Morgunblaðið - 02.06.1978, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. JÚNÍ 1978
43
„Hef aldrei samið nótu nema
af einhverju ákveðnu tilefni"
Spjallað við Jón Pórarinsson tónskáld um
tónleika með verkum hans í Norræna húsinu
„Ég er ákaflega þakklátur fyrir þann sóma, sem Norræna húsið og
Listahátíðarnefnd sýna mér með því að taka tónleika með verkum mínum á
dagskrá, en ég lít fyrst og fremst á þetta sem yfirlýsingu um stefnubreytingu af
nefndarinnar hálfu. að taka eigi meira fyrir íslenzka tónlist á þessum hátíðum í
framtíðinni,“ sagði Jón Þórarinsson tónskáld í stuttu spjalli við Mbl., en þessir
tónleikar verða í Norræna húsinu sunnudaginn 11. júní kl. 20.30.
Jón Þórarinsson er í hópi okkar
fremstu tónskálda og hefur verið um
árabil. Hann stundaði framhaldsnám í
Bandaríkjunum við Yaleháskóla hjá Paul
Hindesmith og lauk þaðan meistaraprófi,
en Hindemith var einn áhrifamesti
tónsmiður, tónfræðingur og kennari á
þessari öld. í grein, sem Atli Heimir
Sveinsson ritaði fyrir Listahátíðarnefnd,
segir: „Þegar Jón kom heim að loknu
námi fylgdi honum ferskur og nýr
andblær. Tónlist hans þótti nýstárleg og
undarleg og menn voru ekki á eitt sáttir
um gildi hennar. Á þessum árum, árunum
eftir heimsstyrjöldina síðari, átti sér stað
mikið endurmat í listum og ýmsar
umbyltingar urðu. Atómskáldin með
Stein Steinarr í broddi fylkingar endur-
nýjuðu ljóðlistina, abstraktmálararnir
Þorvaldur Skúlason og fleiri umbyltu
myndlistinni og eitthvað svipað gerði Jón
Þórarinsson á sviði tónsköpunar hér á
landi. Miklar deilur stóðu um þennan hóp
listamanna, sem nú eru löngu þagnaðar
og við lítum nú til baka á þetta tímabil
og sjáum að mikil gróska átti sér stað og
fjör ríkti í listasköpun".
Á tónleikunum í Norræna húsinu er
boðið upp á gott yfirlit yfir verk Jóns. „Ég
valdi sjálfur þau verk sem flutt verða og
flytjendurna og eiga tónleikarnir að gefa
nokkurt yfirlit yfir ýmis tímabil í
tónsmíðum mínum þótt þeir séu ekki
byggðir upp frá elstu til yngstu verka,
eins og sjá má af því að elztu verkin eru
síðast á dagskránni. Norræna húsið setur
nokkuð þröngar skorður um efnisvalið því
að þar er aðeins pláss fyrir verk sem ekki
krefjast of margra flytjenda. Nefna má
að á tónleikunum frumflytur Strokkvart-
ett Kaupmannahafnar tvo þætti fyrir
strengjakartett og einnig verður frum-
flutningur á þremur íslenzkum man-
söngvum, sem Kristinn Hallsson syngur
við undirleik Ólafs Vignis Albertssonar.
Þá hafa tvö lög, við ljóð eftir Stein
Steinarr sem Ólöf Harðardóttir syngur
Jón Þórarinsson
við undirleik Guðrúnar Kristinsdóttur,
ekki verið flutt áður og ég man ekki eftir
að Alla Marcia fyrir píanó, sem Gísli
Magnússon leikur, hafi verið flutt áður.“
Um þættina, sem Strokkvartett Kaup-
mannahafnar frumflytur segir Jón:
„Þetta verk á sér langa sögu. Þetta er
inngangur og tvöföld fúga. Fúgan var eitt
af prófverkefnum mínum til meistara-
prófs og var samin 1947. Inngangurinn
var saminn núna nýlega en upp úr gömlu
efni frá þeim árum. Mansöngvarnir þrír
eru nýtt verk og eru í rauninni þjóðlaga-
útsetningar. Ég fór að fást við þjóðlög og
útsetja þau, því mér fannst að margar
þjóðlagaútsetningar, sem til voru, vera
byggðar á nokkrum misskilningi og því
þörf að setja þjóðlögin í nýjan búning.
Menn hafa ekki alltaf gert sér grein fyrir
eðli þeirra gömlu tóntegunda, sem
þjóðlögin standa í. Menn voru aldir upp
í ströngu kerfi dúr og moll og höfðu ekki
tilfinningu fyrir hinum fornu kirkjutón-
tegundum."
Við spurðum Jón að lokum við hvað
hann væri að fást þessa stundina og hann
sagði: „Það er ekkert sérstakt eins og er.
Það var talsverð vinna að snvrta verkin,
sem flutt verða, og undirbúa það. Ég er
heldur ekki sérstaklega afkastamikið
tónskáld og þarf heldur að reka á eftir
mér til að fá mig til að semja. Ég er í
tímafreku starfi hjá sjónvarpinu en í
rauninni hef ég aldrei samið nótu af
einhverju tilefni, hef aldrei skrifað nótur
til að safna í skrifborðsskúffuna."
Kammarsveit Reykjavíkur, sem stofn-
uð var árið 1974, heldur tónleika á
Listahátíð sunnudaginn 11. júní kl. 16 í
Bústaðakirkju og verða þá eingöngu flutt
verk eftir Bach og þau ekki af verri
endanum eins og segir í frétt frá
Listahátíðarnefnd.
Meðal verkanna eru tveir af Branden-
borgarkonsertum Bachs, sem eru sígildir
og einhver vinsælustu og aðgengilegustu
verk meistarans.
Kammersveitin heldur árlega 4 tón-
leika, en hefur einnig leikið í útvarpi og
sjónvarpi. Á síðustu Listahátíð flutti
sveitin Söguna af dátanum eftir Strav-
inski í samvinnu við Leikfélag Reykjavík-
ur og vakti sýningin mikla athygli.
Meðlimir Kammarsveitarinnar eru 15
talsins og starfa allir í Sinfóníuhljóm-
sveitinni. Ýmsir þekktir listamenn hafa
starfað með sveitinni m.a. Vladimir
Ashkenazy, Jean-Pierre Jacquillat og
bandaríski fiðlusnillingurinn Paul Zu-
kofsky, sem mun leiðbeina henni við
undirbúning tónleikanna á Listahátíð.
Kammersveitin hefur jafnan lagt mikla
áherzlu á að flytja verk íslenzkra
tónskálda, enda hafa verið samin nokkur
verk sérstaklega fyrir hana, en verkefna-
valið hefur jafnan verið fjölbreytt og hún
hefur jöfnum höndum flutt barokk-tón-
list, rómantíska- og nútímatónlist.
Tónleikarnir hefjast á 3ja Branden-
borgarkonsertinum, sem er saminn fyrir
strengjasveit með sambalundirleik.
Kammarsveitin miðar hljóðfærafjölda
sinn við þá sveit, sem Bach hafði til
umráða og samdi sín verk fyrir, en í
verkinu eru allir einleikarar eða enginn,
eins og Rut Ingólfsdóttir komst að orði
í samtali, sem verið hefur meðlimur í
sveitinni frá upphafi og er nú formaður
hennar. Því næst kemur konsert fyrir
fiðlu, óbó og strengjasveit í c-moll Og eru
þau Rut og Kristján Stephensen einleik-
arar, en Kristján hefur einnig verið í
sveitinni frá upphafi.
Lokaverkið er svo 5ti Brandenborgar-
konsertinn, sem af ýmsum er talinn
glæsilegastur þeirra allra. Rut Ingólfs-
dóttir leikur'einleik á fiðlu, Jón Heimir
Sigurbjörnsson á flautu og Helga Ingólfs-
dóttir á sembal.
í stuttu samtali sögðu þær Helga og
Rut, að oft væri erfitt að ná fólki saman
til æfinga, starfið væri allt unnið í
sjálfboðavinnu, en meðlimir kammer-
sveitarinnar koma saman einn eftirmið-
dag í viku til að æfa, en svo er æft á
kvöldin að auki, er eitthvað stendur til.
Birgit Nilsson
Birgit Nilsson hefur verið kölluð
„hetjusópran" og valkyrja. Hún er af
sænskum bændaættum og fædd í Karup
17. maí 1918 og er þvi rétt sextug. Hún
söng mikið í æsku og síðan stundaði hún
nám við Konunglegu akademíuna í
Stokkhólmi og Josep Hislop var aðal-
kennari hennar. Hún þreytti frumraun
sína á sviði Konunglegu óperunnar í
hlutverki Agöthu í „Töfraskyttunum"
eftir Weber og vakti ómælda hrifningu.
Síðan tóku við hlutverk lafði Macbeth og
Marshallin. Hún sneri sér mjög fljótt
afdráttarlaust að hádramatískum verk-
um og hún kom fyrst fram í valkyrjuhlut-
verki árið 1948 í „Hollendingnum fljúg-
andi“ eftir Wagner.
Auk þess hefur hún leikið og sungið
sem gestur víða um heim og enda þótt
verkefnaskrá Nilssons sé mjög fjölbreytt
er hún þó umfram allt talin ein fremsta
Wagner-söngkona samtímans. En hún
hefur einnig getið sér orð í Vínaróperunni
og hún hefur sungið margvísleg hlutverk
í helztu óperuhúsum Italíu. Síðan 1953
hefur hún komið reglulega fram í flestum
þeim óperum sem þekktastar eru um
allan heim.
Rödd Birgit Nilsson býr yfir ótrúlegum
sveigjanleika. Listrænt innsæi og radd-
tækni hennar er slík að hún á auðvelt
með að skipta frá hádramatískri valkyrju
eins og Isolde í hina ljóðrænu Donnu
Önnu í Don Giovanni Mozarts. Orð
Beethovens: „Þar sem orðunum sleppir,
tekur tónlistin við“ eru iðulega heimfærð
upp á Nilsson.
Ásamt Elisabeth Söderström er hún
hirðsöngkona í Svíþjóð. Hún er arftaki
Kirsten Flagstad, mestu Wagner-söng-
konu sem fram hefur komið á þessari öld
að margra dómi.
Gabriel Climnra hljómsveitarstjóri.