundsson rithöfundur skrifar um
móður sína. Kaflarnir eru birtir með leyfi höf-
undar og útgefanda.
Guðrún Oddsdóttir
Kaupstað-
arferð
Allan guðslagan daginn, 31. maí
1919, faldi sólin sig handan skýja-
hulu yfir þeim vegum, sem voru
móður minnar og mínir. Og þess
dags mundi ég sakna flestum dög-
um fremur, ef hann týndist úr
minni mínu, því að á þeirri leið,
sem hrossin okkar lögðu undir
fót, var önnur og blessaðri birta
en á hverri leið annarri, þó að
sólin skýldi sér bak við ský. Það
blakti varla heldur hár á höfði né
blað á grein, svo friðsæl og
fagnaðarrík var sú kyrrð.
Við lögðum af stað heiman að
um dagmálin, ég á Afa-Rauð, en
móðir mín hafði Móskjónu til
reiðar. Leiðin lá fyrst austur með
hrauninu, með klappir og kjarr
birki og einis, grávlðirunna, lyng
og lóukvak, þrasta- og sólskrfkju-
söng á hægri hönd, en mýri og
tjarnir til vinstri, krlur og spóa
yfir höfðum okkar og hrossa-
gauka, sem ýmist hneggjuðu I öll-
um áttum hæst með himinskaut-
um eða flugu undan fótum farar-
skjóta, svo að þeir tóku hliðarspor
af hræðslu út fyrir alfaraveg. Að
baki heyrðist ómur af fossanið úr
fjöllum.
Einu hljómarnir sem rufu
kyrrð morgunsins, voru því frá
vötnum og raddfærum fugla.
Einstaka kind jarmaði þó I mýra-
sundi og mó, klettum og klungr-
um hraunsins. Allar voru raddir
þessar með blæ fagnaðs og friðar,
sem var æðri öllum skilningi, von
og vissu, ótalrödduð hljómsveit
með engum hjáróma hreim, öll
samstillt og sælurík, blandin ilmi
og angan frá vakandi blómum og
grösum þessa gifturíka vors.
Dauði lamba hafði verið lltill
sem enginn, jörðin kom græn
undan snjónum, gróðurinn þaut
upp úr hverju barði, varpið var
byrjað og búið að leysa kýrnar út.
En einmitt það hefur oft verið
sett I samband við kaupstaðar-
ferðir. Og I kaupstaðinn vorum
við móðir mín að fara, hún til að
verzla, en ég var fylgdarmaður
hennar og hestasveinn. Það var
trúnaðarstarf sem ég var hreyk-
inn af og hjartans glaður yfir að
vera talinn fær um.
Hvannaleggirnir I litlu hólmun-
um við Laxárbrýrnar voru farnir
að teygja sig upp I ljósið, og
straumandirnar klufu flauminn á
flúðunum sunnan þeirra. tJr
Heiðarenda blöstu við æðar-
hólmarnir I Mýrarvatni, þar sem
kollurnar voru að hreiðra sig, en
blikarnir stærðu sig af brúð-
kaupsklæðum sínum á sundunum
Guðmundur Friðjónsson
milli þeirra. Úið I æðarfuglinum
yfirgnæfði þar öll önnur hljóð
eins og voldugur kór, en öldu-
gjálfrið I Laxárstrengjum lék
undir sem hörpuspil. Svo riðum
við yfir Kvfslarbrúna austan
Heiðarenda. Niðurinn I Mýrar-
kvísl var mjúkur sem lindarhjal.
Við Söludeild Kaupfélags Þing-
eyinga á Húsavlk stigum við af
baki hrossunum. Ég tók við þeim
og flutti þau út á Höfða, en móðir
mln brá sér þegar inn i búðina til
að líta á álnavöru og aðrar nauð-
synjar, sem hana vanhagaði um.
Hlutvérk hennar voru margþætt.
Fyrir utan barnauppeldi,
þjónustubrögð, matreiðslu,
tóskap og viðgerð á fötum heima,
varð hún að draga I búið allt, sem
nöfnum tjáir að nefna: nálar, töl-
ur og tvinna, öryggisnælur og efni
i margs konar föt. Ég var henni til
aðstoðar við verzlunina og gætti
fengins fjár, svo að það glataðist
eigi.
Móðir mín átti vinkonu á Húsa-
vík, Þurlði dóttur Björns og
Sigurveigar á Jarlsstöðum, sem
áður voru nefnd. Hún bjó I hús-
inu Jörva á sjávarbakkanum.
Þurfður var gift Kristjáni Sigur-
geirssyni verkamanni. Þau áttu
nokkrar kindur, eins og margir
fleiri Húsvíkingar I þá daga, og
höfðu fengið lánað engi á Sandi
sumarið fyrir til að heyja handa
þeim, af þvl að sprettan á túninu
þeirra hafði brugðizt sem víðar
eftir frostaveturinn mikla 1918.
Höfðu þá foreldrar mínir skotið
skjólshúsi yfir þau hjón og fleiri,
þegar kólna tók um haustið og
ónotalegt varð að sofa I tjöldun-
um á nóttum. Til endurgjalds
bauð nú Þuríður okkar mæðgin-
um að hafa bækistöð I Jörva,
meðan við rækjum verzlunar-
erindi okkar á Húsavlk. Bar ég
bögglana suður eftir til Þurlðar,
jafnóðum og móðir mln tók út
vörur i Söludeild K.Þ. og víðar.
Komið var kvöld, þegar við
móðir mln héldum áleiðis heim.
Skiptum við milli hrossanna
varningnum, bundum sumt við
söðulbogann á Skjónu, er mamma
reið sem áður, en annað spennti
ég aftan við hnakkinn á Rauð,sem
var fararskjóti minn eins og fyrr.
Eitthvað reiddum við fyrir
framan okkur, ég á hnakknefinu,
en móðir min I kjöltu sér. Við
fórum aðeins fót fyrir fót, og ferð-
in gekk þvi heldur seint.
Um náttmálin fórum við fram
hjá Saltvík, þar sem mestu svarð-
arnámur sýslunnar voru þá, áður
en almenningur hafði efni á að
hita upp hús sin með kolum eða
olíu, og þvl síður með rafmagni,
langalöngu áður en hveravatnið
kom til sögunnar sem hitagjafi
húsa. Fólkið var I óðaönn að taka
upp svörð, þó að áliðið væri,
breiða úr honum og hagræða líkt
og heyi á flekkjum fyrir væntan-
legan þurrk.
Við áðum á Mýrarleiti, tókum
af hrossunum reiðtygin, leyfðum
þeim að velta sér og bíta gras. Af
Leitinu var ágætt skyggni vestur I
Sand, þar sem móðir mín hafði nú
átt heima næstum því tvo áratugi,
enda fyrir löngu farin að llta á
þann stað sem rlki sitt. Varð
okkur sérstaklega starsýnt
þangað. „Heldurðu, að við kom-
umst heim fyrir háttatima?"
spurði hún mig, hefur líklega ver-
ið farin að þreytast. „Það verður
nú vísast hæpið,“ svaraði ég.
Lengi eftir að móðir mín kom
ofan fyrir hraunið, höfðu æsku-
stöðvarnar I Garði verið hennar
draumaland. En smám saman rót-
festist hún á Sandinum líkt og ein
af grávíðihríslunum, sem þar I
landareigninni vex svo mikið af,
og gat ekki eftir þá rótfestingu
hugsað sér að taka bólfestu ann-
ars staðar, varla dveljast þar degi
lengur, enda komst hun aldrei út
fyrir Suður-Þingeyjarsýslu, nema
einu sinni til Akureyrar, þar sem
hún dvaldist stuttan tlma hjá
Heiðreki syni slnum og Kristínu
konu hans. Hún var sannarlega
heimahagans barn.
„Þokan beltar sig I Kinnarfjöll-
um, og veit á gott, segir Guðrún á
Sflalæk stundum," tók ég til máls,
„hefur það víst eftir pabba sín-
um.“
„Reynslan er sannsögul og
henni því óhætt að trúa,“ anzaði
móðir min af hógværð, en sann-
færingu þó.
Logn var veðurs enn sem fyrr,
engin alda sýnileg á sjónum,
kvikulaust með öllu við sandinn.
Eina hjóðið sem heyrðist, var óm-
ur af niði frá Æðarfossum. Stöku
sinnum létu stelkur og lóa lítils
háttar til sín heyra, háttvls og
lágvær.
Rauður og Skjóna vartust bæði
vera búin að fá nægju slna af
nýgræðingnum, sem óx þéttur og
fagurgrænn I lautinni neðan við
kröppu bugðuna á gamla veginum
sunnan I Mýrarleiti. Rauður frýs-
aði lágt. Skjóna fór að dæmi hans,
eins og þau væru að skiptast á
orðum.
„Ég held, að blessuð skepnan sé
orðin fús*á að halda heim, og þau
bæði tvö,“ sagði móðir mín, þegar
Skjóna tók undir við Rauð.
Siðan var haldið áfram, fyrst
mót suðri, eftir það sólarsinnis I
vestur, eins og leiðin lá. Frá Lax-
árbrúm lágu miður glöggir götu-
stlgar um hryggi hraunsins og of-
urlitið grasi grónar flesjur á milli
þeirra. Seltjörn og Kálfadalir sá-
ust greinilega sunnan megin
gatna, en Sandvatn blasti við á
hægri hönd, þegar vestar dró,
hrægrunnt. í eyrum okkar söng
ótalrödduð sveit hörpuleikara
hraunsins, hverju nafni sem þeir
nefndust. Ekkert annað rauf
kvöldsins kyrrð og þögn.
Við móðir mín töluðum víst
ekki mikið saman. En á milli okk-
ar höfðu myndazt þögul, en ósýni-
leg tengsl, er mér finnst enn I
dag, að aldrei hafi rofnað. Þvi get
ég ekki heldur vísað á bug þeirri
hugsun, að varanlegur svefn eða
dauði, gleymska né glötun sé eng-
in til, slzt af öllu I veröld vors og
minninga, og að við mæðgin hljót-
um að eiga eftir að hittast fyrir
handan fljótið Stryx, er goðafræði
Grikkja segir frá. ..
Hjá Sandvatni varð okkur báð-
um litið um öxl, og við okkur
blasti Æruvíkurbjarg norðan við
Laxárós. Bjargið var svo bjart
sem stæði það I ljósum loga. Þann-
ig virtist þá mál með vexti, að
gegnum heiðan glugga á hjúpi
vesturloftsins yfir Víknafjöllum
hafði geislaflóð sólar náð að
brjóta sér leið til bjargsins við
ósinn og tekizt að rjóða það allt
Framhald á næstu síðu
Sandur. Kinnarf jöll ( baksýn.
Úr miimingabók Þórodds Guð-
mundssonar um móður sína