Morgunblaðið - 10.12.1977, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 1977
J ónsmessunætur-
mungát og haustöl
Arni Björnsson: SAGA DAG-
ANNA. 128 bls. Bókaforl. Sa«a.
Rvík. 1977.
»Um allmórg undanfarin ár,«
seMÍi' Arni Björnssón í formála
þessarar bókar, »hefur oröiö varl
viö talsveröan áhuga fólks, bæöi
fjölmiöla og annarra aöila, á
gömlum og nýjum hátíöisdögum
þjóðarinnar, uppruna þeirra,
siigu og siöum þeim tengda. Hefur
sannast sagna oft veriö lítill friö-
ur á þjóðháttadeild Þjóöminja-
safnsins vegna þrálátra fyrir-
spurna varöandi þessi atriöi. Því
varö aö ráöi aö Setja saman þetta
yfirlit sem einskonar handbókar-
korn án tilvísana og neöanmáls-
greina.«
Þeir sem hafa ónáöaö Arna til
að skrifa þessa bók hafi þökk fyr-
ir því hún er bæöi skemmtileg,
þörf og hæfilega stutt. Hátíö er til
heilla best, segir máltækiö — bók-
in kemur á réttum tíma — svona
fyrir blessuö jólin. Höfundur
fylgir almanaksárinu aö mestu
leyti, byrjar á Eldbjargarmessu 7.
janúar en endar á jólum og ára-
mötum sem vera ber og lætar
þrettándann reka lestina. Þarna
er rakin saga helstu hátíöisdaga
ársins, kirkjulegra hátíða auövit-
aö fyrst og fremst en einnig ann-
arra merkisdaga eins og t:d.
sumardagsins . fyrsta, frídags
verslunarmanna og réttardaga.
Ennfremur eru kaflar um gömlu
mánuðina sem enn er miöaö viö í
daglegu tali, útmánuöina; sumar-
og haustmánuöirnir líka nefndir.
Undirtitill bókarinnar er:
Hátíóir og merkisdagar á tslandi
og uppruni þeírra, Þaö er í raun-
inni hiö síöasttalda sem höfundur
gerir ýtarlegust skil — uppruni
hátiöisdagana og .saga þeirra i
gegnum tíöina.
Sumar hátíöirnar eru ævagaml-
ar, t.d. jölin sem voru haldin í
heiöni en breyttu um inntak og
yfirbragö meö kristninni. Af ann-
ars konar dagamun, sem er til-
tölulega nýr af nálinni, má nefna
bolludaginn, mánudaginn í föstu-
inngangi, en »flest bendir til aö
siöurinn hafi borist hingað fyrir
diinsk eöa norsk áhrif á siöari
hluta 19. aldar,« segir Arni
Björnsson. Ennfremur er til i
dæminu aö dagur hafi á timans
rás misst hátíðasvipinn eins og
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
allraheilagramessa 1. nóvember.
Arni segir aö »í fornum bókum
íslenskum er allraheilagrames.su
mjög oft getið, og má af þvi ráða,
aö hún hefur verið stórhátíð og
mikill viömiöunardagur.«
Um jólagleöir fjailar Árni í sér-
stökum kafla. Venja var að dansa
á jólum allt þar til heitttrúar-
stefnan barði niður slíka léttúð
um miðja átjándu öld. Einn hínna
sídustu, sem héldu jólagleði, var
Bjarni Halldórsson á Þingeyrum.
Séra Þorsteinn Pétursson á Stað-
arbakka í Miöfiröi setti saman rít
um hneykslið og lýsir dansinum á
þessa lund:
»Þessi leikur skal vera framinn
með glensi og gamni af karlmönn-
um og kvenfólki til samans, meö
mörgum snúningum allt um
kring, með stappi aftur á bak og
áfram, með hoppi upp og niöur.
Arni Björnsson
með hlaupum til og frá. Svo herð-
ir sig hver aó dansa eftir út-
blæstri eða andardrætti ludi
magistri, og þegar suma svimar,
svo þeir tumba um koll, þá verða
ýmsir undir. Fara þá föt og for-
klæöi sem verða vill. Þá er og
földum kvenna flug og forráð bú-
ið. Þessu skal vera hrósað og hleg-
ið aö eftir vonum af Potestate
Superminente. Brennivfn er þá
við höndina að hressa hinn gamla
Adam, svo hann þreytist hvorki
né uppgefist, fyrr en mælir synd-
anna er uppfylltur.«
Svona gátu menn veriö berorðir
undir rós í gamla daga.
Séra Þorsteinn haföi erindi sem
erfiði — dansinn lagðist niður að
fullu og öllu og týndist og telur
Arni Björnsson að við munum
tæpast finna hann aftur í upphaf-
legri mynd.
Eg nefndi sem kost þessarar
bókar hve stutt hún er. Þetta er
bæði bók til að lesa í lotu, og eins
uppsláttarrit, bók tii að grípa til
þegar hátíð ber á góma og fólk
langar að vita um uppruna henn-
ar og sögu. Þó hátíðir hafi nú ekki
lengur sama inntak og áður —
kristnihald sé t.d. ekki rækt jafn
staðfastlega á kirkjulegum hátíð-
um og fyrrum — hefur fyrirferð
sömu hátíöa aukist, samanber til
að mynda allt jölaumstangió.
Framhald á bls. 26
Loksins f ékk
pabbi að ráða
Loksins fékk pabbi aö ráöa
Höfundur: Indriói L’lfsson
Myndir: Bjarni Jónsson
Prentun og band:
Prentsmiója Björns Jónssonar
Utgáfa: Bókaútgáfan Skjald-
borg
Það fylgir því eftirvænting að
fá bók eftir Indriða í hendur, svo
snjall/höfundur er hann orðinn.
Hann ræður yfir tækni máls og
stíls, og svo þekkir hann þá sem
hann ritar fyrir. Því er bók eftir
hann ætíó velkominn gestur.
Þessu sinni er þaö fjölskylda í
Fagrastræti sem sagan snýst um,
ráöríka kellu, karl hennar og 15
ára dóttur. Þaö hefur orðið að
samkomulagi millum þeirra
hjónakornanna, að bóndinn, Jör-
undur, fái að ráöa á heimilinu líkt
skeiö og nafni hans hundadaga
kóngurinn. Þessu fylgja spaugi-
legir atburöir, kartöflur eru sett-
ar fet f jörð, bílbeyglur verða að
gæðingum, hús hljóta nýtt útlit,
sumarleyfi, — norður í land —.
sveiflast milli martraöar og ævin-
týris — og svo mætti lerrgur telja.
Til sögunnar kemur Jónas gamli,
granni, og Sögu-Gunna og ekki
má gleyma kúnni Rauðku. Öll
gegna þau merkum hlutverkum í
sögunni, eitt vegna þrætufýsni og
snilli við maðkadráp, eitt af því að
nærbrókum var stolið af snúru,
og eitt vegna óstoðvandi sultar I
fisk.
Sagan er vel sögð, sem vænta
mátti, því að það fer ekki á milli
mála aö Indriði er í dag einn
hinna ritsnjöllustu höfunda er við
eigum. Mál hans er kliðmjúkt,
laust við allt tildur, og hann er
kjarnyrtur sögumaður, þekkir
aöalatriði frá hjómi. í þessari bók
glímir höfundur við kímnina,
reynir aó sveigja hanátil hlýóni.
Slíkt er erfift, og það fyrir ís-
lenzka lesendur, við kunnum vart
aó hlæja að öðru en óförum ná-
ungans, og höfundi því mikill
vandi á höndum. Mér virðist Indr-
iöa hafa tekizt mæta vel, sagan er
að vísu enginn „Salomon Svarti",
Bókmenntlr
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
en þó lokkar höfundur fram bros
og hlátur lesandans án þess að
breyta sögupersónunum í furðu-
fugla. Þarna eru á ferö þú og ég,
bjástrandi við hversdags verk-
efni, og það sem gerir slíkt að
gamanmáli er, að Jörundur stend-
ur svolítið á annan veg að úrlausn
þeirra en okkur hinum hefir
vérið kennt.
Teikningar Bjarna eru mjög
góðar og gefa sögunni gildi.
Prentun er góð, en prófarkalestur
slakur hjá svona góðu útgáfu-
fyrirtæki. Átta villur á 126 síðum
þætti sjálfsagt ekki mikið hjá
sumum bókaútgefendum, en hjá
Skjaldborg er það.
Hafið þökk fyrir gott verk, og
vonandi á Indriði eftir að áuðga
garð íslenzkra lesenda lengi enn.

v.
Ný bók
eftir Halldór Laxness
Seisei jú,
mikil ósköp
---------------------------------— N
Um bókina segir K.K.
Það er viðburður á íslandi, þegar Halldór Laxness skrifar grein.
Oft er eins og annað blaðamál gleymist þá í svipinn með öllu.
Ef litið er til baka, eru það heil undur, hve svo annríkur sagna-
og leikritahöfundur hefir afkastað af ritgerðum og látið margt
til sín taka í ritgerðum: dægurmál, stjórnmál, fólk og fénað,
mannasiði, tungu, sögu og bókmenntir. Þess er skammt að
minnast, að hann gerði hinn ógæfusama bókstaf z að umtals-
efni í grein, sem er svo skarpleg og kjarnviss, að í hennar Ijósi
virðist flest, sem um þennan ómagastaf hefir verið rítað vera
aftaka raus (greinin er í þessari bók). Ég er ekki víss um, að vér
gerum oss alltaf Ijóst, hve dauf og málleysisleg svokölluð
almenn eða opinber umræða í vorum aðkreppta íslenzka
andans heími myndi reynast, ef rödd Halldórs brygði ekki
margoft fyrir í ritgerðum og blaðagreinum. Auðvitað er stund-
um ekki síður heilsusamlegt að vera honum andvígur eins og
sammála. Ég hefi ekki trú á því, að ég geri neinum rangt til, þó
ég fulfyrði, að Halldór sé mestlesni ritgerðahöfundur á landi
voru og sá frumlegasti. í þessu safni, sem hér birtist er
höfuðgreinin vafalaust Fáeinar athuganir um „kristinréttar-
ákvæði elstu”, og fjallar um fornsöguleg efni, sem H.L hefir
mjög látið til sín taka bæði frá nýstárlegum sjónarmiðum, útfrá
afskekktri þekkingu og af mikilli fyndni
k----—--------------------------------
Jólabók íslendinga
Helgafellsbók
Unuhús, Veghúsastíg 7.

Vnmtym u,«*■» *
’Ww*.**wt* vA i* ,v * * <
I 4.4**»»*«*** ***** 'V*** * ,
; t*.f♦.***»♦
< <#1 *éf|H*****»*tM*f* *
' iffi*%vit***>**»*H*'*;*<
. fi******************* '
: ***.**********»*
; séilíHt*'*********** * * *
ÍfHféíni*********
U*#»*lHMHt»**»*»* * i