Morgunblaðið - 02.06.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚNÍ1979
Dr. Jóhannes N ordal:
Vandi
fylgir vegsemd hverri
Hinn 8. maí sl. birtist í Morjí-
unblaðinu athugasemd þriggja
valinkunnra fulltrúa sjávarút-
vejísins, þeirra Tómasar Þor-
vaidssonar, Eyjólfs Isfelds Eyj-
ólfssonar og Kristjáns Ragnars-
sonar, við erindi, sem ég hafði þá
fyrir nokkru flutt á ársþingi
Félags íslenzkra iðnrekenda. í
grein sinni víkja þeir þremenning-
ar annars vegar að þeim ummæl-
um mínum, að rétt sé að jafna
metin á milli iðnaðar og sjávar-
útvegs með því að gera kerfis-
bundið átak til þess að afnema
hvers konar mismunun, sem enn á
sér stað milii þessara atvinnu-
vega, hvort sem er í skattamálum,
opinberri fyrirgreiðslu, lánskjör-
um eða aðgangi að fjármagni.
Hins vegar gera þeir að umtals-
efni þá ábendingu mína, að fræðil-
eg rök séu f.vrir því, að hagkvæmt
sé að beita sölu veiðileyfa eöa
auðlindaskatti til þess að tryggja
sem bezt skipulag í fiskveiðum.
Hér er því vissulega um málefni
að ræða, sem eðlilegt er, að
framámenn í sjávarútvegi láti sig
miklu skipta.
I grein þremenninganna finnst
mér þó óneitanlega gæta nokkurr-
ar tilhneigingar til þess að telja
allar tillögur til breytingar á
aðstöðu sjávarútvegsins byggðar á
skilningsleysi á stöðu hans og
þörfum. Að nokkru leyti er hér
vafalaust um að ræða eðlilega
tilhneigingu allra hagsmunaaðila
að verja hlut sinn í þeirri enda-
lausu togstreitu, sem á sér stað
hér á landi milli atvinnuvega,
hagsmunasamtaka og stéttarfé-
laga. En að nokkru leyti kunna
viðbrögð þeirra félaga við erindi
mínu og sá misskilningur á efni
þess, sem mér virðist að ýmsu
leyti koma fram í grein þeirra,
stafa af því, hversu stuttaralega
ég fjallaði um þessi efni í erindi
mínu og lét margt ósagt, sem
nauðsynlegt kann að vera til fulls
skilnings á því, sem fyrir mér
vakti. Mér finnst því ástæða til
þess að reyna að bæta hér nokkuð
úr og gera ítarlega grein fyrir
þeim skoðunum mínum, sem
þremenningarnir töldu víðsjár-
verðar.
Um jafna
aðstöðu
atvinnuvega
Það hefur lengi verið talið eitt
meginskilyrði heilbrigðs mark-
aðsbúskapar, að ríkisvaldið tryggi
allri efnahagsstarfsemi sem jöfn-
ust starfsskilyrði. Þannig eigi ekki
að mismuna fyrirtækjaformum
eða starfsgreinum hvorki í skatt-
lagningu, tollvernd, opinberri
f.vrirgreiðslu, aðgangi að fjár-
magni né lánskjörum, því að með
jafnrétti í þessum efnum séu
mestar líkur til þess, að vinnuafl,
fjármagn og aðrir framleiðslu-
þættir þjóðarbúsins leiti þangað
sem þjóðhagsleg arðsemi er mest.
Það bre.vtir í engu þessari megin-
reglu, þótt við vissar aðstæður sé
nauðsynlegt að grípa inn í starf-
semi markaðsins, t.d. vegna einok-
unaraðstöðu einstakra aðila, eða
veita tiltekinni starfsemi sérstak-
an stuðning til að mynda vegna
byggðasjónarmiða eða tímabund-
inna ytri áfalla.
Það er ekki svo ýkja langt síðan
þessi meginskilyrði heilbrigðrar
atvinnustarfsemi vantaði að veru-
legu leyti hér á landi, en í stað
þess réðu höft, styrkir, uppbætur,
tollvernd og margs konar opinber
afskipti mestu um atvinnuþróun-
ina. Eg held að það hafi ekki sízt
verið sjávarútveginum til hags-
bóta, að snúið var við af þessari
braut eftir 1960 og síðan haldið
áfram í frjálsræðisátt með aðild
Islands að EhTA og viðskipta-
samningi við Efnahagsbandalagið.
Frá sjónarmiði atvinnuvega, sem
keppa á erlendum mörkuðum,
hlýtur til lengdar að vera mikil-
vægt að aðrir atvinnuvegir þjóðar-
innar búi ekki við óeðlilega vernd,
því að hún hlýtur að valda háum
innlendum framleiðslukostnaði og
þar af leiðandi erfiðari aðstöðu
fyrir þá, sem háðir eru erlendu
verðlagi. Afnám tollverndar var
því mikilvægt skilyrði fyrir því, að
sjávarútvegur og önnur útflutn-
ingsframleiðsla fengi að njóta
jafnræðis í samkleppni um inn-
lenda framleiðsluþætti.
Um stöðu
sjávarútvegs
og skipulag
fiskveiða
Hætta á nýrri
vemdarstefnu
I erindi mínu á ársþingi iðnrek-
enda reyndi ég að meta nokkuð
þann árangur, sem náðst hefur í
iðnaði hér á landi síðan lækkun
verndartolla hófst í byrjun þessa
áratugs. Ég tel þennan árangur
jákvæðan bæði fyrir iðnaðinn
sjálfan, en þó ekki sízt fyrir
neytendur og þar af leiðandi aðra
atvinnuvegi. Hinu má þó ekki
gleyma, að slík aðlögun á sér
aldrei stað sársaukalaust, og
margir iðnrekendur mundu vafa-
laust vilja láta taka þennan kaleik
frá sér. Vaxandi kröfur um nýjar
verndar- eða stuðningsaðgerðir til
handa iðnaðinum hafa komið
fram á undanförnum tveimur ár-
um, og hefur þá jöfnum höndum
verið vitnað til stuðningsaðgerða
við iðnað á hinum Norðurlöndun-
um og þeirra forréttinda, sem
sjávarútvegurinn er talinn njóta
umfram iðnaðinn hér innanlands.
Þeir þremenningar virðast ekki
hafa gert sér að fullu grein fyrir
því, að það sem helzt vakti fyrir
mér með erindi mínu var að færa
fram rök gegn því, að iðnaðurinn
færi að tileinka sér verndarstefnu
á ný. Annars vegar verði ég þetta
með því að fjalla um reynslu
annarra þjóða, sem mér virðist
eindregið benda til þess, að okkur
beri umfram allt að foröast aukna
vernd eða stuðning aðgerða við
einstaka atvinnuvegi.
Varðandi þá skoðun iðnrekenda,
að þeir þyrftu á vernd að halda,
vegna þess að sjávarútvegurinn
nyti fprréttinda, komst ég svo að
orði: „í mótaðgerðum af þessu tagi
virðist hins vegar felast sú mikla
hætta að við hrekjumst stig af
stigi undan brekkunni í átt til nýs
verndarkerfis fyrir iðnaðinn, sem
draga mun bæði úr þrótti hans og
þjóðfélagslegri aðstöðu. Öll rök
hníga nú að því að fara eigi
þveröfuga leið til þess að jafna
metin á milli iðnaðar og sjávar-
útvegs, en hún er sú að gera
kerfisbundið átak til þess að
afnema hvers konar mismunun,
sem enn á sér stað milli sjávarút-
vegs og iðnaðar, hvort sem er í
skattamálum, opinberri fyrir-
greiðslu, lánskjörum eða aðgangi
að fjármagni".
Þetta er að mínum domi kjarni
málsins. Mismunun, sem kann að
vera fyrir hendi í aðstöðu sjávar-
útvegs og iðnaðar, á ekki að jafna
með því að grípa til nýrra stuðn-
ingsráðstafana iðnaðinum til
handa. í stað þess á að gera
skipulegt átak til þess að jafna
metin milli þessara tveggja höfuð-
atvinnuvega þjóðarinnar svo að
hvorugur hafi ástæðu til þess að
óska stuðsningsaðgerða af hálfu
ríkisvaldsins vegna sérréttinda
hins.
Nýtur sjávar-
útvegurinn lít-
illa eöa engra
sérréttinda?
Ein helzta gagnrýni þeirra
þremenninga á málflutningi mín-
um er sú, að ég geri of mikið úr
þeim fríðindum, sem sjávarútveg-
urinn njóti og áhrifum þeirra á
atvinnuþróun. Komast þeir sjálfir
að þeirri niðurstöðu, að mismunun
sjávarútveginum í vil skipti í
reynd tiltölulega litlu máli.
Nú var það vissulega ekki til-
gangur minn að reyna að gera
meira en efni stóðu til úr þeirri
mismunun, sem enn er fyrir hendi
í þessum efnum. Samt held ég að
því verði ekki neitað, enda fúslega
viðurkennt af þeim þremenning-
um, að undanþága frá launaskatti
og mismunun í aðstöðugjaldi eru
ótvíræð fríðindi fyrir þá, sem slíks
njóta. Hins vegar er rétt að
mismunun í lánskjörum hefur
farið stórlega minnkandi hin síð-
ari ár og hefur sjávarútvegurinn
sætt sig við þá þróun möglunarlít-
ið, og er það vissulega vel. Hér
kemur þó á móti að aðgangur
sjávarútvegs að lánsfé hefur
óneitanlega verið mun greiðari en
iðnaðar allt fram undir þetta. Er
þar fyrst að nefna mun greiðari
aðgang að sjálfvirkum afurðalán-
um, en til dæmis um önnur lán má
taka, að á síðasta ári námu
lánveitingar opinberra fjárfest-
ingarlánasjóða til sjávarútvegs og
fiskvinnslu nálægt tveimur þriðju
af heildarfjárfestingu þessara
greina á árinu, en í iðnaði nam
sama hlutfall rúmum einum
þriðja. Rétt er þó að taka fram, að
ég býst við því, að tilhneiging sé
til þess, að þessi mismunun fari
smám saman minnkandi.
Þegar á heildina er litið, get ég
vel á það fallizt, að forréttindi
sjávarútvegs séu ekki stórfelld og
vissulega á engan hátt sambærileg
við það, sem á sér stað um
landbúnað. En þau eru þó engu að
síður umtalsverð, og mér finnst
alveg eðlilegt, að þau séu iðnaðin-
um þyrnir í holdi, eftir að sú
stefna hefur verið mörkuð og
langt komin í framkvæmd, að öll
hin mikla tollvernd, sem hann
hefur notið skuli niður falla. Þessi
mismunun hefur því orðið honum
tilefni til kröfugerðar um aukna
vernd eða frestun tollalækkana,
sem ég tel hvort tveggja óheilla-
spor, sem aðeins mundi fresta
nauðsynlegri aðlögun og draga
þannig úr hagvexti og framleiðni-
aukningu.
Sameiginlegir
hagsmunir
í staö
togstreitu
Sannleikurinn er sá, að öll
mismunun og öll sérfríðindi, sem
einstakar atvinnugreinar njóta
umfram aðrar, hljóta að vekja
tortryggni og togstreitu, sem síð-
an- leiðir til kröfugerðar um ráð-
stafanir til þess að jafna metin.
Vegna þess, hve fast flestir vilja
halda í hvern þann ávinning, sem
þeir telja sig hafa fengið, er
venjulega meiri tilhneiging til
þess, að fríðindum eins sé mætt
með kröfum um hliðstæð fríðindi
öðrum til handa, fremur en að
reynt sé að nema upphaflegu
orsökina burtu. Þannig er alltaf
hætt við þeirri óheillaþróun, að
gripið sé til stuðningsaðgerða og
sérfríðinda fyrir einstaka at-
vinnuvega á víxl, unz upp hefur
vaxið skógur sérréttinda, sem eng-
inn sér út fyrir, en veröur til þess,
að hindra heilbrigða starfsemi
markaðskerfisins. Ég er sann-
færður um það, að hvorki sjávar-
útvegur né iðnaður hafi hag af
slíkri þróun.
Þess í stað held ég, að þeir hafi
sameiginlega hagsmuni af þvi, að
reynt sé að fá hreint borð í þessum
efnum, þar sem öll heilbrigð
fyrirtæki, hvort sem er í sjávar-
útvegi, útflutningsiðnaði eða
óvernduðum heimaiðnaði búi við
sama kost og hafi sömu tækifæri
til vaxtar og verðmætasköpunar.
Séu sérréttindi sjávarútvegsins
ekki þyngri á metunum en þeir
þremenningar vilja vera láta, sé
ég ekki hvers vegna ætti á honum
að standa, ef menn vilja gera
skipulegt átak til þess að jafna hér
metin á grundvelli sameiginlegrar
könnunar á þeirri aðstöðu, sem
báðir þessir höfuðatvinnuvegir
þjóðarinnar nú njóta.
Um skipulag
fiskveiða
Er ég þá kominn að hinu
meginefni þessarar greinar, en
það 'eru ummæli mín um notkun
veiðileyfa eða auðlindaskatts til
þess að tryggja sem bezt nýtingu
fiskimiðanna í kringum landið.
Það sem ég sagði um þetta mál í
erindi mínu var á þessa leið:
„Þráfaldlega hefur verið fram á
það sýnt, að endurgjaldslaus nýt-
ing sameiginlegra fiskstofna
hljóti að leiða til of mikillar og
óhagkvæmrar sóknar og offjár-
festingar bæði í skipum og veiði-
tækjum. Fræðilega hefur verið
sýnt fram á það með góðum
rökum, að þennan vanda sé auð-
veldast að leysa með fjárhagsleg-
um aðgerðum, annað hvort í formi
auðlindaskatts á einstakar sjávar-
útvegsgreinar eða með sölu leyfa
til þess að veiða ákveðið magn af
fiski. Þótt færa megi góð og gild
rök fyrir aðgerðum af þessu tagi,
er þó varla við því að búast, að
slíkt fyrirkomulag geti komizt á
nema í áföngum á tiltölulega
löngum tíma.“
Þeim þremenningum er auð-
sjáanlega lítið um að ræða hug-
myndir af þessu tagi og sjá þeim
reyndar ekkert til ágætis. Þeir
segjast ekki hafa kynnt sér neitt
þau fræðilegu rök, sem sett hafa
verið fram í þessu máli, og mér
virðist afstaða þeirra benda til
þess, að þeir vilji helzt sem minnst
um þau vita. Mér finnst þetta
óneitanlega miður farið, þar sem
ég er þeirrar skoðunar, að hér sé
um að ræða eitt mesta stjórnun-
arvandamál og um leið eitt
stærsta tækifærið til farsællar
stefnumótunar, sem sjávarútvegs-
ins bíður á næstu árum.
Ég vona, að þau ummæli mín,
sem ég hef þegar vitnað í, bendi til
þess, að mér hafi verið í huga að
ræða þessi mál með öllu áreitni-
laust, og ég geri mér fyllilega
ljóst, að í þessum efnum er rétt að
fara að með fyllstu gát. Málið er
hins vegar svo mikilvægt, að mér
finnst ástæða til þess að gera
frekari grein fyrir skoðunum mín-
um, þótt ég vilji á engan hátt
halda því fram, að ég sé neinn
sérfræðingur á þessu sviði.
Vandi fýlgir
vegsemd hverri
Engum blöðum er um það að
fletta, að íslendingar hafa með
útfærslu fiskveiðilögsögunnar
fengið í hendur yfirráð yfir stór-
kostlegum auðlindum, sem geta
orðið undirstaða aukinnar hag-
sældar þjóðarinnar. En hér á, eins
og oftar, við hið fornkveðna, að
vandi fvlgir vegsemd hverri. Með
yfirráðum yfir þessari miklu