Morgunblaðið - 24.05.1978, Blaðsíða 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MAÍ 1978
STEFÁN ARNÓRSSON JARÐFRÆÐINGUR:
Þess veröur sjálfsagt langt að
bíða, að umræðu um hinu um-
deildu Kröfluvirkjun ljúki. Eitt
virðast menn þó sammála um nú.
Mistök hafa átt sér stað við
Kröfluvirkjun. Hitt er þó enn deilt
um, hvers eðlis þau mistök séu og
hver sé valdur að þeim. Mistökin
eru einfaldlega þessi: Ráðist var í
framkvæmdir, áður en jarðhita-
svæðið við Kröflu var tilbúið til
virkjunar. Ráðist var í að reisa
orkuver, sem var miklu stærra en
svaraði markaðsþörfinni. Það var
Kröflunefnd með tilstyrk iðnaðar-
ráðuneytisins og ráðgjafa sinna,
Pólitískar grillur
og óheilsteypt ráð-
gjöf lögðust á eitt til
undangengnum viðræðum við sér-
fræðinga sína, bæði um álit þeirra,
og tilkynnti hverja stefnu hann
hefði tekið. Ég kannast ekki við, að
neitt svona hafi átt sér stað í
sambandi við Kröflumálið. Nær
sanni væri að segja, að mér og
síðan öllum öðrum jarðvísinda-
mönnum var einfaldlega ýtt til
hliðar að forstöðumanni jarðhita-
deildar undanskildum. Svo var í
upphafi, en heldur hefur miðað í
rétta átt. Nú er svo komið í
tillögum Orkustofnunar um frek-
ari boranir, að „borholur á að bora
þar sem jarðhitasérfræðingar
telja mesta von um árangur". Af
er það, sem áður var. Það mætti
vel hafa það í huga, þegar
sérfræðinga greinir á, að kynna
beri þau sjónarmið, sem fram
að gera Kröfluvirkjun að endemisframkvæmd
sem hafði það frumkvæði, sem
mistökunum olli. Orkustofnun
virðist ekki hafa haft þá festu til
að bera, sem afstýra mætti ógæf-
unni í upphafi.
Mistókst
jarðvísindamönnum?
Jarðvísindamenn hafa vissulega
orðið bitbein þeirra framkvæmda-
glöðu manna, sem staðið hafa á
bak við byggingu Kröfluvirkjunar.
Þeir hinir sömu menn hafa líka
sýnt það í verki hvað ofan í annað,
að þeir teldu jarðvísindalegar
rannsóknir litlu máli skipta, án
þess að baki lægi nokkur kunnátta
þar að lútandi. Jarðvísindamenn
hafa oft gagnrýnt það á opinber-
um vettvangi, að skakkt væri að
framkvæmdum við Kröfluvirkjun
staðið og bent á hættur vegna
áhrifa eldsumbrota og jarðhrær-
inga. En tillegg þeirra hafa fram
til þessa verið lítils eða einskis
metin og voru þeir eitt sinn
nefndir úrtölumenn vegna gagn-
rýni sinnar á skakkan fram-
kvæmdamáta og vanmat á áhrif-
um eldsumbrotanna. Svo loksins,
þegar mistökin eru orðin óvéfengj-
anleg, þá er dæminu snúið við og
úrtölumönnunum — jarðvísinda-
mönnunum — kennt um allar
hrakfarirnar. Meira siðleysi er
naumast hægt að hugsa sér. Það
er tími til kominn, að þeir sem
ráðið hafa ferðinni hingað til
hverfi frá þessu verki. Verk þeirra
tala sínu máli um það, að þeir hafa
ekki verið vanda sínum vaxnir. Því
má ekki heldur gleyma, að þeir
hafa ætt yfir ríkiskassann eins og
engisprettuplága, þjóðinni til mik-
ils fjárhagslegs tjóns. Og það, sem
ef til vill er ömurlegast af öllu er,
að vitað var frá upphafi, að engin
þörf var fyrir Kröfluvirkjun í sinni
60 megawatta stærð á þeim tíma,
sem Kröflunefnd einsetti sér að
hafa lokið byggingu hennar.
Umræður í
sjónvarpi
Föstudagskvöldið 28. apríl var
skýrsla iðnaðarráðherra um
Kröfluvirkjun til umræðu í Kast-
ljósi. I þeim þætti urðu allsnarpar
orðasviptingar milli tveggja þátt-
takendanna, þeirra Vilmundar
Gylfasonar og Jóns G. Sólnes.
Vilmundur mun hafa spurt, hvort
það væri ekki ósatt, sem Jón hafði
sagt í sjónvarpsþætti í nóvember
1975, að honum hefði ekki verið
kunnugt urn, að áhætta hefði verið
tekin við framkvæmdir Kröflu-
virkjunar vegna óvissu um árang-
ur gufuöflunar. Vegna þessarar
hörðu deilu og ásakana verður ekki
hjá því komist að upplýsa málið
nokkuð. Við undirbúning að nefnd-
um sjónvarpsþætti í nóvember
1975 ræddi Valdimar Jóhannesson,
gamall skólabróðir minn, við mig.
Vilmundur kom þar hvergi nærri.
A þessum tíma var mér og Jóni G.
Sólnes báðum jafnvel kunnugt um
þá áhættu, sem tekin var með
þeirri ákvörðun að ráðast í bygg-
ingu stöðvarhúss samhliða borun-
um. Spurning Valdimars, sem
hleypti þættinum í loft upp,
varðaði bara alls ekki þetta atriði.
Hún var á þessa leið: Eru nokkrar
líkur á því, að næg gufa verði fyrir
vélasamstæður Kröfluvirkjunar í
árslok 1976? Menn geta dæmt um
það sjálfir, hvers vegna Jón G.
Sólnes brást reiður við og fullyrti,
að sér vitanlega væri engin óvissa
um árangur gufuöflunar.
Mér er spurn: Ef íslenska þjóðin
ræðst út í virkjun eins og þá við
Kröflu (þjóðin fjármagnar þó
framkvæmdina), hvers vegna þarf
að leyna hana því, ef áhætta er
tekin með ákvörðun um einhverjar
framkvæmdir?
I annað sinn fer Jón G. Sólnes
með staðlausa stafi í sjónvarpi,
þar sem hann lætur að því liggja,
að val á túrbínum og framlag
manna í þeim málum takmarkist
við túrbínusérfræðinga. Val á
tvíþrýstivélum fól í sér ákveðna
gerð af gufuveitu og hversu vel sú
gufuveita dygði væri m.a. háð
eiginleikum heita vatnsins og
gufunnar. Við meðmæli og val á
tvíþrýstivélunum var ekki hirt um
þessa þætti og gagnrýndi Orku-
stofnun það eins og fram kemur í
bréfi dags. 6. feb., 1975. Þetta bréf
er að finna í skýrslu Orkustofnun-
ar nr. 7825, fylgiskjal 4.
Álit Orkustofnunar
álit tveggja manna
I þættinum kom fram hjá
Jakobi Björnssyni, orkumála-
stjóra, að þegar sérfræðingar
væru ekki sammála, kæmi til
kasta stjórnenda að kveða úr með
eina ráðgjöf. Nú er þjóðinni
loksins formlega kunnugt, að
sérfræðingar á Orkustofnun hafa
ekki verið sammála um hverjar
ráðleggingar stofnunin skyldi láta
frá sér fara í tengslum við
Kröfluvirkjun. Ég met það við
Jakob, að hann lét í ljós, að hann
hefði álit á mér sem sérfræðingi.
Sama get ég sagt um hann.
Agreiningurinn, sem um var að
ræða, tók hins vegar til stjórnun-
arlegra atriða. Sú hlið málsins var
mér ekki fjarskyld. Ég gegndi þó
því starfi að vera deildarstjóri
rannsókna háhitasvæða. Fari svo,
að sérfræðingar eru ekki á eitt
sáttir, sýndist eðlilegt, að stjórn-
andi tæki ákvörðun sína að
koma. Þegar talað er um ágreining
um hverjar ráðleggingar Orku-
stofnun skyldi hafa látið frá sér
fara í sambandi við virkjun
Kröflusvæðisins ber að hafa það í
huga, að hann var ekki meiri en
svo meðal jarðvísindamanna á
jarðhitadeild Orkustofnunar, að
þeir hafa verið sammála um það,
hvernig að rannsóknum skyldi
staðið til að undirbúa háhitasvæði
til virkjunar, ef undan er skilinn
einn maður.
Mér kemur ekki til hugar að
halda því fram, að orkumálastjóri
geri það af neinni andúð að ýta
ráðleggingum jarðvísindamanna
til hliðar. Hitt held ég, að hann
hafi ekki haft þá gæfu til að bera
að ráða rétt fram úr þeim vanda,
sem framkvæmdaglöð Kröflu-
nefnd setti hann í.
Marsbréfið
Tíðrætt hefur orðið um viðvör-
unarbréf orkumálastjóra, dagsett
14. mars 1975, þar sem m.a. var
bent á áhættu, sem verður af því
að leggja samhliða út í byggingu
stöðvarhúss og í fyrstu vinnslu-
boranir á Kröflusvæðinu. Loksins
hefur þetta bréf litið dagsins ljós.
Það er að finna á bls. 21-23 í
nýútkominni skýrslu iðnaðarráð-
herra um Kröfluvirkjun. Bréfið er
Hallgrímur Th. Björnsson:
Húsnæðis- og öryggismál aldraðra
Af gefnu tilefni bið ég Morgun-
blaðið að birta eftirfarandi:
Nú s.l. vetur hefir stjórn Sam-
taka aldraðra lagt sig fram um að
kynna þýðingarmikil baráttumál
þessa félagsskapar, bæði hvað
varðar skattaálögur aldraðra,
öryggis- og húsnæðismál. En
innan þessara samtaka er nú hátt
á fjórða hundrað manns.
Allir, sem til var leitað, tóku
þessum málum vel og vinsamlega,
töldu þau tímabær og sjálfsögð,
enda væri hér um að ræða
þjóðhagslegt menningarmál, sem
hinum vísu landsfeðrum bæri
siðferðileg skylda að veita braut-
argengi. En því miður verður það
að segjast, að þessar góðú undir-
tektir urðu haldlitlar og náðu
skammt, urðu bara fögur innan-
tóm orð þar til nú, þegar kosning-
arnar eru að komast í sjónmál. Þá
taka menn að rumska, minnugir
þess, að aldraða fólkið á þó alltaf
sinn kosningarétt, og því er nú
gott að eiga það að, eiga vináttu
þess, a.m.k. fram yfir kosningarn-
ar.
Því nefni ég þetta nú, að einmitt
fyrst þessa dagana virðast menn
vera að fá augun opin varðandi
þessi mál, enda láta batamerkin
þá heldur ekki á sér standa. í
allmyndarlegum kosningabækl-
ingi, sem Framsóknarflokkurinn
gefur út og dreifir meðal borgar-
búa, eru þessum málum gerð
allgóð skil í anda Samtakanna og
vænti ég þess fastlega að hinir
flokkarnir muni ekki láta sinn hlut
þar eftir liggja.
En til þess að ekkert fari nú
milli mála í þessum efnum og til
þess að félagar mínir innan
Samtaka aldraðra eigi auðveldara
með að átta sig á framvindu
þeirra, birti ég hér greinargerð þá,
er við notuðum við kynningu
þessara mála í vetur og sem ég gat
um í upphafi þessa greinarstúfs:
„Samtök aldraðra hafa starfað
hér í Reykjavík í nokkur ár.
Höfuðtilgangur með stofnun þess
félagsskapar var sá að vinna að
húsbyggingarmálum fyrir aldrað
fólk hér í borginni.
Nú er það svo, að þjóðfélag
okkar gerir mikið fyrir ýmsa hópa
þegna sinna og ber að þakka það.
Einkum er hér um að ræða fólk,
sem af margvíslegum ástæðum
Ilallgrímur Th. Björnsson.
hefur ekki náð þeirri fótfestu í
lífinu að geta hjálparlaust komist,
með góðu móti, æviskeiðið á enda
sökum efnaleysis eða örorku.
En mikill meirihluti vinnandi
fólks í landinu hefur bjargast á
eigin rammleik og hefur, sem
skattþegnar, staðið undir hinum
stórfelldu, verklegu fram-
kvæmdum tuttugustu aldarinnar.
Nú er þetta fólk komið, eða er
að komast, til eiliáranna með ört
minnkandi starfsorku. Heilsan og
athafnakrafturinn er á niðurleið
og ungar, vinnufúsar hendur taka
við störfum þess. í rás tímans
hefur það með ráðdeild og spar-
semi eignast hús eða íbúð við hæfi
fjölskyldunnar á starfs- og mann-
dómsárunum.
En tímarnir breytast, börnin
eru farin og hjónin orðin ein eftir
í húsnæði, sem ekki er hentugt
fyrir gamalt fólk, of stórt og erfitt
í rekstri og dýrt í viðhaldi. Og
þegar ellisjúkdómar fara að steðja
að, verður það líka einangrað í
þessum íbúðum sínum ogeinmana.
Eignir þess, sem oft hefur þurft
áranna önn og ýtrustu sparsemi og
nýtni til að geta eignast, útilokar
það frá því að vera hlutgengt í þær
stofn'anir, sem sérstaklega eru
gerðar fyrir aldrað fólk á vegum
bæjar- eða sveitarfélaga, vegna
eigna- og tekjutakmarkana, sem
settar eru til að við þeim sé tekið
þar.
En við teljum að þetta fólk eigi
siðferðislega kröfu á hendur því
þjóðfélagi, sem það hefur slitið sér
út við að byggja upp, að það á efri
árum fái félagslega aðstoð í
líkingu við ýmsa aðra þegna
þjóðfélagsins, svo að þegar það t.d.
nær sextugsaldrinum geti séð
fram á möguleika þess að komast
í hæfilega stóra tveggja til þriggja
herbergja íbúð, þar sem nokkur
elliþjónusta er veitt, þegar hennar
er þörf, og það geti þá óhikað selt
sína — oft of stóru íbúð — til
annarra, sem hennar þurfa með.
Hin öldruðu, starfslúnu hjón eða
einstaklingar, fá þá húsnæði við
sitt hæfi, þar sem vel er að þeim
búið og þau fá notið elliáranna í
ró og öryggi, en þeirra gamla
húsnæði kemst aftur í eigu ungs
fólks, sem á fyrir börnum að sjá,
og þannig öðlast húsið aftur sitt
fyrra hlutverk, að vera uppeldis-
stöð og vettvangur starfandi fólks.
En auk þessa styður slík fram-
kvæmd, ef af henni yrði, nauðsyn-
legt jafnvægi í borgarlandinu,
þannig að skólar og menningar-
miðstöðvar nýttust betur en nú er.
Með hliðsjón af framansögðu,
fara Samtök aldraðra, virðingar-
fyllst fram á það, við þá nefnd,
sem nú vinnur að endurskoðun á
löggjöf um félagsmál, og einkum
þó um bygginga-samvinnufélög, að
hún muni eftir þessu fólki og
reyni að finna leið til þess að það
geti, án tekju- eða eignatakmark-
ana, leigt eða keypt sér litlar
íbúðir, þar sem gert sé ráð fyrir
aðstoð við aldrað fólk, og að það
þurfi ekki að selja sínar ibúðir fyrr
en um það leyti, er það flytur inn
í nýja húsnæðið.
Gera má ráð fyrir, að það fólk,
sem hér um ræðir, geti greitt um
30% af kostnaðarverði íbúðanna,
þegar það flytur inn og á næstu
3—4 árum um 50% af íbúðarverð-
inu, og afganginn á nokkrum
næstu árum með jöfnum afborg-
unum.
Þessu þarf að fylgja löggjöf um
félagseign og þjónustumiðstöðvar,
heilsueftirlit og möguleika á
mötuneyti. Takmarkanir þurfa að
vera við endursölu, svo að ekki fái
yngri en 60—65 ára fólk þarna
inni, að íbúðarverðið hækki ekki
nema eftir byggingavísitölu eða
öðrum ákveðnum reglum og nýr
íbúðareigandi komist þarna inn
með svipuðum kjörum og upphaf-
legi kaupandinn.
Við væntum þess fastlega, að
nefndin sjái sér fært að koma til
móts við óskir okkar í þessu
þýðingarmikla máli, sem varða
alla þegna þjóðfélagsins.
Virðingarfyllst,
F.h. Samtaka aldraðra, Reykjavík
8. febr. 1978.
Hans Jörgensson,
Ilallgr. Th. Björnsson,
Ólafur Pálsson.“
Ég vona, að þegar nýkjörið þing
kemur saman í haust, verði mörg
góð og þörf málefni tekin til
umfjöllunar og afgreiðslu og þar á
meðal þetta brennandi áhugamál
aldraða fólksins, sem á löngum
starfsdegi sínum er þekktara fyrir
annað en kröfugerðir og ætti því
að mínu mati að mega vænta
skilnings, réttlætis og drengskap-
ar frá sölum hins háa Alþingis.
Reykjavík, 22. maí 1978,
Hallgr. Th. Björnsson.