Morgunblaðið - 05.12.1979, Page 8

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. DESEMBER 1979
40
Sunnudaginn 7. október sl. hélt
Austur-Þýskaland (Þýska al-
þýðulýðveldið) hátíðlegt 30 ára
afmæli sitt. Ráðamenn þar héidu
því fram að lífsafkoma þar væri
betri en í mörgum vestrænum
löndum. Áður en ný lög gengu í
gildi sem bönnuðu samskipti við
útlendinga nema með sérstöku
leyfi, ferðaðist fréttaritari
breska blaðsins TIIE OBSERV-
ER í sex vikur um landið og
ræddi við hinn almenna borgara.
Ég var að lesa austur-þýska
skáldsögu meðan ég beið eftir
kvöldmatnum á veitingahúsi. Eft-
ir að hafa lent í rifrildi við konuna
sína ákveður söguhetjan að heim-
sækja föður sinn sem býr í öðrum
bæjarhluta. Þar sem rigning er úti
verður hann að gera upp við sig
hvort hann fari með sporvagnin-
um eða í bílnum sínum. Fari hann
í bílnum verður hann að hjóla í 15
mínútur til bílskúrsins. Ég er
ennþá að velta fyrir mér þessum
furðulegu vandræðum hans þegar
maturinn er framreiddur og ég
lendi í samræðum við austur-þýsk
hjón sem sitja við borðið hjá mér.
Þau eru rúmlega tvítug. Hann
er framkvæmdastjóri í vélaverk-
smiðju, en hún er einkaritari. Þau
eru í helgarfríi á „lúksús" hóteli í
borg Schillers og Goethes.
„Nei, það var ekki skemmtilegt.
Samlandar okkar köstuðu í okkur
grjóti á landamærunum."
Það var þögn. Þá sagði konan:
„Okkur líkar í rauninni ekki við
„vina-“ríkin. Okkur er ekki leyft
að kaupa nema lítið af gjaldmiðli
þeirra og jafnvel þótt við förum
með mat með okkur höfum við
ekki efni á að fara út á kvöldin né
veita okkur neitt.
„Vinirnir" vilja frekar Vestur-
Þjóðverja."
Hún talaði eins og hún væri að
segja frá staðreyndum, — án
beiskju.
Ég veitti því athygli að orðið
„Þýskaland" var aldrei notað í
fjölmiðlum þeirra, aðeins upp-
hafsstafirnir DDR (austur) og
BRD (vestur). Fannst þeim þeir
ennþá vera þýskir?
„Auðvitað. Þú veist þó að þjóð-
söngurinn okkar er aldrei sunginn
hérna, bara leikinn? Það er sagt
að það sé verið að skrifa nýjan
texta vegna afmælisins. í gamla
textanum er ein lína um „Þýska-
land, sameinaða föðurlandið“.“
Þau spurðu mig hvernig mér
litist á borgirnar sem ég hefði séð.
Ég sagðist ekki vita það. Ég
hafði séð Weimar sem var snyrti-
leg og endurreist eins og allir
aðrir þýskir bæir nema hvað
Raddir
„Það er allt og sumt sem maður
getur gert við peningana," segir
hann, „þegar maður hefur loksins
eignast bíl og keypt húsgögn í
íbúðina."
„En bíllinn," segi ég, „hvers
vegna skilur maður hann eftir svo
að maður verður að fara 15
mínútna leið á hjóli heiman að frá
sér til þess að ná í hann?“
„Það er ekki langt. Ef þú hefur
beðið í 12 ár eftir að eignast bíl
skilur þú hann ekki eftir úti. Allir
eru að leita að bílskúrum. Náung-
inn í sögunni var heppinn." Það
getur kostað tíu þúsund krónur á
mánuði að hafa bílskúr, þúsund
krónum meira en þau borga í
húsaleigu fyrir íbúðina. Ríkið
greiðir húsaleiguna niður.
Ég hafði verið viku í Austur-
Þýskalaiidi. Fólk vildi fá að vita
hvernig mér líkaði landið. Ég
sagði — sem satt var — að ég væri
dálítið ruglaður; stundum virtist
fólkið ánægt, en stundum virtist
slóðaskapurinn óbærilegur.
Slóðaskapurinn barst í tal eitt
kvöldið þegar ég talaði við önnur
hjón sem dvöldu ásamt tveimur
börnum sínum á sama hóteli og
ég.
„Hvers vegna fæst svona lítið í
verslununum?" spurði ég. Ég gerði
ráð fyrir að þau skelltu skuldinni
á „skipuleggjendurna", en þau
gerðu það ekki.
„Vegna viðurkenningar og sam-
heldni," sagði maðurinn. Viður-
kenning þýddi að hljóta viður-
kenningu á alþjóðavettvangi, sam-
heldni að aðstoða bandamenn —
Mozambique, Eþíópíu, Vietnam.
Þýska alþýðulýðveldið hafði efni á
hvorugu og var að ganga útflutn-
ingsversluninni til húðar með við-
leitni sinni í þessa átt.
„Vissir þú að við eigum úthafs-
fiskveiðiflota? Hann er á miðun-
um árið um kring. Cuxhaven (í
Vestur-Þýskalandi) er í rauninni
heimahöfn hans. Þangað fer afl-
inn. Sama er að segja um timbur
og sement. Okkur skortir hvoru-
tveggja en samt seljum við Svíum
þessar vörur."
Ég spurði þau hvort þau heim-
sæktu önnur sósíalistaríki.
„Auðvitað. Hvert annað ættum
við að fara?“
„Líka til Tékkóslóvakíu? Er fólk
þar ekki ennþá reitt út í ykkur
vegna þátttöku ykkar ’68?“
„Það var fyrir löngu. Ég var þar
reyndar. í herþjónustu.“
„Það getur ekki hafa verið
skemmtilegt."
leikbrúðu-
landi
snerti verslanirnar og ljósin. En
svo voru það borgir eins og
Quendlinburg þar sem ómetan-
legar miðaldabyggingar voru
bókstaflega að hruni komnar.
„Þeir verða að bíða eftir afmæl-
um,“ sagði hann. „Þegar eitthvert
afmæli er endurbætum við dálítið
fyrir kvikmyndatökuvélarnar, —
nokkurs konar leikbrúðusýning."
Þegar börnin höfðu boðið mér
kurteislega góða nótt og farið í
háttinn, spúrði ég þau hvort þau
töluðu alltaf af svona mikilli
gagnrýni þegar börnin væru við-
stödd. Voru þau ekki hrædd?
Hvernig var brugðist við innræt-
ingu í skólum?
„Þess þarf ekki,“ sagði konan.
„Börnin gera það sjálf. Þau horfa
á vestrænar sjónvarpsauglýs-
ingar."
Var þá ástæðulaus hin rótgróna
hræðsla Vesturlandabúa við að í
austri yrðu framleiddar margar
kynslóðir af sannfærðum, ungum
Marxistum?
„Hafðu ekki áhyggjur. Krakk-
arnir hafa bara áhuga á diskótek-
um og vélhjólum."
Áður en við skildum töluðum
við um starf hans, sífellt strit við
að verða sér úti um varahluti og
efni. Hvernig fyndist honum að
skipta á starfi sínu við starfsbróð-
ur sinn í Vestur-Þýskalandi?
Hann þagði.
„Ég get unnið hans starf," sagði
hann. „En gæti hann unnið mitt
starf?“
í Karl-Marx-borg talaði ég við
annan framkvæmdastjóra í iðn-
aði, verkfræðing á þrítugs aldri,
sem gat ekki hækkað í stöðu vegna
þess að hann var ekki í flokknum.
Hin fræga þýska vinnusemi
væri dauð, sagði hann. Hin nýja
skipan gerði ráð fyrir löngum
matartímum og helgum sem byrj-
uðu á fimmtudögum. Tilgangs-
laust væri að vera að vinna þar
sem þú gætir ekki eytt kaupinu
þínu í neitt — nema bíla. Þess
vegna þurfti að bíða í 12 ár eftir
Wartburg-bíl.
Iðnaðurinn væri að fara í hund-
ana, bætti hann við. Varahlutir
fengjust ekki og verksmiðjurnar
væru gamaldags og fólkið of
verkalýðssinnað.
„Samt gekk ágætlega hjá okkur
þar til skipunin kom. Fyrir nokkr-
um árum voru við fremstir í
COMECON-bandalaginu. Ban-
vænt! Þeir fundu upp „efnahags-
legan samruna." Deila framleiðsl-
unni með öðrum, útskýrði hann.
Austur-Þýskaland varð að sjá af
nokkrum arðvænlegustu og þróuð-
ustu iðnþáttum sínum.
„Fyrirtæki mitt notaði tæki til
þess að flytja jarðveg. Núna verða
þau að vera pólsk — keypt fyrir
beinharðan gjaldeyri auðvitað.
Við smíðum ekki lengur spor-
vagna. Þeir koma frá Tékkóslóv-
akíu. Tékkneskir sporvagnar eru
þyngri svo að við urðum að setja
upp nýja teina og raflínur.
Þú hefur séð litlu Barka-bílana
okkar? Fyrsta flokks Combi, dálít-
ið líkur Volkswagen. Þeir eyða
litlu bensíni og eru mjög sterk-
byggðir. 011 verksmiðjan var flutt
til Rúmeníu. Þar til fyrir nokkrum
árum fluttum við út lyftara til
Búlgaríu. Núna verðum við að
flytja þá inn, og þeir eru alltaf að
bila.“
Ég hitti Manfred, 28 ára gamlan
stúdent, á orgeltónleikum í dóm-
kirkjunni í Freiburg. Ég spurði
hann hvers vegna orðið „Þýska-
land“ væri ekki í opinberu orða-
bókinni. Var það til þess að láta
fólk gleyma þjóðerni sínu?
„Auðvitað," sagði hann. „Meðan
Bonn heldur því fram að við séum
í rauninni öll borgarar Vestur-
Þýskalands verður því ekki
breytt."
Eg hélt því fram að Vestur-
Þýskaland væri formlega að ætla
Austur-Þjóðverjum þau örlög sem
þeir byggju við létu þeir af þessari
grundvallarskoðun (sem tryggir
ríkisborgararétt til handa öllum
Austur-Þjóðverjum sem flýja
vestur yfir).
„Ö'lög okkar eru staðreynd,"
sagði hann. „Við höfum haft 50 ár
til þess að venjast þeim.“
Við töluðum um NATO. Ef
Vestur-Þýskaland hefði verið
hlutlaust áfram, sagði hann, gæti
verið að Rússar hefðu fallist á
sameiningu Þýskalands. Þeir
hefðu aldrei reiknað með því að fá
þýskt hérað, þá hefðu þeir aldrei
látið svona stórt þýskt landssvæði
af hendi við Pólland.
„Hvers vegna byggðu þeir
Berlínarmúrinn?"
Frá
Leipzig.
„Til þess að stöðva flótta vinnu-
aflsins," sagði hann.
Ef múrnum var ætlað að stöðva
flótta vinnuaflsins, hvers vegna
kvörtuðu þá allir ennþá, 20 árum
síðar, undan því að vinnuafl væri
of lítið?
„Gáfnaljósin okkar eru að reyna
að komast til botns í því,“ sagði
hann hlæjandi. „Þetta er víta-
hringur. Vinnuafl er vandfundið,
þannig að þú safnar því. Einhvern
daginn gæti efnið til að vinna úr
komið á réttum tíma og þá þarftu
allt það vinnuafl sem þú hefur við
höndina."
Manfred var sannfærður um að
Austur-Þjóðverjar mundu sjálfir
bjarga sér og hann var ekki
svartsýnn á framtíðina. Ástandið
mundi lagast, sagði hann. „Sam-
heldnin" mundi dreifa gáfunum og
auðæfunum og „efnahagslegur
samruni" mundi ekki alltaf orsaka
flótta. Austur-Þýskaland mundi
þróa nýjar iðngreinar sem byggð-
ust á öreindatækni og þeim yrði
leyft að halda...
Seinna kom ég í bókabúð í
Austur-Berlín. Það var óþolandi
heitt. Ég bað unga afgreiðslu-
stúlku að opna glugga, en þeir
sátu allir fastir. Hún sagðist
þegar vera komin með höfuðverk
og væri orðin uppgefin áður en
dagurinn byrjaði.
„Það er alltof mikill hraði á
öllu,“ sagði hún.
Alltof mikili hraði? Eftir að
hafa séð hægaganginn á öllu í
Austur-Þýskalandi í 6 vikur varð
ég agndofa.
„Hvernig þá?“ spurði ég.
„Sjáðu til?“ sagði hún. „Það
byrjar með troðningnum við
strætisvagninn á morgnana. Allir
keppast við að komast í strætis-
vagninn þangað til hann er að
springa. Og svo eru það biðraðirn-
ar í hverri einustu búð.“
„Það er þá greinilegt að það eru
ekki nógu margar búðir," sagði ég.
„Jafnvel þótt svo væri mundi
ekki vera til nógu margt af-
greiðslufólk. Það er ekki til nógu
margt fólk.“
Ég spurði hana hvað hún og
maðurinn hennar gerðu á kvöldin.
„Þegar við erum heima, erum
við bara heima hjá okkur. Við
hittum engan. Þegar lífið byrjar
aftur í öðrum borgum hefur það
stöðvast hjá okkur. Ég skil hvers
vegna þér finnst ekki vera hraði á
hlutunum. Ég held að við sköpum
þessa hraðatilfinningu sjálf. Við
erum að leita að einhverju, — en
hverju? Hvers vegna öll þessi
læti? Verkalýðurinn er ennþá
lægst settur."
„Ferðastu?" spurði ég.
„Ekki eftir að við eignuðumst
börnin. Annað er í skóla, hitt á
dagheimili. ímyndaðu þér bara,
við erum að bíða eftir því að þessi
börn stækki og hjálpi okkur.
Skortur á vinnuafli verður fyrir
hendi þangað til þessi börn byrja
að vinna — eftir 5—10 ár. Þangað
til verðum við öll sem vinnum að
vinna á við tvo. Það fæðast nógu
mörg börn, en við höfum ekki þao
sem við þörfnumst til þess að ala
börnin upp. Eldra barnið mitt er í
38 manna bekk. Þau læra ekkert.
Og þótt þau gerðu það? Sérðu
táningana á götunum? Þeir hafa
ekki áhuga á neinu. Þeir hafa hent
öllu frá sér. Þetta er framtíðin."
Þetta var að kvöldi þrítugasta
afmælisins og hún var 25 ára,
dóttir tveggja kommúnista sem
voru stofnendur nýja Ríkisins.