Morgunblaðið - 24.05.1978, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 1978
Ástvinur fridar
bukkar sig í Bonn
Þegar einkaþota Leonids
Breshnevs hóf sig til lofts af
Hamborgarflugvelli við lok fjög-
urra daga heimsóknar Sovétleið-
togans 7. maí, var ekki laust við að
margir vörpuðu öndinni léttara.
Sjaldan eða aldrei hafði önnur
eins varúð og öryggisvörður tíðk-
ast við móttöku erlends þjóðar-
höfðingja, enda verður öll válynd
í sinni tíð. Þanning þurft t.a.m. að
rýma allar götur, þar sem Breshn-
ev átti leið um og gaumgæfa hvern
kopp og kirnu áður en hann
kæmist í súpu til frú Schmidt.
Ótryggt heilsufar hins aldna
leiðotga hafði einnig verið gest-
gjöfum sem hjálparmönnum sí-
fellt áhyggjuefni. Auðsýnt var
þegar í byrjun að hann var mjög
farinn að kröftum og honum
ókringt um mál og hreyfingu. Bak
við stirt tungutak þótti þó skína í
fölskvalausa hugsun og með eitil-
hörðum sjálfsaga tókst hinum
orðum skreytta marskálki að leysa
erindi sitt klakklaust af hendi.
Schmidt lofaði góðlátlegan fund og
Strauss, hinn orðhvati Sovétand-
stæðingur, fór ekki leynt með
aðdáun sína. Á ytra borði hafði
dagskráin gengið hnökralaust fyr-
ir sig — og ekkert hafði gerzt.
Tiltrú fyrir öllu
Af öllum ummerkjum verður
ráðið að aðal þessarar heimsóknar
Breshnevs þyki öðru fremur tíð-
indaleysið. Sú staðreynd að ekkert
í rauninni gerðist olli þó fáum
vonbrigðum. Á undanfarandi vik-
um var ekki að heyra að neinn
gerði sér háar hugmyndir um
úrslit viðræðnanna. Meðan á
frækilegri Síberíuför hans stóð
skömmu áður hafði Breshnev gefið
hljómfögur fyrirheit og sagzt vona
að ferðin til Bonn yröi framlag til
friðar um heimsbyggð alla. Vanga-
veltur vestur-Þýzka blaða og
stjórnmálamanna virtust á hinn
bóginn bera að sama brunni:
Væntanlega yrðu undirritaðir
yfirlýsingar um tækinlega sam-
vinnu landanna í grófum dráttum,
og gagnkvæma eftirgjöf og af-
vopnun. En hvað svo sem yrði
kæmi það aldrei til með að breyta
umgjörð þeirrar stefnu, sem mörk-
uð var á hinum vonglaða fundi
þeirra Brandts og Breshnevs 1973
og viðburður ef takast mætti að
glæða lífsanda pappíra, sem allar
götur síðan hafa legið í glatkist-
unni.
Svo virðist sem Helmut Sehmidt
kanzlari hafi einnig verið hóflega
bjartsýnn. Hann hafði auk þess
heyrt að forsetinn og formaður
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
ætti erfitt með að einbeita sér að
erfiðum samræðum í meira en
fimmtán mínútur. Hann lýsti því
yfir að fundur þeirra Breshnevs
yrði umfram allt að hafa „gildi í
sjálfum sér“; því yrði að ná fram
í andrúmslofti og persónulegri
tiltrú, sem ekki fengist með
málefnalegri þráskák. Forskriftin
var í stuttu máli sú að hreyfa
einvörðungu þeim málum, sem
líkur voru á að samstaða næðist
um, en láta annað liggja í
þagnargildi hversu mikla sjálfsaf-
neitun sem það kynni að kosta.
Snemma kom þó á daginn að í
þessu efni sýndist sitt hverjum.
Dagblöð og stjórnarandstaða virt-
ust á einu máli um að slíkt
viðhafnarskraf væri til lítis ef
ekkert miðaði í pólitískum ágrein-
ingsmálum, í fyrsta lagi með tilliti
til Berlínarmálsins og í öðru lagi
afvopnunar og mannréttinda.
Mesta athygli vakti þó er leiðtogi
frajlslyndra, utanríkisráðherra og
varakanzlari, Hans Dietrich
Genscher, kvað upp úr með að
Berlín væri hinn raunverulegi
prófsteinn á samskipti landanna.
Þetta frumhlaup utanríkisráð-
herrans gramdist kanzlaranum
svo að hann kallaði hann inn á
hvalbeinið og benti honum á að
slíkar yfirlýsingar væru til þess
eins fallnar að bera viðræðurnar
út á hauga áður en þær hæfust. I
lokin fór líka svo, að enda þótt
undirritað væri ákvæði um að
framvegis skyldi ekki aðeins
„halda“ fjórveldasamninginn frá
3. september 1971 heldur einnig
„framfylgja honum“ er eftir sem
áður á huldu með hvaða hætti það
má verða.
Eftir heimsóknina lýsti Helmut
Schmidt skoðanáskiptunum sem
„nauðsynlegum, innihaldsríkum
og gagnlegum“ og einnig Genscher
lét í ljós að þau hefðu borgað sig.
Það breytir því þó ekki að stór
hluti vestur-þýzkra fréttaskýr-
enda virðist ásáttur um að við-

Breshnev klappar Schmidt lof í lófa eftir undirritun sameiginlegrar
yfirlýsingar.
ræðurnar við Breshnev hafi engu
til leiðar komiö. „Ágreiningur
landanna er eftir sem áður hinn
sami. Skoðanaskiptin skorðuðust
við ítrekun alkunnra viðhorfa og
deiluefni voru vísvitandi sniðgeng-
in. Sjónarmið Þjóðverja náði ekki
fram að ganga í einu einasta máli“
(Frankfurter Allgemeine, 9. maí).
„Lævís tímasetning"
Fyrir fundinn höfðu bæði Schm-
idt og Breschnev lýst því yfir að
afvopnunarmál yrðu í brennidepli
viðræðnanna. En heilindi Sovét-
leiðtogans, eins og þau lýstu sér í
ávörpum bæði fyrir heimsóknina
og fyrir þýzkum sjónvarpsáhorf-
endum, þykja þjóðverjum léttvæg
skýring á raunverulegum ástæðum
fararinnar.
Vakin hefur verið athygli á
stöðu alþjóðamála um það leyti er
Breshnev kýs. að gera ferð sína,
sem ráðgerð hafði verið 1976, en
einlægt verið frestað. Það var
fyrst hinn 31. marz sl. að sendi-
herra Sambandslýðveldisins í
Moskvu bar þau skilaboð til Bonn
að forsetinn hygðist nú láta verða
af ætlun sinni. Það var sama dag
að Carter Bandaríkjaforseti til-
kynnti ákvörðun sína varðandi
smíði nifteindasprengjunnar. Þyk-
ir ekki sennilegt að það sé einber
tilviljun að Breshnev ríður á vit
Schmidts þegar samkomulagið í
Atlantshafsbandalaginu og milli
Bonn og Washington er ekki hvað
bróðurlegast.
Aðrir benda á innaríkisaðstæð-
ur og segja að á þessari stundu
velti á miklu fyrir Breshnev að
sanna fyrir löndum sínum að
Vesturlandapólitík hans hafi ekki
runnið út í sandinn. Þetta sjónar-
mið kemur m.a. fram í 18.
tölublaði „Der Spiegel". Bráðum
eru nú tíu ár síðan Breshnev brá
á það ráð að opna land sitt frekar
fyrir vestrænum áhrifum og láta
Kanzlarinn var varaður við að heilsa Breshnevs kynni ekki að leyfa
honum að halda uppi löngum samræðum.
fullnægja sívaxandi kröfum so-
véskra neytenda og hafi því
forystan fundið sig knúna í ríkari
mæli til að beina framleiðslu-
kröftunum frá vígvélum til neyzlu-
vöru.
Sú skoðun hefur einnig litið
dagsins Ijós að ekkert hafi verið
eðlilegra en Breshnev fengi hug-
ljómun í Síberíu nýlega. Við
kínversku landamærin hafi hann
fundið nauðsyn þess að snúast
gegn gulu hættunni en brosa við
Evrópu á meðan. Ekki er lengra
síðan en þrír mánuðir að síðasta
sáttatilraun Kínverja og Sovét-
manna fór út um þúfur.
Sitthvað jöfnuður og jöfnuður
Hástemmd friðarboð félaga
Breshnevs þykja mörgum í ærið
dularfullu samhengi við þá stað-
reynd að vígbúnaður Sovétríkj-
Brezhnev ákvað að ganga til móts við austurstefnu Willy Brandts.
En siðan hefur skriðdrekafloti Sovétmanna í Evrópu vaxið hröðum
skrefum.
að minnsta kosti líta svo út sem
hann gengi til móts við Vestur-
veldin. Orðrómur er uppi um að
stefna þessi sé að verulegu leyti
bundin persónulegum viðhorfum
foringja sjálfs og eigi hann í vök
að verjast gegn íhalds- og ein-
angrunaröflum innan flokksins,
sem telji síður en svo bragarbót að
hinum erlendu áhrifum. Vilji
Breshnev sannfæra flokksbræður
sína með því að vinna að sameigin-
legri yfirlýsingu með brautryðj-
endum slökunarstefnunnar, sem
gæti orðið grundvöllur að ábata-
samari samskiptum og í anda
friðar.
. Enn aðrir kjósa þá skýringu að
vígbúnaðarkapplaup stórveldanna
hafi gert fagmönnum sovéskrar
áætlanagerðar mjög umhendis að
anna hefur aukizt geigvænlega fr;
upphafsdögum austurpólitíku
þeirra Egon Bahrs og Will;
Brandts. Er nú svo komið ai
herbúnaður þeirra í Evrópu skara
langt fram úr því, sem talizt getu
nauðsynlegt til landvarna.
Ekki verður sagt að fundu
þeirra Schmidts og Breshnevs haí
markað þáttaskil ef litið er ;
einstök, hlutbundin málsatriði.
sameiginlegri yfirlýsingu þeirr
segir að báðir aðilar telji mikil
vægt að ekkert ríki stefni a
hernaðarlegum yrirburðum, held
ur setji sér þess í stað mörk, þa
sem telja má að ríki jöfnuður o:
jafnvægi og varnarþörf er full
nægt. Stjórn Schmidts telur a
með þessari almennu grundvallar
yfirlýsingu hafi góðum áfang
Gunnar Pálsson skrifar
frá Vestur-Þýzkalandi
verið náð. Óskýrgreint er hins
vegar hvaða skilning Sovétmenn
leggja í orðið jöfnuður og vert að
gefa því gaum að í viðræðum um
fækkun hersveita í Mið-Evrópu,
sem nú standa yfir í Vín, fullyrða
sendimenn Sovétmanna að jöfnuð-
ur hafi nú þegar náðst.
Eftir neitun Sovétmanna við að
gefa eftir í herbúnaði eftir að
Carter tók þá ákvörðun að fresta
smíði nifteindasprengjunnar var
auðsýnt að engin samstaða myndi
nást um þetta efni í viðræðunum.
Fyrst að vinna
björninn í Berlín.
En tvö höfuð sovéska bjarnarins
í málefnum friðar eru ekki eina
ástæðan fyrir tortryggni Vest-
ur-Þjóðverja. Þeim er í fersku
minni að á fundi Brandts og
Breshnevs 1973 voru ýmsir samn-
ingar um menningarleg samskipti
og samvinnu um verklegar fram-
kvæmdir, auk Berlínarsam-
þykktarinnar, sem aðilarnir lögðu
út hvor á sinn veg. Schmitd hefur
„í ljósi vinsamlegra viðræðna"
þeirra Breshnevs spáð að nú muni
báðir aðilar gera gangskör að því
að standa við orð sín. Ymis ljón
eru þó í veginum, þar á meðal
yfirlýst andstaða Sovétmanna við
þátttöku Vestur-Berlínarbúa í
beinum kosningum til Evrópu-
þings Efnahagsbandalagsland-
anna á næsta ári og fyrirhuguðu
vali Stobbe, borgarstjóra Vest-
ur-Berlínar, til forseta vest-
ur-þýzka sambandsráðsins, „der
Bundesrat". I nýundirrituðu sam-
komulagi leiðtoganna segir þó að
framkvæmd fjórveldasamningsins
sé forsenda bættra samskipta
Sambandslýðveldisins og Sovét-
manna. Á e.t.v. að skilja orð þessi
svo að ef ekkert gerist með Berlín,
gerist ekki neitt?
Boðin Síberíuvist
Fyrir fimm árum gerðu Brandt
og Breshnev með sér stórhuga
samning um vísinda- og tækinlega
samvinnu landanna. Þar leit m.a.
dagsins ljós kærkominn draumur
Breshnevs um sameiginlegan hrá-
efnaiðnað í því óþýða gósslandi
Síberíu. Brátt varð þó ljóst að með
þessari ráðagerð höfðu Þjóðverjar
reist sér hurðarás um öxl og varð
ekkert úr. Líkt fór með önnur
áform eins og byggingu sameigin-
legs kjarnorkuvers við Kalinin-
grad, en hér sem oftar steytti á
Berlínardeilunni. í nýgerðu sam-
komulagi segir enn að auka skuli
samvinnu landanna til langs tíma,
en Lambsdorff, efnahagsmálaráð-
herra, hefur þegar látið í veðri
vaka að nú þurfi að beita
ímyndunarafli til að gera mögu-
leikana að veruleika.
Engu að síður verður ekki á móti
mælt að viðskipti Vestur-Þýzka-
lands og Sovétríkjanna hafa á
margan hátt blómgast síðasta
áratug. Frá árinu 1971 hafa
vöruviðskipti landanna fjórfaldast
og er Sambandslýðveldið nú
stærsti viðskiptaaðili Sovétmanna
á Vesturlöndum. Þessi viðskipti
eru mjög mikilvæg fyrir þjóðverja
í einstökum greinum eins og smíði
þungavinnuvéla í röriðnaði, þótt
viðskiptin við Sovétríkin nemi
aðeins um tveimur prósentum af
heildarutanríkisverzlun Sam-
bandslýðveldisins. Áform um sam-
eiginlega gerð mannvirkja í Sovét-
ríkjunum hafa verið í athugun og
hafa þjóðverjar þegar hafizt
handa við byggingu málmiðjuvers
í Kursk.
En viðskipti þessi eru ýmsum
vandkvæðum háð. Er Þjóðverjum
ekki sízt þyrnir í augum hve
Sovétmönnum er umhugað að
snúa viðskiptunum sér í hag með
því að flytja miklu meira inn en
þeir sjálfir flytja út. Þannig hefur
mismunurinn samanlagður frá
árinu 1970 numið jafnvirði meira
en tólf milljarða þýzkra marka. Er
talið að til að jafna muninn þyrftu
Sovétmenn að flytja út í þrjú ára
samfellt án þess að flytja inn fyrir
svo mikið sem eitt mark. Án efna
er vandinn að verulegu leyti
sprottinn af hversu óunnin út-
flutningsvarningur Sovétmanna
er, en hann samanstendur að 80%