Morgunblaðið - 16.03.1980, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MARZ 1980
„Nafnaskráin" er undirstaða
valdakerfisins í Sovétríkjunum. Þaö
er listi yfir nöfn þeirra, sem hafa
aðgang að valdastiga flokksforyst-
unnar. Ef nafn einhvers er á þess-
um lista, tilheyrir sá hinn sami
valdastéttinni. Hann á rétt á forrétt-
indum, sem öðrum er meinað um,
og á hlutdeild í samþjappaðri völd-
um en fyrirfinnast nokkurs staðar í
Evrópu eða Noröur-Ameríku. Efst á
þessum pýramída situr aðalúrvalið
— æðstaráðið. Og það lýtur ekki
stjórn neins annars.
Fjórtán gamlir menn, sem flestir
eru komnir yfir eftirlaunaaldur, hafa
heimsfriöinn í hendi sér.
Hvort sem um er aö ræða, að
öflugasti her í heimi ráðist á
nágrannaríki eða hvort skriðdrekar
þeirra skuli loka þýöingarmikilli
flutningaleið eða ráðast gegn mót-
mælagöngu verkamanna, hvort
Ekkert þing, enginn dómstóll og
ekkert stéttarfélag lýtur gagnrýnum
augum á athafnir æðstaráðsins,
aöalritarans eöa annarra, er skipa
valdaúrval Sovétríkjanna.
Aldrei nokkru sinni í sögu Sov-
étríkjanna hefur efsta sovétiö, sem
er æösta fulltrúasamkunda þjóðar-
innar, boriö brigður á ákvörðun
æðstaráðsins. Það er reyndar ekki
svo undarlegt, þar eð meðlimir
efsta sovétsins eru valdir af sjálfum
flokksleiðtogunum.
Stéttarfélögin eru alveg jafn auð-
sveip. Eina verkefni þeirra er að sjá
svo um, að framleiðni fari vaxandi
og að úthluta greiðslum fyrir auka-
vinnu. Starfsmenn þeirra eru skip-
aöir af starfsmannadeild viðkom-
andi flokksdeildar og hún fer eftir
leiðbeiningum og ákvörðunum
æðstaráðsins. Dómarar og blaða-
menn eru skipaðir á sama hátt, svo
þeim frestað og tilraunir eru gerðar
til aö ná samkomulagi í tveggja
manna viðræðum.
Stöku sinnum tekst þetta ekki.
Þegar svo fer, er orðalaginu „ein-
róma samþykkt" sleppt í hinni
opinberu fréttatilkynningu æðsta-
ráðins um ákvörðunina.
Ágreiningur
og valdabarátta
í augum almennings verður
æöstaráðið hins vegar að vera
sammála. Þess vegna er farið með
ágreining meðal leiötoganna sem
algjört leyndarmál í Kreml. Ef skoð-
anaágreiningur hefur í för með sér
innbyröis valdabaráttu, fá borgarar
landsins því aöeins vitneskju um
það, aö ritstjórnargrein í dagblað-
inu þeirra fjalli um þörfina á meiri
einingu. Slík áskorun blrtist í des-
friðardúfurnar. Þeir sem höfðu ver-
ið á móti íhlutun árið 1968 fengu
ekkert. Þetta var næg sönnun fyrir
ágreiningnum.
Fræðilega séð geta meðlimir
æðstaráðsins skotiö alvarlegum
ágreiningsefnum til miöstjórnarinn-
ar. Þegar allt kemur til alls er vald
þeirra einmitt þaöan runnið.
Til dæmis gæti endurskoðun á
ákvöröuninni um Afganistan — ef
æöstaráöið sjáft fær enga bak-
þanka — komið frá fullskipaðri
samkundu hinna 287 meðlima mið-
stjórnarinnar. Hún kemur saman
reglulega tvisvar á ári, næst líklega
í apríl.
Þegar miðstjórn
breytti ákvörðun
aðstaráðs
Aðeins er vitað um eitt tilfelli, þar
flokksstofnunina á næsta þrepi fyrir
neöan. Sá sem hundsar þessi
meömæli á ekki mikinn frama í
vændum. Kerfiö er tryggt í báða
enda, þar eö allar kosningar þarfn-
ast staðfestingar að ofan. Aðferðin
nefnist lýöræðisleg miöstýring og
var tekin upp af Lenín fyrir 59 árum.
Með henni er tryggt, að valdhafa-
úrvaliö endurnýjar sjálft sig.
Mikilvægustu embætti forystunn-
ar á hverju stigi eru skipuð þeim,
sem viökomandi flokksstofnun vel-
ur. Valdakerfið byggist á 250.000
embættismönnum og gengur undir
heitinu „nafnaskráin". Hver sá, sem
tekst að komast á þennan lista,
tilheyrir yfirstétt Sovétríkjanna og
er stoltur af nafngiftinni.
Fari öldungarnir 14 í Kreml eftir
áliti einhvers hóps í landinu, þá er
það álit þeirra, sem eru á „nafna-
skfanni”, en það eru þeir sem
styöja þá til valda, breiöa yfir
mistök þeirra og gætu hugsanlega
svipt þá völdum.
Hvergi annars staöar í Evrópu er
til þjóðfélag meö jafn rígskorðaðan
valdastiga og hvergi annars staðar
hefur yfirstéttin jafnmikil völd. Hún
hefur á valdi sínu her og lögreglu,
rithöfunda og klerka, stjórnendur
fyrirtækja og ferðamenn í viö-
skiptaerindum, stjórnendur stór-
býla og sölumenn.
Hún hefur öll framleiðslutæki í
sameiginlegri eign sinni og dreifir
allri þjóöarframleiðslunni. Hún
ákveöur laun hvers einasta manns
og næstum allt verðlag.
Allur iðnaöur og hver þverþuml-
ungur lands er samkvæmt lögum
eign sovézka ríkisins. Og ríkið er í
Úr sumarhúsi Krúsjeffs.
rauöa flotanum skuli beitt gegn
fjarlægum fjandmanni eöa kjarn-
orkuknúnum eldflaugum skotið á
fjarlægar heimsálfur, eru allar
ákvaröanir teknar af hinum 14
meðlimum æöstaráðs, Kommún-
istaflokks Sovétríkjanna.
Hingaö til hafa aldur þeirra og
reynsla verið talin trygging fyrir
friöarvilja þeirra og jafnvel kannski
vizku, en a.mík. fyrir vissu afskipta-
leysi.
Síöan ákvörðun Sovétmanna um
að ráöast inn í hlutlaust nágranna-
ríki var tekin, hefur umheimurinn
farið aö efast um, hvort gamlingj-
arnir í Kreml séu eins vitrir og
hræddir við að taka áhættu og
álitið var, og þeir eru sannarlega
ekki afskiptalausir.
Þeir vita lítiö
um veröldina
Mennirnir 14, en meöalaldur
þeirra er 68 ár, sem stjórna stærsta
ríki veraldar, vita mjög lítið um
veröldina. Fyrir utan slökunar-
þrenninguna, Brésnef, Kosygin og
Gromyko, hafa þeir lítið séð af
umheiminum, þeir kunna varla
nokkurt erlent tungumál og aðeins
fáeinir hafa nokkru sinni litið Vest-
urlönd meö eigin augum.
Þeir hafa árum saman veriö úr
tengslum við eigin þjóð, þeir byrgja
sig bak viö viðamikil skrifborðin,
klædd grænu filti. Þeir búa viö
nokkurn munað handan vandlega
varinna járngiröinga og lesa það
eitt, sem þeirra eigin fréttastofa ber
þeim á borð.
Enginn hefur eftirlit með þeim.
Þaö eru engin frjáls blöö, engir
óánægöir kjósendur, sem kalla þá
til ábyrgöar. í kerfinu, sem þeir
stjórna, fyrirfinnst enginn búnaður,
er getur neytt þá til að leiðrétta
rangar ákvarðanir.
og ritskoöunarmenn hinnar ríkis-
reknu blaöaútgáfu.
Öldungafundur
Öldungarnir 14 hittast einu sinni í
viku á fimmtudögum á reglulegum
fundum í Kreml. Hlífðarskýli kemur
í veg fyrir, að forvitnir vegfarendur
geti séð bygginguna, sem þeir
hittast í, bregða fyrir. Það er
„Gamla öldungaráðið", gul bygg-
ing, sem Katrín mikla keisaraynja
lét reisa fyrir þjóðarsamkundu, er
aldrei kom saman. Frá því á síðustu
öld er oröið „sakon", sem merkir
„lög“, greypt inn í gaflinn.
Hinir þrír meðlimir utan æðsta
ráösins sækja ekki fundi reglulega,
en venjulega eru hinir átta „fram-
boðsmeðlimir", sem ekki hafa at-
kvæðisrétt, viöstaddir ásamt ritur-
um miðstjórnar og einstaka sinnum
sérfræöingum, en oftast eru hag-
fræöingar eöa herforingjar.
Á hátindi valdakerfisins sitja
menn, er ráöstafa ekki aðeins
málum, er varöa líf og dauöa, svo
sem stríði eða friöi, heldur einnig
fjárfestingum, framleiðslukvótum,
hvenær uppskera skuli hefjast í
Kazakstan, hvort banna eigi ein-
hverja skáldsögu eða veita leyfi til
viötals við einhvern útlending.
Undirbúningur dagskrár fer fram
á skrifstofu miðstjórnar undir stjórn
Brésnefs aðalritara, sem er 73 ára
að aldri. Hinir 10 ritarar hans ásamt
22 stjórnardeildum, en helmingur
þeirra hefur á hendi hagstjórnar-
málefni, undirbúa sérhvert mál
nákvæmlega fyrirfram, svo að ein-
ungis þarf að taka ákvörðun í því.
Æðsta ráöiö kemst aö niður-
stööu um ákvaröanir sínar meö
umræöum. Og umræðum er haldiö
áfram , þar til öll andstaö við
skoðun meirihlutans er horfin. Ef
umræður taka of langan tíma, er
Lenin, sem lagöi grundvöllinn
aö forréttindum yfirstéttarinnar
í Sovétríkjunum.
ember síðastliðnum, skömmu fyrir
innrásina í Afganistan í málgagni
miðstjórnarinnar, „Kommúnisti".
Svipaöur ágreiningur átti sér
stað í æðstaráðinu fyrir hina um-
deildu ákvörðun 16. ágúst 1968 um
aö beita herliði í Tékkóslóvakíu. Á
þeim tíma bárust til Vesturlanda
óljós merki um skiptar skoðanir í
æöstaráöinu, enda þótt hér hafi
hugsanlega veriö um vísvitandi
rangar upplýsingar að ræöa í þeim
tilgangi að koma friðsamlegri
ímynd ákveðinna sovézkra stjórn-
málamanna til bjargar.
Sérfræðingar í málum, er varöa
Kreml, skrifuöu lista yfir „dúfurnar“
í Kreml, sem höfðu oröiö að láta í
minni pokann árið 1968. Efstur á
blaði var Alexei Kosygin forsætis-
ráöherra. Þremur árum síöar veittu
hinir nýju leiötogar í Prag oröu
öllum meðlimum æðstaráðsins,
sem ekki voru á lista þessum yfir
sem miðstjórn breytti ákvöröun
æöstaráðsins. „Flokksráðiö" eins
og ðstaráðið nefndist þá, ákvað
með meirihluta aö setja Nikita
Krúsjéf flokksforingja frá embætti
árið 1957.
Herforingjarnir voru þó á öðru
máli og með aðstoð flughersins var
flogið með næstum alla meölimi
miðstjórnarinnar til Moskvu. Meöan
hinn örlagaríki fundur æðstaráðsins
stóð yfir, opnaöi Krúsjéf dyrnar að
fundarsalnum með áhrifaríkum
hreyfingum og benti miðstjórnar-
fulltrúunum, sem sátu í Sverlov-
salnum við hliðina, að koma en þeir
greiddu allir atkvæði með honum.
Síöan Brésnef komst til valda
árið 1964, hafa fundargerðir miö-
stjórnar ekki verið gefnar út. Þó er
öruggt, aö ákvaröanir æöstaráös-
ins og stundum flokksþingsins eru
stöku sinnum endurskoöaöar í mið-
stjórninni. Ein slík ákvörðun var um
að efla framleiðslu neytendavarn-
ings á kostnaö þungaiðnaðar.
Flokksþingið tók ákvöröum þar
að lútandi árið 1971 samkvæmt
tilmælum Brésnefs. Ári síöar virti
miðstjórnin hana að vettugi og æ
síðan hefur iðnaöur í Sovétríkjun-
um framleitt meira af byssum en
smjöri.
Rígskorðaðir
valdastigar
Samkvæmt lögum kommúnista-
flokksins á flokkurinn í heild að
kjósa 5000 fulltrúa á flokksþingið,
sem kemur saman á fimm ára fresti
og kýs miðstjórn. í framkvæmd er
þaö svo, að flokksvél helztu ritara í
öllum svæöa- og verksmiðjuhópum
undir stjórn miðstjórnarskrifstofu
Brésnefs sér svo um, að réttir
fulltrúar séu kosnir.
Flokksstofnanir á hverju stigi
mæla meö ákveðnum mönnum við
Brésnéff í veiðíhúsi sínu.
höndum eina stjórnmálaflokksins,
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
Hinir 16 milljón flokksfélagar —
sem eru rúmlega 6% af heilda-
mannfjöldanum — eru algerlega á
valdi flokksforystunnar.
Klíkumyndun
í 59 ár hefur myndun hópa innan
flokksins verið bönnuö án leyfis aö
ofan. En kerfið ýtir undir myndun
klíkna og hópa með sameiginlega
hagsmuni, sem eru myndaðir til að
hjálpa mönnum aö klífa metorða-
stigann.
Til eru svæðisbundnar klíkur svo
sem Dnieprepetrovsk-hópurinn
umhverfis Brósnef. Sumar klíkurnar
hafa viss félög sem sína opinberu
framhlið, íhaldsmenn hafa þannig
Félagiö til varðveizlu gamalla minn-
ismerkja og frjálslyndir hafa sín
menntamanna- og sérfræðingafé-
lög, þar á meðal lærdómsakademí-
una.
Stjórnkrefið, sem byggist á
stjórn æðsta fjórðungs einnar millj-
ónar, þar sem einn af hverjum
þúsund sovézkum borgurum
stjórnar hinum 999, var skipulagt af
stofnanda ríkisins, Lenín. Árið 1917
skrifaði hann, aö Rússlandi væri
stjórnað af 130.000 landeigendum.
Hann sæi ekki, hvers vegna
240.000 félagar Bolsévikka-flokks-
ins gætu ekki stjórnað ríkinu jafn-
vel.
Sovétríkin hafa enn u.þ.b. sama
fjölda „valdafulltrúa“, eins og þeir
eru kallaðir í hinni opinberu mann-
fjöldaskýrslu. í sameiningu stjórna
Sjá nœstu l
síöu