Morgunblaðið - 11.09.1977, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. SEPTEMBER 1977
13
Er möguleiki á því, að maðurinn sé
tilfinningum gæddur vitsmunavera áður
en hann lítur dagsins Ijós við fæðingu?
Skynjar fóstur í móðurkviði aðstöðu
sína og finnur það fyrir henni? Dreymir
fóstrið yfir meðgöngutímann og endur-
taka þessir draumar sig síðar, þegar
barnið er fætt í heiminn? Ef þessi
möguleiki er fyrir hendi, hverskonar
draumar eru þetta, er hægt að sanna
tilvist þeirra, og það sem mestu máli
skiptir, hvaða þýðingu hafa þeir fyrir
mótun skapgerðar manna?
Huosuai
Fóstursálarfræði
Slíkar hugleiðingar eru
grundvöllur ungrar vísinda-
greinar sem nefnd er fóstur-
sálarfræði. Gagnstætt líffræði-
legri þekkingu á líkamlegri
þróun fóstursins er mikil óvissa
ríkjandi um þróun sálarlífs
þess. Arstoteles líkti sál ný-
fæddra barna við óskráð blað
og áleit, að maðurinn öðlaðist
enga sálræna reynslu fyrr en
eftir fæðinguna. Þessi skoðun
var síðan óumdeild öldum
saman. Það var ekki fyrr en
þegar Sigmund Freud fór að
fást við þetta viðfangsefni í
sálarfræðirannsóknum sinum,
að áhugi fyrir þessari fræði-
grein skaut aftur upp kollinum.
Freud hélt því fram, að fyrsta
reynslan, sem maðurinn fengi
af ótta, væri fæðingin sjálf, sem
væri þannig uppspretta eða
fyrirmynd þess hvernig
hræðsla gæti verkað á sálarlífið
siðar. Svokölluð deja-vu fyrir-
brigði i draumi, þ.e. þegar
dreymandi hefur það á tilfinn-
ingunni að hann hafi dreymt
sama drauminn áður, eru skv.
kenningu Freud leifar minn-
inga frá þeim tíma, er viðkom-
andi var enn i móðurkviði.
Lærisveinn Freud, Otto Rank,
var gagntekinn af þssari hug-
mynd. í bók sinni Das Trauma
der Geburt und seine
Bedeutung fiir die
Psychoanalyse, sem kom út
1924, vildi hann leiða undirrót
allrar geðvillu, sem getur orðið
vart hjá mönnum á lifsleiðini,
af reynslu barnsins i fæðing-
unni. Þessari alhæfingu hefur
þó verið hafnað í nútima fóstur-
sálarfræði. I þessari ungu grein
sálarfræðinnar er nú á þvi
byggt á grundvelli niðurstaðna
rannsókna á svefnlífi manna,
er tóku einnig til fósturs og
nýfæddra barna, að sálarlíf
barna þróist að ákveðnu marki
á meðan þau eru enn í móður-
kviði og að þau geti þá öðlast
ákveðna reynslu.
Hvenær verður
fóstrið
vitsmunavera?
Þýzkur geðlæknir, Friedrich
Kruse, sem fengizt hefur við
rannsóknir innan þessarar
greinar i meira en 30 ár og þá
aðallega um skýringu á draum-
um, er þeirrar skoðunar, að á
fyrstu þremur mánuðum með-
göngutimans geti fóstrið ekki
ennþá orðið fyrir varanlegum
ytri áhrifum. Á næstu þremur
mánuðum, sem hann nefnir sál-
rænt tímabil fóstursins, geti
það orðið fyrir ákveðnum áhrif-
um og brugðist við þeim. T.d.
finnur það fyrir þrýstingi eða
höggum á maga móðurinnar og
eins og hver ófrisk ^ona verður
vör við, kemur órói á fóstrið
þegar hún verður hrædd við
eitthvað utanaðkomandi. En
hann telur að það sé aðeins í
undantekingartilvikum að sál-
rænar truflanir, sem ófrisk
kona verður fyrir, eða æsing,
geti haft skaðvænleg áhrif á
sálarlif barnsins til frambúðar.
Fyrstu áhrifin, sem barnið
getur minnzt, er hægt að rekja
aðeins til 3ja síðustu mánaða
meðgöngutímans, venjulega frá
sjöunda mánuði og til fæðingar-
innar. Þetta á sér liffræðilega
skýrslu i þeirri staðreynd, að
miðtaugakerfi fóstursins er
fullþroskað eftir sjö mánaða
meðgöngu. Af þessu leiðir, að
fyrstu skilyrði viðbragða
ófædds barns geta verið frá
þeim fma. Barn sem fæðist
tveimur mánuðum fyrir timann
getur lifað það af. Það er frá
því að sjö mánuðir eru liðnir af
meðgöngutímanum, að ytri
áhrif á fóstur, sem siðar gætu
endurtekið sig í draumum
barnsins eða 'úðbrögðum, koma
tii.
í hverju geta
áhrifin verið
fólgin?
Flestir geðlæknar þekkja til
frásagna af draumum eins og
26 ára kona, sem þjáðist af inni-
lokunarkennd, hefur skýrt frá
á þessa leið: „Ég er lokuð inni i
nokkurs konar loftbelg, sem
dregst saman og blæs út á vixl.
Stundum þrengist hann svo, að
ég verð að vera kengboginn til
að rúmast i honum. Ég hef ein-
hverja óhugnanlega tilfinn-
ingu, sem einhvern veginn er
tengd því, að það þrengir
óskaplega að höfðinu. Ég er
hrædd og á erfitt með að anda.
Mér finnst að þetta ástand
muni vara til eilifðar eða í mjög
stuttan tíma. Mér er þrýst i
gegn um hringlaga ganga, ég
finn enga útgönguleið eða ég er
föst í þröngum sal. Allt í einu
ber einhver mig í höfuðið með
hörðum hlut eða hnifsegg.
Siðan þegar mér finnst ég vera
um það bil að kafna kemst ég út
í mikla birtu og þar er mjög
kalt“.
Slikir draumar hafa lengi
verið taldir „endurholdgunar-
draumar" sem varða framtíð-
ina. Sú skoðun á sér uppruna í
trúarbrögðum Austurlanda.
Litið var á þá, sem tákn um
innri endurnýjun og geðlæknar
hafa þannig haft þá til at-
hugunar við meðhöndlun við-
komandi sjúklinga.
Þegar konan, sem áður er
nefnd, fæddist gekk fæðingin
mjög erfiðlega, og var barnið að
lokum tekið með töngum. Með
frásögnina af fæðingunni í
huga telja geðlæknar sig nú
hafa fundið aðra skýringu á
sjúkdómi konunnar: bæði ein-
kenni hans og draumar hennar
eiga rót sína að rekja til fæð-
ingarinnar, — til þeirrar
reynslu sem konan þá verið
fyrir. Sú andlega þjáning
endurtekur sig í draumum.
Friedrich Krues hefur I starfi
sínu komizt í kynni við marga
slika drauma, sem allir likjast
undarlega mikið þeirri reynslu,
sem viðkomandi hefur getað
orðið fyrir við fæðingu. 55 ára
gömul, veikgeðja kona lýsti
fyrsta draumnum af þessu tagi
sem Kruse heyrði, á þennan
veg: „Ég hnipra mig saman i
þröngum helli, sem er tjaldaður
innan. Ég get hreyft mig vegna
áklæðisins. Allt í einu þrengir
óskaplega að mér, það verður
jarðskjálfti og mér er ýtt af
miklu aHi að rifu i klettinum.
Ég er hrædd um að ég kafni, ég
næ ekki andanum og mér finnst
ég vera að merjast sundur. Ein-
hvern veginn kemst ég þó i
gegn um rifuna, úti er bjart og
ég steyptist í mikinn vatnselg".
Alþjódasamtök
áhugamanna á
þessu sviði
Friedrich Kruse hefur þegar
safnað að sér um 2000 draum-
um, sem hægt er að einkenna
sem fæðingar- eða móðurlifs-
draumur. Þeir eru þó ekki allir
þess efnis, að viðkomandi finn-
ist hann vera innilokaður í her-
bergi eða kaffærður i vatni.
Það þykir nú sannað. að fæð-
ingin sjálf geti skilið eftir sig
varanleg áhrif á skapgerð við-
komandi manns. Það má einnig
staðhæfa, aó um skynjanir geti
verið að ræða hjá mönnum,
þegar þeir eru enn á fósturstigi
og þá alveg aðskilið frá reynsl-
unni af fæðingunni sjálfri.
Félagsskapurinn The
International Study Group for
Prenatal Psychology, sem
stendur fyrir rannsóknum á
þessu sviði og stofnaður var að
frumkvæði svissnesks geð-
læknis, Gustav Hans Graber, ár-
ið 1971, — hefur ályktað af
framangreindum atvikum, að
getnaðurinn, lífið i móðurkviði,
fæðingin lifið eftir fæðinguna,
þroskinn og dauðinn séu aðal-
stef (Leitmotiv) samfélagsins
og á þau verði að lita, sem óað-
greinanlega heild.
Þýtt og endursagt úr Die Welt.
Útsala — Greiðsluskilmálar — Stórkostlegt tækifæri
Finnskar og sænskar leðurkápur fóðraðar — Mokkakápur — og margt fleira
Opið frá kl. 1 - 6 e.h.
PELSINN, NJÁLSGÓTU 14, SIMI 20160.