Morgunblaðið - 24.05.1978, Blaðsíða 20

52
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 1978
Minning:
Pétur Björnsson
fyrrv. erindreki
Fæddur 25. október 1897.
Dáinn 11. maí 1978.
Hann var fæddur 25. október
1897 (d. 11. maí 1978). Foreldrar
hans voru Björn Guðmundsson og
Stefanía Jóhannesdóttir, er lenfji
bjugjíu á Á í Unadal í Skagafirði.
Af ræktarsemi kenndi Pétur sig
löngum við þann bæ. Hann kvænt-
ist 1928 Þóru Jónsdóttur, útvegs-
bónda í Yztabæ í Hrísey. Þau
eignuðust fjögur börn, sem öll eru
uppkomin og hafa stofnað sín
eigin heimili.
Pétur var frá unga aldri karl-
mannlegur, mikill að vallarsýn,
höfðinglegur og gjörvulegur. Hann
var stór í lund og stór í hugsun,
og að vissu leyti átti við hann
visan sem Fornólfur orti um Björn
í Ögri:
ll\orl M-m rtyndi á hardra'din
rAa hvKujnr djúpt ad Ifirta.
<*rta sniiuuh'K snarra*din
snúinn \anda aA urciAa.
af iiArum a hann har...
En hann hafði það fram yfir
höfðingjann í Ögri, að hann tamdi
skap sitt svo, að fáir vissu hvort
honum líkaði betur eða verr, fyrr
en hann tók af skarið. En það gerði
hann aldrei nema eftir vandlega
íhugan. Hann braut hvert mál til
mergjar, og þegar hann þóttist
viss um hvað réttast væri, hélt
hann svo fast við það að honum
varð ekki þokað. Og þegar hann
hafði tekið ákvörðun, var þar
munur að mannsliði.
Siglfirðingar geta bezt um þetta
dæmt, því að þar eyddi hann
manndómsárum sínum. Allir vissu
að hann vann af heilum huga að
hverju sem hann gekk, og öll ráð
hans voru hollráð. Þessa naut
Siglufjarðarkaupstaður og mun
þess lengi minnst þar.
Þau hjónin, Þóra og Pétur, voru
samvalin og einhuga, og áttu sér
mörg sameiginleg áhugamál. En
hjartans mál beggja var baráttan
gegn áfengisbölinu. Áratugum
saman spöruðu þau hvorki fé né
fyrirhöfn í því starfi, enda urðu
þau brautryðjendur þar. Var það
þeirra mesta gleði að sjá árangur
af því starfi.
Jafnframt létu þau þá kirkju og
safnaðarmál mjög til sín taka, því
að þeirra dómi áttu frá kirkjunni
að berast straumar þess siðgæðis
er getur orðið brimbrjótur á vegi
helstefnunnar.
Á þessum árum breyttist allur
bæjarbragur í Siglufirði mjög til
hins betra. Mér kemur ekki til
hugar að þakka það Pétri einum,
en hann átti áreiðanlega sinn
stóra þátt í því, vegna þess að
hann lét öll menningarmál staðar-
ins til sín taka, og varð frumkvöð-
ull að ýmsu því, sem bærinn er nú
stoltur af. Hér skal aðeins nefnt
tvennt: Sjómannaheimilið og
Bókasafnið.
Það var að frumkvæði hans að
GT-reglan í Siglufirði stofnaði
Sjómannaheimilið. Áður höfðu
aðkomusjómenn ekki átt þar neitt.
athvarf, en þeir voru margir á
„sildarárunum". Heimili þetta
varð þegar mjög vinsælt, og marga
reykvíska sjómenn, já heilar
skipshafnir, heyrði ég dást að því
og blessa það. Og satt að segja var
mikið og erfitt vandamál leyst
með stofnun þess.
Pétur varð einnig driffjöðurin í
endurreisn Bókasafns Siglufjarðar
og átti mestan þátt í viðgangi þess.
Eftir að Pétur fluttist til
Reykjavíkur var hann fulltrúi hjá
Áfengisvarnaráði og fékk því að
starfa að sínu helgasta áhugamáli
þar til yfir lauk og heilsan bilaði.
Og það var eins og annað mikið um
Pétur, að við þrautir og þjáningar
varð hann að berjast um 20
mánaða skeið, áður en lausnin
kom.
Hann fór ekki varhluta af
andstreymi í lífinu vegna langvar-
andi sjúkdóms. En þó kalla ég
hann gæfumann verið hafa. Hann
eignaðist hinn bezta auð, sem til
er á jarðríki, góðu konu og góð og
gáfuð börn. Hann gat með sanni
sagt að heimilið væri sitt vígi,
enda var jafnan sérstök reisn yfir
heimili þeirra hjóna. Þar var lika
gott að koma, hlýleg gestrisni og
andrúmsloftið hlaðið af friði og
öryggi. Og til þessa heimilis sótti
margur hjálp, hugsvölun og kjark
þegar á móti blés.
Að manni liðnum er ekki um það
spurt, hvar hann hafi eytt ævinni,
né heldur í hvaða flokki hann hafi
verið, eða á hvaða tröppu í
mannfélagsstiganum hann hafi
staðið . Spurningin er aðeins ein:
„Hvað vannstu drottins veröld til
þarfa?"
Pétur vildi öllum vel og eftir því
breytti hann alla ævk
Árni Óla.
Þegar ég heyrði tilkynningu um
andlát Péturs Björnssonar vinar
míns og frænda, sagði ég Guði sé
lof.
Það getur farið svo, að andlát
beztu vina og vandamanna sé
kærkomin lausn. Þegar ekkert er
fram undan nema langvinnt stríð
veikinda, er gott að fá hvíld sem
jafnvel öllum er kærkomin og í
raun og veru gleðiefni. Sárindi og
söknuður er þó alltaf samfara láti
hinna horfnu vina.
Hann hét fullu nafni Pétur
Sigurður Halberg segir „Samtíðar-
menn“ og hafði ég ekki munað
eftir því en hann var fæddur að
Brekkukoti í Blönduhlíð, en æsku-
heimilið hans var Á í Unadal og
við það nafn var Pétur löngum
kenndur. Oft heyrði ég Pétur tala
um unglingsárin á Á en þar
bjuggu foreldrar hans, Björn
Guðmundsson og Stefánía
Jóhannesdóttir, frá 1906 til 1915 er
þau fluttu til Siglufjarðar og
nefndu heimili sitt þar Á.
I Siglufirði vann Pétur og átti
heimili um 43 ár, hann rak þar
verslun undir sínu nafni og var
með kunnustu borgurum bæjarins.
Hann naut trausts allra er honum
kynntust og aukastörf hans voru
æði mörg. Áhugi hans um Bóka-
safn Siglufjarðar og stúkustörfin
tel ég þó að hafi verið efst í huga
hans og eiga þessi samtök honum
mikið að þakka og eru örugglega
ómetanleg, veit ég að jafnvel í
banalegu hans sem var löng, voru
þessi áhugamál efst í vitund hans.
Þó að Pétur starfaði að mörgum
málum um ævina þá fannst mér að
landbúnaður væri alltaf ofarlega í
huga hans og búsýsla var honum
eiginleg. Því var það að árið 1944
keypti hann jörðina Garð í
Hegranesi og rak þar búskap í 7
ár með sinni samhentu og stór-
merku konu. Jörðina Garð endur-
bættu þau mjög þó erfitt væri að
hafa rekstur á tveimur stöðum.
Pétri var ekki gjarnt að hlaupa frá
einu í annað og eitt sinn sagði
hann mér að sér væri mjög
nauðugt að þurfa að hætta
búskapnum, hann var svo fast
mótaður í hverju sem hann tók að
sér og vann að.
Eftir að Pétur fluttist til Siglu-
fjarðar eignaðist hann heimili að
Á, fyrst hjá foreldrum sínum en 2.
júní 1928 kvæntist hann Þóru
Jónsdóttur frá Yztabæ í Hrísey.
Hann sagði mér oftar en einu sinni
að þá hefði hann stigið sitt mesta
hamingjuspor, en nú þegar leiðir
skilja eru þau bæði landskunn
fyrir störf sín og persónuleika.
Heimili okkar Péturs hafa alltaf
verið bundin tryggum vinaböndum
og raunar fannst mér hann oft
vera sem bróðir, má raunar segja
hið sama um Þóru frænku því að
svo einkennilega vill til að ég er
skyldur þeim báðum.
Alltaf gistum við hjá Þóru og
Pétri er komið var til Siglufjarðar,
þar var kærkomið athvarf. Mest
og best fann ég þó hlýhuga allrar
fjölskyldunnar þegar ég var
sjúklingur þar og beið eftir að
komast á sjúkrahúsið. Þegar
hættulegur uppskurður var afstað-
inn og ég talinn í lífshættu sat
Pétur yfir mér. Til þeirra fór ég að
sjúkrahússVist afstaðinni. Já,
þannig voru þau bæði — heilir og
óskiptir vinir.
Þó að fjölskyldan hafi flutt til
Reykjavíkur þá veit ég að hugur
þeirra hefir æði oft dvalið á
Norðurlandi, því að þar áttu þau
traustar rætur.
Pétur vann að hugðarmálum
sínum hjá Áfengisvarnaráði í raun
og veru lengur en heilsa og orka
leyfðu. Þessi vinur minn átti oft
við vanheilsu að stríða og banaleg-
an var löng og erfið, en Þóra, þessi
mikilhæfa, trúaða og góða kona,
var eins og frá byrjun þeirra
hjúskapar hin trausta og góða stoð
hans allt til síðustu stundar. Þetta
eru einkenni hinna bestu íslensku
kvenna þar sem kærleikur og
fórnfýsi er hið fyrsta og seinasta.
Þóru ásamt börnunum öllum
sem tekið hafa í arf einkenni
foreldranna sendum við hjónin,
Vinirnir frá Bæ, innilegar
samúðarkveðjur.
Björn í Bæ.
Enn hefur verið höggvið stórt
skarð í hóp samherja minna og
vina. Ég get með sanni sagt, „að
nú gerist skammt stórra högga á
milli." Fyrir nokkrum dögum
kvaddi ég Snorra Sigfússon, og nú
andaðist Pétur Björnsson félagi
minn og vinur, 11. þ.m. Segja má,
að sá atburður hafi ekki komið á
óvart og að fagna megi lausn frá
þjáningunum eftir veikindastríð,
sem stóð látlaust yfir hálft annað
ár. Og huggun er það nokkur að
geta trúað því, að betra líf og líðan
taki við að loknu þessu jarðneska
lífsstríði. — En þegar vinur deyr,
finnst sjálfsagt fleirum en mér, að
strengur slitni í brjósti manns,
strengur, sem aldrei hljómar aftur
— nema í hörpu minninganna.
Þessi tilfinning greip mig heljar-
tökum, þegar ég frétti lát Péturs
Björnssonar. Það er fljótt sagt, að
hann hefir reynst mér sá vinur
elliára minna, sem hefir verið mér
mestur gleðigjafi á ýmsan hátt, að
fráskilinni minni eigin fjölskyldu.
Ég kynntist Pétri ekki verulega
fyrr en hann flutti til Reykjavíkur
og gerðist starfsmaður áfengis-
varnaráðs. Áður hafði ég kynnst
honum sem ágætum góðtemplara,
sem veitti konu sinni, frú Þóru
Jónsdóttur, ómetanlegan stuðning
öll þau ár, er hún var stórgæslu-
maður unglingastarfs en ég aftur
starfandi gæslumaður barnastúku
í Reykjavík. Þar unnu þau saman
mikið og gott starf í þágu æsku-
lýðs íslands.
En ég ætla mér ekki að skrá hér
ævisögu Péturs, það gera aðrir
mér færari og kunnugri yngri
árum hans.
Ég vil hér aðeins minnast
nokkurra sameiginlegra áhuga-
mála okkar og þakka nú að
leiðarlokum, hve góður og um-
hyggjusamur vinur hann reyndist
mér síðasta áratuginn, eftir að
sjón mín dapraðist og ég varð að
hætta öllum félagsstörfum. Það
liðu fáir dagar svo, að við töluðum
ekki saman, og oft var ég gestur
á hinu vistlega og fallega heimili
þeirra hjóna. Einnig kynntist ég
börnum þeirra hjóna og sumum
barnabörnunum og naut velvildar
hjá þeim. — Ég get ekki stillt mig
um að geta þess hér, að innilegra
og betra fjölskyldulífi hefi ég ekki
kynnst seinni árin. — Það voru
engin vandræði með aldursflokka-
bilið á bænum þeim. Kom það best
í ljós í veikindastríði Péturs, en
ekki skulu hér fleiri orð um það
höfð. —
Eitt af sameiginlegum áhuga-
málum okkar Péturs var bláða- og
tímaritasöfnun, einkum varðandi
bindindismál. Pétur hafði verið
stjórnarformaður bókasafnsins á
Siglufirði, og einnig vann hann að
stofnun bókasafns okkar góð-
templara, áfengisvarnaráðs o.fl.,
sem ég tel ekki hér. Hann var
ákaflega bókfróður maður og
sýndi óþreytandi eljusemi í þessu
starfi. En allir kunnugir vita, hve
erfitt starf er orðið að tína saman
gömul blöð og tímarit. Ég minnist
þess með ánægju, hvað hann sagði
oft við mig, þegar ég heimsótti
kunningja mína, að ég skyldi nú
athuga, hvort ekki lægi eitthvert
blaðarusl uppi á háalofti eða niðri
í kjallara hjá þeim!
Og sannarlega gerði ég það! Það
var mér mikil gleðistund, ef ég gat‘
fært vini mínum einhvern slíkan
feng, og að sjá gleðibros hans, ef
hann fann eitthvað, sem hann eða
aðra vantaði! Hann kynntist fjölda
manna úti um allt land, sem áttu
sama áhugamál og sendu honum
blöð og tímarit. Hann fékk jafnvel
blaðasendingar frá Ameríku. —
Mörgum hjálpaði hann í þessum
efnum. Ekki man ég eftir, að
peningar væru nefndir í því
sambandi aðeins vöruskipti, — en
timatakmörk engin sett.
Oft snerust umræður okkar
Péturs un bókmenntir og þjóðleg
fræði. Hann unni móðurmálinu
mjúka og ríka og kunni ósköpin öll
í fornum fræðum, t.d. málsháttum
og talsháttum. Lærði ég margt af
honum í þeim efnum. Hann var
eljumaður mikill og ekki gefinn
fyrir að geyma það til morguns,
sem hægt var að gera í dag, Þá
sagði hann oft: „Maður á aldrei ráð
á morgundeginum." Og hver neitar
því? Hann var ákaflega hagsýnn
maður, ráðhollur og góðgjarn. Ég
sagði stundum við hann, að ef ég
hefði þekkt hann á yngri árum
mínum, ætti ég núna stórt íbúðar-
hús, því að hann mundi hafa gefið
mér svo góð ráð til framkvæmd-
anna. — Enn ekki vildi hann nú
viðurkenna það.
Pétur var gæddur ágætu skop-
skyni og gat verið fyndinn og
orðheppinn, svo af bar. Hann var
gætinn í tali, en hélt fast á sínum
málstað. í málflutningi gat hann
verið erfiður andstæðingur, en
ekki minnist ég þess. að hann legði
öðrum illt til.
Ef ég ætti að lýsa hinum látna
vini mínum í fáum orðum, tæki ég
nafn hans til samanburðar. Svo
fremi að Pétur þýði hella eða
bjarg, þá var hann sannarlega
bjarg, sem byggja mátti á, þéttur
á velli og þéttur í lund, skapmikill,
en hófsamur. Hann gat verið
stundum þungur á brún eins og
björgin. Sumum virtist máske
nokkuð þykk á honum skelin, en
þegar inn fyrir kom, var hjartað
hlýtt, heitar tilfinningar og samúð
með þeim, sem í erfiðleikum áttu.
Og tryggari vin gat enginn átt.
Svona kom hann mér fyrir sjónir.
— Og nóg mun nú samt vera, hygg
ég, að hann segði við mig.
Að endingu þakka ég ennþá
hjartanlega vináttu Péturs
Björnssonar og votta elskulegri
eiginkonu hans og fjölskyldum
þeirra innilega samúð mína. Þau
hafa mikið misst, en munu líka
þakka fyrir það, sem hinn látni
ágætismaður var þeim, og geyma
minningu hans í leyndum sjóði
hjarta síns.
Það munu og aðrir frændur og
vinir Péturs Björnssonar gera.
Hans mun alltaf verða minnst,
sem eins hins besta manns sam-
tíðar sinnar.
Ingimar II. Jóhannesson.
Það hefur verið gæfa íslenskrar
bindindishreyfingar frá upphafi
vega að innan vébanda hennar
hafa jafnan verið sterkir einstakl-
ingar, gæddir slíku siðferðisþreki,
svo óhvikulli sannleiksást og
hiklausri réttlætiskennd, að
hvergi varð efast um heilindi
þeirra og trúmennsku. Einn slíkra
var Pétur Björnsson. — Með
honum er genginn einn traustasti
og besti maður bindindishreyfing-
arinnar á vorum dögum. Hann
stóð jafnan trúr og djarfur á
verðinum, brá sér hvorki við
andstöðu né hik annarra. Hann
var eins og sá drangur sem
brimskaflar lemja en fá hvergi
bifað.
Pétur Björnsson var fæddur að
Brekkukoti fremra í Blönduhlíð 25.
október 1897. Foreldrar hans voru
hjónin Stefanía Margrét
Jóhannesdóttir og Björn
Guðmundsson sem síðar bjuggu
um skeið að Á í Unadal og voru
löngum kennd við þann bæ. —
Foreldrar Stefaníu voru Jóhannes
Jóhannesson, bóndi að Horn-
brekku í Olafsfirði, og kona hans,
Jónanna Guðrún Jónsdóttir.
Jóhannes drukknaði af hákarla-
skipinu Draupni frá Siglufirði er
Stefanía var á öðru ári. Jóhannes,
afi Stefaníu, var Pétursson, Arn-
grímssonar, bónda á Geirmundar-
stöðum í Sæmundarhlíð. Jónanna
Guðrún var dóttir hjónánna Önnu
Stefánsdóttur og Jóns Dagssonar
að Vémundarstöðum í Ólafsfirði.
— Foreldrar Björns voru hjónin
Valgerður Ölafsdóttir og
Guðmundur Gunnarsson, síðast
bóndi á Ingveldarstöðum á
Reykjaströnd. Valgerður var dótt-
ir Ólafs, bónda á Illugastöðum í
Laxárdal og Mallandi, Ólafssonar
á Borgarlæk, og Helgu Aradóttur,
bónda í Hólkoti á Reykjaströnd,
Péturssonar. Guðmundur var son-
ur Gunnars, hreppstjóra á Skíða-
stöðum, Gunnarssonar, bónda þar,
Guðmundssonar. Kona Gunnars
hreppstjóra, amma Björns, var
Ingibjörg, dóttir Björns, bónda á
Herjólfsstöðum og Illugastöðum,
og konu hans Sigurlaugar Jóns-
dóttur, bónda á Kleif, Þorvalds-
sonar, prests í Hvammi í Laxárdal,
Jónssonar. Ætt Gunnars er al-
kunn, Skíðastaðaætt.
Pétur Björnsson ólst upp með
foreldrum sínum, fyrsta árið að
Brekkukoti, þá á Bakka í Viðvíkur-
sveit til 1906 og síðan á Á í Unadal
frá 1906 til 1915 en þá flutti
fjölskyldan til Siglufjarðar. Þar
varð starfsvettvangur Péturs í
rúm 40 ár, allt þar til hann gerðist
erindreki Áfengisvarnaráðs árið
1955. -
Pétur naut góðs uppeldis í skjóli
ástríkra foreldra. Ég man þá báða,
Björn, blindan öldung en síkátan
og hressan, Stefaníu, einstaka
gæðakonu og hjálparhellu þeirra
er höllum fæti stóðu.
Ungur sigldi Pétur til Noregs og
vann þar við beykisstörf og fleira
árin 1919 og 1920. Er heim kom til
Siglufjarðar tókst hann á hendur
ýmiss konar störf til ársins 1927 er
hann stofnaði verslun sem hann
starfrækti til 1958. Eins og fyrr
segir hafði hann gerst erindreki
Áfengisvarnaráðs 1955 og því
flutti hann heimili sitt til Reykja-
víkur. Hann gegndi störfum hjá
Áfengisvarnaráði til hausts 1976.
Um sjö ára skeið, frá 1944,
stundaði hann búskap í Garði í
Hegranesi samhliða kaupmennsk-
unni.
Auk þessara aðalstarfa vann
Pétur Björnsson að fjölmörgum
öðrum málum er til heilla horfðu.
Hann var bæjarfulltrúi á Siglu-
firði 1946—1950, i niðurjöfnunar-
nefnd 1924—1928, endurskoðandi
bæjarreikninga 1929—1933, for-
maður stjórnar Bókasafns Siglu-
fjarðar 1938—1958, formaður
áfengisvarnanefndar Siglufjarðar
1935—1958, í stjórn Sparisjóðs
Siglufjarðar 1947—1948, í sóknar-
nefnd 1936—1960, formaður Sögu-
félags Siglufjarðar um skeið, í
stjórn Búnaðarfélags Siglufjarðar
lengi, í stjórn verkamannafélags í
6 ár, í fyrstu stjórn karlakórsins
VÍ3Ís og er þó ekki allt talið. Til
að mynda hefur ekki verið minnst
á störf hans, mikil og merk, innan
bindindishreyfingarinnar.
Áður en það verður gert er
tilhlýðilegt að geta konu hans, sem
átti ómældan þátt í störfum hans
og heillum þeim er honum fylgdu,
Þóru Jónsdóttur, útvegsbónda frá
Ystabæ í Hrísey, Kristinssonar.
Þau Pétur giftust 2. júní 1928. Sér
hún því á bak manni sínum eftir
Framhald á bls. 62.