Morgunblaðið - 14.11.1976, Side 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. NÖVEMBER 1976
Innrásin í Tékkóslóvakíu fyrir átta árum
kom ekki sem þruma úr heiðskíru lofti.
Stjórnin í Prag fékk viðvörun, en vildi ekki
taka hættuna alvarlega. Frá þessu skýrir
fyrrverandi forstjóri tékkneska sjónvarps-
ins, Jirí Pelikán, í endurminningum sínum,
sem koma út í Þýzkalandi í októberlok.
20. ágúst. Þennan dag fór hver maður
rólegur til vinnu sinnar. Það var heitt í
veðri. Síðdegis hringdi háttsettur vinur
minn til mín: „Jirka, ég verð að láta þig
vita, að það var að berast skeyti til
utanríkisráðuneytisins frá tékkó-
slóvakíska sendiráðinu í Búdapest."
„Þar segir, að um þrjúleytið í dag hafi
ókunnur maður hringt til sendiráðsins og
sagt: — Ég er liðsforingi í ungverska
alþýðuhernum, ég hringi úr almennings
símaklefa. Ég get ekki sagt til nafns, og
spyrjið því einskis, en ég vil skýra ykkur
frá því að í dag hef ég fengið skipun um
að halda yfir tékkó-slóvakísku landamærin
klukkan 23.20. — Síðan hafi maðurinn
lagt niður heyrnartólið.
.íúI Koi/«
Polili/the
JcKteMÉ

Sozialistische
Opposition
mderCSSR
„Sovézkur liósforingi
æt/ar að sprengja
útvarpsstödina
í toft upp"
Jiri Pelikán
Jiri Pelikán, fyrrum
sjónvarpsstjóri í Prag,
skrifar um
hernám Tékkóslóvakíu
„Hvað segja menn við þessu í
utanríkisráðuneytinu?“
„Þeir segja, að hér hljóti að
vera um undirróður að ræða. Ein-
hver vilji valda misklið og
sundrungu. En hvernig sem því
er farið, þá höfum við sent þessar
upplýsingar áfram til miðstjórn-
arinnar, en forsætisnefnd hennar
er þegar komin saman til fund-
ar.“
Klukkan 23.30 hringdi síminn í
íbúð minni. Það var Dusan Havli-
cek, deildarstjóri fjölmiðla í mið-
stjórninni: „Ég skýri þér frá því,
að Sovétmenn hafa farið yfir
landamærin," sagði hann.
Ég brást hinn versti við. „Ef þú
ert orðinn drukkinn og ætlar að
reyna að vera fyndinn, þá láttu
mig í friöi. Ég verð að fara á
fætur klukkan fimm í fyrramáliö
og vertu svo góður að lofa méa að
sofa!“
„Þetta er ekkert spaug. Nú
stendur fundur yfir í forsætis-
nefndinni og þar ríkir algert öng-
þveiti. Þú ræður, hvað þú gerir,
en ég ráðlegg þér að fara þegar í
stað í sjónvarpið eða til miðstjórn-
arinnar."
Ég klæddi mig í flýti og hringdi
í nokkra vini mína til að segja
þeim fréttirnar. Þeir brugðust við
eins og ég.
„Á þetta að vera fyndni?"
„Nei, þetta er enginn brand-
ari.“ Og brátt heyrðust drunur í
flugvélum á himninum yfir Prag.
Þær voru I aðflugi að flugvellin-
um.
Frá hernaðarlégu sjónarmiði
var undirbúningur innrásarinnar
hinn fullkomnasti. Síðdegis 20.
ágúst höfðu tvær sovézkar flug-
vélar lent á flugvellinum í Prag.
Áhafnirnar staðhæfðu, að um vél-
arbilun væri að ræða og þeir yrðu
að bíða í Prag eftir varahlutum
frá Moskvu.
Um borð í vélunum voru far-
þegar, sem sagðir voru á leið til
Júgóslaviu. Hluti þeirra fékk sér
sæti í biðsal millilendingar far-
þega, en aðrir fóru í bílum so-
vézka sendiráðsins til borgarinn-
ar.
Nokkrir tékkneskir lögreglu-
menn furðuðu sig á þvi, að allir
farþegarnir voru í sams konar
skóm og báru alveg eins töskur.
En þar sem hér gat verið um
íþróttamenn að ræða, þurfti þetta
ekki að vera svo merkilegt, að
þeir töldu.
Þegar tékkóslóvakíska stjórnin
frétti, að sovézkir herir hefðu far-
ið yfir landamærin, taldí hún
einnig, að hún hefði tveggja til
þriggja stunda frest, þangað til
rússneskir skriðdrekar kæmu til
Prag. Hún vissi ekki, að á sama
tíma hefðu farþegarnir I biðsaln-
um tekið vélbyssur úr töskum sín-
um og hertekið flugvöllinn á
augabragði.
Flugvélarnar tvær með „vélar-
bilanirnar" reyndust vera hreyf-
anlegar radarstöðvar, sem tóku til
starfa, um leið og innrásin hófst.
Brátt lentu sovézkar herflutn-
ingavélar, og úr þeim óku skrið-
drekar. Við lendingarbrautirnar
biðu þeirra farartæki með dipló-
matfskum einkennum sovézka
sendiráðsins. í hverju þeirra sátu
starfsmenn Tscherwonenkos
sendiherra (hann er nú sendi-
herra Sovétríkjanna í París), sem
skyldu vfsa skriðdrekunum leið-
ina til ákveðinna staða f borginni.
Þetta var mjög merkileg fram-
koma af hálfu sendiráðs hjá
„bræðraþjóð".
Meðan þessu fór fram, hafði
forsætisnefndin að undangengn-
um áköfum og ruglingslegum um-
ræðum samþykkt ályktunartil-
iögu frá Mlynár og Kriegel, þar
sem fordæmd var hernaðaríhlut-
un Sovétrfkjanna, sem bæði bryti
í bága við alþjóðarétt og ákvæði
Varsjár-sáttmálans. Sterkur
minnihluti — Bilak, Kolder, Rigo
og Svestka — var andvígur álykt-
uninni. Svoboda forseti hafði
komið frá Parg-kastala til bygg-
ingar miðstjórnarinnar, en tók
ekki þátt f atkvæðagreiðslunni,
þar sem hann var ekki í forsætis-
nefndinni.
Tscherwonenko sendiherra
hafði þegar klukkan 23 skýrt Svo-
boda frá íhlutun Sovétrfkjanna,
sem væri um það bil að hefjast, og
var hann eini tékkneski stjóm-
málamaðurinn, sem þá fékk vitn-
eskju um þessa hluti. Hann hefur
því þegar þessa nótt tekið að sér
hið nýja hlutverk sitt, enda þótt
hann léti lengi breiða út þjóðsög-
una um tryggð sfna við Dubcek.
Fulltrúar frá Vysocany —
verkamannahverfi f Prag —
lögðu hart að flokksleiðtogunum
að flýja í verksmiðju nokkra, þar
sem þjóðvarnarlið verkamanna og
tékkóslóvakfski herinn gæti varið
Þá.
Þaðan gætu þeir sfðan kallað
saman 14. flokksþingið og ef til
vill tekið upp samningaviðræður.
En Dubcek var þeirrar skoðunar,
að hvarf hans jafngilti flótta og
brotthlaupi og að skipstjóri mætti
ekki yfirgefa sökkvandi skip sitt.
Sem sagt, hann yrði kyrr...
Hinir fhaldsömu kreddutrúar-
menn — Indra, Kolder, Bilak,
Svestka og Jakes — voru horfnir,
og enginn vissi hvert. Sennilega
hafa þeir verið búnir að hafa sam-
band við Sovétmenn. I þeirra
hópi var einnig ringulreið vegna
mismunarina á tfma í Prag og
Moskvu. Þeir áttu ekki von á inn-
rásinni fyrr en um eittleytið um
nóttina, og þá ætluðu þeir ná-
kvæmlega á þeim tíma að útvarpa
áskorun sinni, „hjálparbeiðni"
sinni til sovézka hersins, en svo
var klukkan ekki nema 23 f Prag,
og það hafði sett þá út af laginu.
Við sóttum það fast, að ályktun
forsætisnefndarinnar, þar sem
innrás Sovétríkjanna var for-
dæmd, yrði þegar f stað lesin upp
f útvarpið, en sendingum þess
lauk yfirleitt klukkan eitt. Við
afhentum því útvarpinu ályktun-
ina og gáfum fréttamönnunum,
sem voru á vakt, þau fyrirmæli að
hvetja fólk til að vera við útvarps-
tæki sfn og senda út alvarlega
hljómlist eftir Beethoven og
Smetana.
Fólk, sem heyrði þessa hljóm-
list, vakti nágranna sfna. Margir
minntust næturinnar árið 1938
eftir samningana f Mtinchen. Slfk
hljómlist boðaði ekki gott.
Siðan var byrjað að lesa upp
ályktunina, en útsendingin var
brátt rofin og algjör þögn rfkti.
Stuttu síðar náðu tæknimenn
fréttastofunnar sambandi við

Ir/f^ í ^ 1
Æm- -/ | M
Rússneskir hermenn taka aðalpósthúsiö f Prag.
Smrkovský í miðstjórninni. „Póst-
málaráðherrann hefur skipað
okkur að hætta öllum útsending-
um.“ Smrkovský svaraði án þess
að hika, að Hoffmann ráðherra
væri svikari, sem nú hefði sýnt
sitt rétta andlit. Miðstjórnin hef-
ur ákveðið að fordæma sovézku
hernaöaríhlutunina, sem sagt:
lesið upp ályktunina!" sagði Smr-
kovský.
Utvarpið hélt því útsendingum
áfram. Hoffmann og útsendarar
hans reyndu árangurslaust að
þagga niður í þvf. Þeir fólu fyrr-
verandi útvarpsstjóra, Milos
Marko, og fyrrvarandi forstöðu-
manni fréttastofu CTK, Sulek, að
senda út hið bráðasta um allar
sendistöðvar og fjarritara hina
svokölluðu „Askorun tékkóslóva-
kfskra atkvæðamanna (Persön-
lichkeiten) til sovézku stjórnar-
innar um að koma okkur til hjálp-
ar“.
En fréttamenn útvarpsins
höfðu þegar byggt götuvirki og
vfgbúizt f upptökuherbergjunum.
Þeir neituðu Milos Marko og er-
indrekum leynilögreglunnar, sem
voru vopnaðir vélbyssum, um inn-
göngu. I fréttastöfu CTK komu
ritararnir með ýmsu móti f veg
fyrir tilraunir Suleks til að senda
þessa „áskorun" gegnum fjarrit-
ara til útlanda.
Seinna frétti ég, áð nafn mitt
hefði verið á lista yfir 30 persón-
ur, sem Sovétmenn og tékkóslóva-
kíska leynilögreglan átti að hand-
taka þegar i stað. En frá þessum
tfma bjó ég eins Og flestir vinir
mínir í ýmsum íbúðum hjá fólki,
sem sýndi mér gestrisni.
Morguninn eftir, 21. ágúst, voru
sovézku hermennirnir þegar bún-
ir að hertaka sjónvarpsbygging-
una. Ég fór því til þinghússins,
þar sem aukafundur stóð yfir.
Það var mjög erfitt að komast
þangað, þvf að sovézkir hermenn
höfðu umkringt þjóðþingshúsið
og meinuðu mönnum aðgang.
Við vorum þarna allmargir, sem
höfðum sýnt skilríki okkar sem
þingmenn og haldið fram þing-
helgi okkar. Sovézki liðsforing-
inn, sem stjórnaði hermönnunum,
skildi ekki, hvað „þinghelgi"
táknaði. Hann hafði aldrei heyrt
um neitt slíkt fyrr. Hann endur-
tók óhagganlega: „Enginn má
fara inn!“ („takoi prikas" —
þannig er skipunin!)
Meðal okkar var fyrrverandi
varnarmálaráðherra, Lomský her-
foringi. 1 strfðinu hafði hann ver-
ið liðsforingi í tékkóslóvakíska