Morgunblaðið - 02.03.1979, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. MARZ 1979
25
Nýkjörnir heiöuntéiagar Varðanda, Gíali Eyjólfaaon og Einar Guðmunds
aon.
Óakar Þórarinaaon akipatjóri og
formaður akemmtinefndar flytur
ávarp.
Friðrik Áamundaaon akólaatjóri
Stýrimannaakólana í Veatmanna-
eyjum flutti ræðu um feril Verö-
anda og úr ræöu hana er peaai
grein m.a. unnin.
Núverandi atjórn Verðanda: Fremri röð frá vinatri: Jóel Anderaen, Logi
Snædai Jónaaon formaður, Einar Guðmundaaon. Aftari röö: Jóhannes
Kriatinaaon og Gíali Einaraaon en Hannea Haraldaaon vantar á myndina.
Halldór Kristjánsson:
Danir vakna við
vondan draum...
Svo sem mörgum er kunnugt
gefur danska blaðið Politiken út
ýmiskonar handbækur. Meðal
þeirra er einskonar árbók sem
nefist: Hvem. Hvad. Hvor. I
síðasta bindi þess, árganginum
1979, er grein um áfengi og ofnotk-
un þess eftir Niels Tygstrup. Mér
þykir ástæða til að koma á fram-
færi við íslenska lesendur nokkru
af því sem þar er sagt til um-
hugsunar og hliðsjónar.
Ég held að þessi grein, og birt-
ing hennar þar sem hún er sé eitt
af mörgum teiknum þess að Danir
eru að vakna, og vakna við vondan
draum. En nú hefur Tygstrup
orðið.
Erfiðasta
heilbrigðismálið
Tygstrup byrjar með því að
minna á að meira sé nú en áður
gert úr því að áfengismálin séu
stærsta félagslega viðfangsefni á
sviði heilbrigðismála. Það gæti
stafað af breyttu viðhorfi en það
gæti líka átt rætur í því að
nútímaþjóðfélag örvi drykkju-
skapinn umfram það sem áður var
en þoli hann jafnframt miður. Hér
ætti hlut að máli rýmri fjárhagur
og fleiri frístundir annarsvegar en
aukin véltækni og hraði hinsvegar.
Hvað er misnotkun?
Það er auðvelt að skilgreina
misnotkun áfengis og einnig það
sem flestir telja meinlausa eða
jafnvel gagnlega áfengisnotkun,
en mörkin á milli þessa eru vitan-
lega mjög óljós. Heilbrigðis-
stofnun Sameinuðu þjóðanna
skilgreinir áfengissjúkling sem
mann sem neytir áfengis svo að
hann hefur tjón af eða neyslan
býður heim andlegum, líkamlegum
eða félagslegum háska. Þá er
einkum miðað við fastar, stöðugar
drykkjuvenjur, en hér má ekki
gleyma tækifærisdrykkjunni sem
á sinn þátt í umferðaóhöppum,
ofbeldisverkum og vinnuslysum.
Slíkt má líka telja misnotkun.
Síðan ræðir Tygstrup um það
hvað telja megi að menn þoli
mikið áfengi á dag án þess að til
vandræða leiði.
Áfengið og
líkaminn
Höfundur rekur fræðilega
hvernig áfengi eyðist í líkamanum
þar sem lifurin tekur við því og
skilar því sem ediksýru. í því
sambandi kemur hann að því að
þar sem áfengi verði ekki talið
náttúrlegt næringarefni virðist
nokkuð undarlegt að lifurin sé við
því búin að eyða því. Það muni þó
eiga þá skýringu að stundum
framleiði líkaminn áfengi, —
fæðan gerjist þannig í meltingar-
færunum að áfengi myndist. Þetta
er þó svo óverulegt hvað manninn
varðar að engu máli skiptir nema
fræðilega, en dæmi eru þess að
nokkurt áfengismagn hafi fundist
í blóði fíla, en þeir hafa langan
meltingarveg.
Tygstrup rekur svo hve miklu
áfengi lifurin geti tekið á móti og
hvernig henni sé ofboðið ef mikið
er drukkið. Hann segir að furðu
lítið sé vitað um áhrif áfengis á
heilann. Ahrifin leyna sér ekki,
hömluleysi, jafnvægi og stjórn
tapast og jafnvel meðvitundarleysi
fylgir, allt eftir því hve mikið er
drukkið. Þó sé þetta sennilega líkt
og með önnur deyfilyf að starfsemi
heilafrumanna lamist. Hins vegar
segir hann að sumir efist um að
áfengi beinlínis drepi heila-
frumurnar, heldur stafi þær heila-
skemmdir, sem drykkjumenn
gjarnan fái, af höfuðhöggum, og
áverkum og heilahristingi en
drukknum mönnum sé sérstaklega
hætt við höfuðskemmdum.
I sambandi við áhrifin á heilann
er spurningin ekki um hvað gerist,
heldur hvernig það gerist.
Orsök áfengissýki
Naumast getur það verið af
fáfræði um hættur ofdrykkjunnar
hve margir drekka of mikið, þó að
nánari vitneskja kynni að halda
aftur af einhverjum. Venjur í
félagslífi eiga höfuðsök á fyrsta
stigi alkóhólismans, hinni sjálf-
ráðu drykkju að yfirlögðu ráði.
Annað stigið er svo það að byrjuð
drykkja, þó í smáum stíl sé, leiðir
til þess að stjórnlaust er áfram
haldið.
Tygstrup ræðir um það hvers
vegna drykkjuhneigðin verði svo
misjafnlega sterk. Hann hyggur
að því valdi mismunandi efna-
skipti í líkamanum. Breyting vín-
andans í ediksýru byrjar með því
að hann verður acetaldehyd og það
hefur reynst meira í blóði drykk-
felldra manna en annarra enda
þótt báðir hefðu drukkið jafn
mikið. Aldehyd getur breytt viss-
um efnum, sem hafa þýðingu fyrir
samband heilafrumanna inn-
byrðis, í kjarna sem líkist morfíni.
Ef örlitlu af því efni er dælt í heila
rottu hverfur að fullu meðfædd
óbeit dýrsins gegn áfengi. Þessi
atriði eru langt frá því að vera
fullkönnuð, en þarna mun lausnin
liggja.
Meöferö og varnir
Niels Tygstrup endar grein sína
svo:
„Meðferð drykkjusjúkra hefur
tekið framförum, — gera má ráð
fyrir að þriðjungur þeirra endur-
hæfist, — og ekki er að efa að
verulegur árangur gæti náðst með
tilkomu fleiri hæla. Nú eru aðeins
15% ofdrykkjumanna tekin til
meðferðar.
Eðli málsins samkvæmt liggur
það ljóst fyrir að mesta áherslu
verður að leggja á að fyrirbyggja,
en því er nú óskiljanlega lítið
sinnt, þegar á það er litið hve
stórkostlegt málið er.
Þrjár leiðir eru til að minnka
áfengisneyslu: skattar, laga-
hömlur og fræðsla. Að álögur og
verðhækkun skila árangri sannar
reynslan í Danmörku 1917 þegar
brenndir drykkir voru verulega
skattaðir. Síðan hefur áfengisverð
jafnt og þétt farið lækkandi í
hlutfalli við kaupgjald og neyslan
er nú meiri en hún var fyrir 1917.
Það er ljóst að tvöföldun verðsins
(þ.e. þreföldun þess sem ríkið
leggur á vínið) myndi minnka
neysluna um þriðjutig og opinber
útgjöld hennar vegna myndu
minnka frá því að vera helmingur
í einn sjötta af tekjum ríkisins af
áfengissölu. En á þessari leið eru
ýmsir þröskuldar, bæði stjórn-
málalegir og félagslegir.
Með lagaákvæðum er hægt að
torvelda aðgang að áfengi og herða
viðurlög og refsingar. Örðugt er að
meta áhrif slíkra aðgerða og vafa-
samt hvað er framkvæmanlegt
pólitískt.
Fræðslan er áhrifamest en
kannske er þar samt erfiðasta
leiðin. Þar er um að ræða breytt
viðhorf þjóðarinnar til áfengis, —
nýja siði. Aukin áhersla á fræðslu
mun naumast mæta verulegri
pólitískri mótspyrnu og það hve
þeim efnum er nú lítið sinnt stafar
fremur af áhugaleysi stjórnmála-
manna en beinni andúð. Fyrsta
skrefið verður því að vera að sýna
hve málið er stórkostlegt svo að
framlag þjóðfélagsins til rann-
sókna og fræðslu í sambandi við
áfengisböl verði drjúgum meira en
þrír af þúsundi þess sem lagt er
fram vegna áfengismála eins og nú
er.“
Nokkrar skýringar
Við . þessi niðurlagsorð
Tygstrups er nauðsynlegt að gera
lítilsháttar skýringu.
Þar sem hann talar um hluta af
tekjum ríkisins af áfengissölu er
miðað við það sem kemur fram
áður í ritgerðinni að tekjur þess af
áfengissölu séu 4 milljarðar en 2
milljarðar fari til gjalda sem stafi
beinlínis af drykkjuskap. Þess er
að geta að ýmsum ótvíræðum
gjaldaliðum er sleppt af því að þeir
eru óútreiknanlegir eða því sem
næst. Þannig eru ekki tekin með í
dæmið gjöld vegna vinnuslysa sem
rekja má til ölvunar. Einnig segir
höfundur að heilsuleysi vegna
drykkjuskapar sé mjög vanmetið.
Þegar hann talar um það hlut-
fall af tolltekjunum af áfenginu
sem gangi til þessara útgjalda
virðist hann alveg sleppa því að
við minnkaða drykkju lækka þau
útgjöld meira en drykkjan hlut-
fallslega eins og það sem borga
þarf og bæta vex meira en í réttu
hlutfalli við aukna drykkju þegar
þannig snýst. Það er auðskilið
vegna þess að áfengisneysla að
vissu marki er tiltölulega meinlaus
svo að útgjöldin stafa lítt af fyrstu
drykkjunni.
Þau þrjú prómill af útgjöldum
vegna drykkjuskapar sem ganga
til fræðslu og rannsókna eru
miðuð við að þau útgjöld séu alls 2
milljarðar og ættu þau því að vera
6 milljónir d.kr.
Niðurstaðan hjá Tygstrup er sú
að líf liggi við að breyta dönsku
samkvæmislífi og efla bindindis-
semi með þjóðinni.
ÞESSAR skólastúlkur efndu fyrir nokkru til hlutaveltu til
ágóða fyrir „Brauð handa hungruðum heimi.** Þær söfnuðu
rúmlega 15800 krónum. — Telpurnar heita Björk. Eva,
Guðrún Sigrún, Herdís og Guðbjörg.