Morgunblaðið - 04.03.1980, Qupperneq 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. MARZ 1980
Þórir Haukur Einarsson, Drangsnesi:
Forystumistök
1.
Halaklippuhlaup krata út úr
stjórnarherbúðum V-3 eftir þrettán
mánaða pólitíska sirkushátíð af
lægstu gráðu var upphafið. Síðdeg-
ispressan sá svo um afganginn. Með
æsifréttakenndum könnunarniður-
stöðum ærði hún forystu Sjálfstæð-
isflokksins og ritstjóra Morgun-
blaðsins.
Meðan þrúgandi sorti skammdeg-
isins hvolfdi sér markvisst yfir land
og lýð með tilheyrandi tíðarfari og
meiri eða minni samgöngulegum
annmörkum ef ekki einangrun
heilla landshluta og byggðarlaga,
var þjóðinni hundsigað út á vetrar-
gaddinn til að ráða örlögum sínum
til lykta. Það sem tíðkast hafði að
gera um Jónsmessuleytið með
bjartar nætur og angan frá grasi og
mold að bakhjarli skyldu menn nú
kjaga við í skafmold og náttmyrkri.
Því að steiktar kosningasigur-
gæsir Sjálfstæðisflokknum til
handa héldu stöðugt áfram að
marséra út úr eldhúsi síðdegis-
pressunnar með hníf og gaffal í
bakinu. Forystunefið á Sjálfstæðis-
flokknum stóðst ekki þennan un-
aðslega ilm. Hann var svo lokkandi.
En eitt er að verða gapyxna og
gestíkúlera, og annað að grípa
gæsina. Það væri fróðlegt að vita,
hvaða aðilar í stjórnarforystunni
bera mesta ábyrgð á því, að rasað
var út í þessar niðdimmu vetrar-
kosningar í stað þess að láta
pólitískt þrotabú V-3 blasa við um
stund og virða fyrir sér viðskilnað-
inn.
Mörg ráð voru sjálfsagt tiltæk til
að halda þjóðarskútunni á floti í
fáeina mánuði meðan tíminn væri
notaður til að yfirfara, stilla og
smyrja kosningavél Sjálfstæðis-
flokksins og hefja síðan hnitmiðað-
an kosningaundirbúning með
hækkandi sól og vorkosningar fyrir
stafni.
Gormánaðargalsi sjálfstæðisfor-
ystunnar með tilheyrandi skamm-
degisskærum mæltist illa fyrir
meira og minna í öllum flokkum,
einnig í Sjálfstæðisflokknum, þótt
ekki færi hátt. Enda var þess nú
skammt að bíða, að blóðgir brandar
og bræðravíg upphæfust og settu
svip sinn á kosningaundirbúning
sjálfstæðismanna. Var engu líkara
um hríð en að leiftursókn gegn
verðbólgu ætlaði að kristallast í
pólitískri kviðristu Sjálfstæðis-
flokksins, hvernig sem það mátti nú
ske.
Raunar er það spurning út af
fyrir sig, hvort þaö er ekki ábyrgð-
arhluti frá sálfræðilegu sjónarmiði
séð, að leggja það á geðheilsu
venjulegs fólks að standa í kosn-
ingaati í svartasta skammdeginu.
Virðist ósjaldan vilja slá út í fyrir
mörgum góðum dreng við slíkar
kringumstæðui, jafnvel þótt sól-
gullnir dagar og bjartar nætur
styðji við bakið.
Sá stjórnmálaflokkur, sem seint
og snemma klifaði á því, að hann
hefði ekki beðið um þessar kosn-
ingar, vann veglegan kosningasig-
ur. Enda þótt ekkert verði um það
fullyrt, má vel láta sér detta í hug,
að framangreind afstaða til
skammdegiskosninga hafi verkað
sem góð smurning á kosningavélar
framsóknarmanna við síðustu
kosningar og stuðlað með öðru að
óvæntum kosningasigri þeirra.
2.
Það er stórt orð, forystumistök.
Ætli maður verði ekki að bera sig
að rökstyðja þá fullyrðingu eitt-
að nánar.
Það er alkunnugt, að Sjáifstæðis-
kurinn hefur um nokkurt árabil
ristaðið af tveimur meginfylk-
Þessar fylkingar hafa í
.aglegu tali dregið nöfn af þeim
piönnum, er verið hafa leiðtogar
þeirra leynt eða ljóst hvorrar um
sig.
íhaldssamari armur flokksins
undir forystu Geirs Hallgrímsson-
ar, og frjálslyndari armurinn undir
forystu Gunnars Thoroddsens.
Það hefur löngum verið litið svo
til, að Geirsarmurinn væri megin-
hluti flokksins, en Gunnarsarmur-
inn einungis minnihlutabrot. Ef
litið er á núverandi forystulið
flokksins, þar sem það stillir sér
vígalega upp í kring um flokksvél-
arnar og stjórnarapparötin, virðist
þetta mat hljóta fulla staðfestingu.
En ekki er allt sem sýnist. Hafa
ber það í huga, að undanfarin ár
hafa farið meira og minna í þáð að
sætta sjónarmið þessara tveggja
póla Sjálfstæðisflokksins og fá þá
til að vera til friðs á kostnað
minnihlutans. Þetta hefði átt að
takast ef Geirsmenn hefðu ekki
stöðugt verið að færa sig upp á
skaftið í óbilgirni og hroka gagn-
vart Gunnarsmönnum, sem enda-
laust hafa slegið undan til að
bjarga friði og einingu í flokknum
og tryggja honum sæmilega trú-
verðugt andlit út á við.
Á 23. landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins höldnum í Sigtúni í
Reykjavík dagana 3.-6. maí 1979
var enn einu sinni tekist í hendur
varðandi þetta vandamál, þar sem
var kjör formanns Sjálfstæðis-
flokksins, Geirs Hallgrímssonar og
varaformanns flokksins, Gunnars
Thoroddsens. Handaband þetta var
að vísu grútlint og fýlulegt af hálfu
Geirsmanna, sem höfðu endanlega
ætlað sér að taka öll ráð í sínar
hendur, kveða Gunnar Thoroddsen
niður fyrir fullt og allt og verða alfa
og ómega flokksins um ókomna
daga. — Já, þetta málamiðlunar-
handtak þeirra Geirsmanna var svo
sannarlega lint og luntalegt, og
efndirnar og árangurinn blasa við í
dag.
Eg sagði, að það hefði löngum
verið litið svo á, að Geirsmenn í
flokknum væru uppistaðan og
Gunnarsmenn minnihlutinn. Sam-
kvæmt því, sem hér hefur verið
rakið gæti þetta verið sjónhverfing,
ef miðað er við úrslitafylgi hins
almenna kjósanda. Vegna hógværð-
ar, friðsemdar og sáttfýsi Gunnars-
manna hefur ekki enn verið látið til
skarar skríða og reyna á þetta. Því
er fyllilega mögulegt, að báðar
fylkingarnar hafi misreiknað raun-
verulegan styrk sinn, Geirsmenn
ofmetið sinn, Gunnarsmenn van-
metið sinn.
En raunar eru þessar vangavelt-
ur varla nauðsynlegar lengur eftir
atburði síðustu daga, hvað snertir
heimilisfriðinn í Sjálfstæðisflokkn-
um. Geirsklíkan hefur með svo
óendanlega heimskulegum og heift-
úðugum hætti kastað skítugum
hanska í andlit frjálslyndari hluta
flokksins með svívirðingarherferð
sinni á hendur Gunnari Thoroddsen
og útskúfunarópum, að óhjákvæmi-
legt er með öllu að fram fari
endanlegt og afgerandi uppgjör
þessara mála innan flokksins.
Afturhaldsfylkingin með Geir
Hallgrímsson í fararbroddi hefur
að undanförnu í villtu bræðikasti
gert úrslitatilraun til að ganga
milli bols og höfuðs á Gunnari
Thoroddsen pólitískt séð. Sigað
hefur verið á hann sérhverjum
blóðhundi, sem til hefur náðst og í
hann grýtt hverju því sem hendi
var næst. „Svikari" — „níðingur" —
„sóðaskapur" — „ekki æskilegur í
flokknum". Eitthvað í þessum dúr
hefur aðalstefið í æðiskastinu
hljómað.
Geir Hallgrímsson hefur nú með
öllu rofið á sjálfum sér sérhver
vébönd hollustu og einingarhelgi
með því að hvetja og leggja blessun
sína yfir ofstopafulla framkomu
manna sinna að undanförnu. Hér
eftir verður talað við hann og
fylgifiska hans afdráttarlaust,
skýrt og skorinort, hvenær sem því
er að skipta.
Og Geir Hallgrímsson getur ekk-
ert sagt við því. Hann verður
einfaldlega að horfast alvarlega í
augu við eigin orð og gerðir minn-
ugur þeirra sanninda, að sá veldur
miklu, sem upphafinu veldur.
3.
Geir Hallgrímssyni flokksfor-
ingja urðu á alvarleg mistök
síðastliðið haust í sambandi við
framboðsmál Sj álfstæðisflokksins.
Þar á ég að sjálfsögðu við klofning-
inn í Norðurlandskjördæmi eystra
og Suðurlandskjördæmi.
Að mínum dómi var þetta örlaga-
prófið, sem Geir féll svo greinilega
á, að það eitt væri fullnægjandi
ástæða til þess að hann drægi sig í
hlé með skaplegum hætti og léti
flokksbræðrum sínum eftir að finna
sér nýjan leiðtoga.
Örlítinn formála áður en ég kem
að því, með hvaða hætti Geir
Hallgrímsson brást sem flokksfor-
maður varðandi framangreind
framboðsmál.
Dagana 20.—21. október sl. var
haldinn í Hnífsdal kjördæmisráðs-
fundur Sjálfstæðisflokksins í Vest-
fjarðakjördæmi. Aðalverkefni
fundarins var eftir atvikum undir-
búningur eða fullur frágangur
framboðslista flokksins í Vest-
fjarðakjördæmi við komandi Al-
þingiskosningar.
Nokkru áður hafði kjörnefnd,
sem dreifð er um allan Vestfjarða-
kjálkann, borið saman bækurnar
símleiðis og samþykkt með nokkr-
um meirihluta, að fram skyldi fara
prófkjör í Vestfjarðakjördæmi
varðandi röðun á framboðslista.
Samþykkt þessi var samkvæmt
lögum kjördæmisráðs háð staðfest-
ingu áðurnefnds kjördæmisráðs-
fundar í Hnífsdal.
Undirritaður meðlimur kjör-
nefndar, sem greiddi atkvæði með
prófkjörinu, var alls hugar glaður á
leiðinni til kjördæmisráðsfundar í
Hnífsdal. Satt að segja hvarflaði
það ekki að mér, að prófkjörið yrði
fellt á kjördæmisráðsfundi. Fyrir
kosningarnar 1978 höfðu prófkjörs-
hugmyndir koðnað niður en jafn-
framt verið látið mjög líklega í því
sambandi hvað snerti framtíðina.
En sérhver gleði tekur enda og
Adam var ekki lengi í Paradís.
Prófkjörið var eftir allt saman fellt
á Hnífsdalsfundinum með þeim
höfuðrökum, að það væri vart
framkvæmanlegt við ríkjandi að-
stæður.
Það er dagsatt, að álitamál var,
hvernig til tækist með prófkjör
sjálfstæðismanna í Vestfjarðakjör-
dæmi á s.l. hausti vegna staðhátta
og árstíðar. Eigi að síður er ég enn
sem fyrr sannfærður um, að við
áttum að vera djörf og ganga til
prófkjörs með oddi og egg í von um
heppni hvað tíðarfar og samgöngur
snerti. Staðreyndirnar töluðu sínu
máli næstu daga og vikur. Prófkjör-
ið hefði heppnast áfallalítið veður-
fars vegna.
En hvers vegna hefði átt að vera
prófkjör? Vegna þess, að þá hefði
ríkt meiri baráttugleði meðal sjálf-
stæðismanna á Vestfjörðum fyrir
síðustu kosningar. Vegna þess, að
unga fólkið hefði þá komið meira til
okkar en raun varð á. Og síðast en
ekki sist vegna þess, að þá þurfti,
enginn frambjóðandi að vera í
minnsta vafa um að hann væri á
réttum stað á framboðslistanum.
Þeir, sem töldu sig vera í réttum og
sanngjörnum sætum, hefðu fengið
það staðfest og skipað sætin með
því meiri reisn. Þeir, sem haldnir
voru efasemdum varðandi sitt sæti,
hefðu verið dæmdir í það af próf-
kjörinu, látið sér vel lynda og setið
stilltir og prúðir. Eða þá að þetta
hefði farið á einhvern annan veg og
sætaröð orðið önnur samkvæmt
ákvörðun tilvonandi kjósenda. En
hver hefði þá treyst sér til að
vefengja slíkan dóm?
Próflcjör er samkvæmt eðli sínu
tvennt í senn. Það er í fyrsta lagi
frelsun frá meira eða minna niður-
lægjandi oti og poti, streitu og
stimpingum varðandi röðun á
framboðslista. í öðru lagi verkar
það sem frjódögg á vaxtarbrodd
flokksins. Unga fólkið fær tækifæri
til að hafa áhrif á skipan og röðun
framboðslistans. Það vekur áhug-
ann og síðar baráttugleðina.
Fyrst og fremst fyrir framtak og
milligöngu nokkurra kvenskörunga
á kjördæmisráðsfundinum í
Hnífsdal tókst að forða slysi á
síðustu stund hvað snerti fram-
boðslistann. Framboðslisti sjálf-
stæðismanna á Vestfjörðum við
síðustu Alþingiskosningar var
prýðilega skipaður og kjördæminu
til sóma. En það lá við slysi eigi að
síður. Ennfremur var aðdragandinn
svo dapurlegur í mínum augum, að
ég var ekki í skapi til að óska hinum
fimm útvöldu aðalmönnum listans
til hamingju þótt ég væri sáttur við
þá alla, vegna hinna, sem hafnað
var með þeim hætti eða öllu heldur
háttleysi, að mér rann til rifja.
En einnig í því efni bjargaðist
allt. Þeir, sem lutu í lægra haldi,
voru nægilega stórir til þess að láta
gleymt og grafið það sem ósagt
mátti vera í þeirra garð í hita
samkeppninnar, og una sínum hlut
með drengskap og glæsimennsku,
sem lengi verður í minnum höfð.
Það skal tekið fram, að þegar ég
tala um dapurleika og háttleysi í
sambandi við smíði framboðslista
sjálfstæðismanna í Vestfjarðakjör-
dæmi fyrir síðustu kosningar, þá
ber ekki að skilja það svo, að þar
hafi verið um eitthvað hrikalegt að
ræða. Þvert á móti vil ég meina, að
þessir tveir fundardagar í Hnífsdal
hafi verið gott dæmi um tiltölulega
milda útgáfu af þeim erfiðleikum
og átökum, er ávallt munu bíða við
dyrnar hér eftir, ef prófkjör verða
sniðgengin.
Það er út í hött að vísa til
fortíðarinnar í þessum efnum.
Prófkjörin eru nú einu sinni komin
til skjalanna og hafa slíka yfirburði
gagnvart gamla laginu, að það
jaðrar við sálfræðilegt flokkspóli-
tískt skipulagshneyksli að sjá ekki
til þess, að prófkjör séu í það
minnsta annað hvort í öllum kjör-
dæmum eða engu hjá einum og
sama flokki. Það er líka út í hött að
skírskota til annarra flokka í þessu
sambandi. Enginn annar flokkur
hefur innan sinna vébanda slíka
pólitíska breidd og einstaklings-
hyggju sem Sjálfstæðisflokkurinn.
Því eru prófkjörin nánast eins og
sköpuð fyrir hann.
4.
Því var ég að rifja þetta upp frá
Hnífsdalsfundinum, að það stóð
mér allt lifandi fyrir hugskotssjón-
um, þegar missætti og vandræði
upphófust bæði nyrðra og syðra
varðandi framboðsmál Sjálfstæðis-
flokksins fyrir síðustu kosningar.
Hvers vegna í ósköpunum gátu
stjórnir kjördæmisráðanna ekki
áttað sig á hættunni í tæka tíð og
forðað ógæfu með því að láta það
eftir að viðhafa prófkjör, sem allir
hefðu orðið að lúta og sætta sig við?
Og þá kem ég að flokksforingjan-
um. Hvernig stendur á því, að Geir
Hallgrímsson lét það viðgangast, að
báðar þessar örlagaskyssur ættu
sér stað? Flokksformaðurinn hefur
vikið sér undan ábyrgð í þessu máli
með því að lýsa því yfir, að æðsta
vald í þessum efnum sé hjá kjör-
dæmisráðunum. Þetta er ekki rétt.
I 56. gr. skipulagsreglna Sjálf-
stæðisflokksins segir svo: „Stað-
festingar miðstjórnar þarf á fram-
boðslista svo að hann verði fram
borinn í nafni flokksins." Svo mörg
eru þau orð. Og til hvers skyldu þau
standa þarna? Það er ekki nein
tilviljun, að kaflanum um þing-
framboð lýkur á þessari grein. Hún
er skynsamlegt öryggisákvæði, til
þess ætlað að flokksforystan geti
beitt lífsnauðsynlegum áhrifum og
þrýstingi, ef eitthvað ætlar að fara
háskalega úrskeiðis varðandi fram-
boðsmál úti í hinum einstöku kjör-
dæmum.
Auðvitað er 56. greinin ekkert
nema marklaus lagalegur hortittur
ef ekki má til hennar grípa og við
hana styðjast í krítískum tilfellum
á borð við það, er átti sér stað í
Norðurlandskjördæmi eystra og
Suðurlandskjördæmi sl. haust.
Auðvitað átti flokksformaðurinn að
koma í veg fyrir slys með því að
knýja fram prófkjör á báðum
stöðum fyrir atbeina miðstjórnar.
Slíkt hefði aldrei verið dæmt sem
flokksræði í neikvæðri merkingu.
Það hefði verið kallað flokksforsjá.
En ekki er ein báran stök. Mátt
hefði ætla að flokksforystan hefði
dregið lærdóm af biturri reynslu og
einsett sér að festa prófkjör sem
mest í sessi og standa um þau vörð,
til þess að sigla með þeim hætti
fram hjá óteljandi boðum og
blindskerjum í framboðslistabarn-
ingi framtíðarinnac.
Ónei, ekki aldeilis. Eins og til að
bíta höfuð af skömminni og til að
setja framboðsmálin í svo mikinn
hnút og þvælu bæði í nútíð og
framtíð sem hugsast gat, fann
Ellert B. Schram það út af vísdómi
sínum, að það myndi verða pólitísk-
ur leikur aldarinnar að fara að káfa
í prófkjörið í Reykjavík og braska
eftir eigin geðþótta með sæti það á
listanum, er prófkjörið hafði skenkt
honum. Til þess hafði hann að
sjálfsögðu ekki minnsta siðferði-
legan eða pólitískan rétt. Með þessu
var hann að hrifsa til sín vald, sem
enginn hafði falið honum á hendur.
Þarna var hann að ráðskast með og
rugla niðurstöðu, sem þúsundir
kjósenda höfðu tekið þátt í að móta
í góðri trú.
Látið var að því liggja, að þessi
riddaramennska beindist fyrst og
fremst að Pétri Sigurðssyni.
Sterkar líkur benda þó til, að
ofurhuginn hafi ekki síður haft
Ragnhildi Helgadóttur í huga og
viljað hafa í heiðri riddararegluna
alkunnu, daman fyrst.
Frúin varð nú utandyra eigi að
síður, því miður. En þó skiptir það
ekki máli í því sambandi, er hér um
ræðir.
Með þessu ógæfusamlega for-
dæmi Ellerts B. Schram í sambandi
við það, sem ég enn leyfi mér að
nefna brask með prófkjör, eru
galopnaðar upp á gátt dyrnar fyrir
óteljandi og endalaus vandræði og
misklíð varðandi röðun á fram-
boðslista í framtíðinni. Jafnvel þótt
búið sé að framkvæma prófkjör
eftir kúnstarinnar reglum, geta
einar eða aðrar ástæður framvegis
orðið tilefni til þess, að einhverjir
sprellikarlar taki til við að leika sér
á höfrungahlaupi fram og aftur um
listann og ómerkja þar með og
klúðra niðurröðun væntanlegra
kjósenda og stuðningsmanna.
Og nú stóð ekki á flokksformann-
inum. Eins og eldibrandur var hann
kominn fram á sviðið til að standa á
öndinni af lotningu og láta drjúpa
af sér aðdáunina gagnvart þessum
lokahnykk í forklúðrun og forystu-
leysi hvað snerti kosningaundir-
búninginn hjá sjálfstæðismönnum
fyrir síðustu kosningar.
Stórkostlegt, fáheyrt, lof sé for-
manninum sem farinn er að skilja,
undursamlegt, óumræðilegir for-
ystuhæfileikar hjá Ellert, yfirnátt-
úrulegt hugmyndaflug, ómótstæði-
legur frumleiki, pólitískt klofbragð
á Guðmund jaka, gloría, gloría,
gloría. Lofsöngurinn ómaði af
síðum Morgunblaðsins dag eftir
dag.
En svo datt riddarinn á rassinn
með frúna í fanginu rétt fyrir utan
dyrnar og óútreiknanleg hurð Al-
þingishússins féll að stöfum með
dramatískum dynk.
Sic transit gloria mundi.
5.
Það er í senn ótrúlegt og óhugn-
anlegt að virða fyrir sér hvernig