Morgunblaðið - 02.04.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. APRÍL 1980
17
Dagrún Kristjánsdóttir:
Maðurinn og umhverf ið
Fyrir nokkrum árum, en vonum
seinna þó, var nokkru fé og
fyrirhöfn varið í það að opna augu
almennings fyrir þeim sóðaskap,
er all víðast viðgengst hér á landi.
Gleðilegt væri að geta sagt „við-
gekkst" — sem væri þetta liðin tið
— en því miður verður enn að nota
nútíðina sem viðmiðun stað-
reynda. Það virðist nefnilega ekki
hafa orðið sýnilegur árangur
þeirrar herferðar sem gerð var
gegn flöskubrotum, pylsupappír,
ávaxtahýði og hverskonar fljúg-
andi plast- og pappírsdóti, ásamt
ótal annarra tegunda af rusli, sem
of margir fleygja frá sér, eða
skilja eftir á almannafæri og
annarsstaðar í náttúrunni, þegar
þeir eru á ferðalögum, eða á ferli
utandyra. Það er eins og sumir
álíti, að fyrir utan eigin híbýli og
einkaíbúðir, — sé nokkurs konar
einskismannsland þar sem öllun
sé heimilt að fleygja frá sér rusli,
eins og þeim líst. Það er til
náttúruverndarráð, sem reynir að
sporna gegn óæskilegri röskun
náttúrunnar, og reynt er að græða
örfoka land. En það er líka hægt
að spilla náttúru og náttúrufegurð
á þann eina máta að strá um hana
úrgangi og óþrifum. Að vernda
Ekki verður nú þverfótað fýrir
yfirlýsingum dreifbýlisþingmanna
um nauðsyn allskyns skattlagn-
ingar á þéttbýlið, sérdeilis hér
sunnanlands, í einni eða annarri
mynd. Það þarf að gera símann
dýrari hér, rafmagnið dýrara,
hitaveituna dýrari, vegna þess að
annars er uppflosnunarhætta
fyrir hendi í kjördæmum þeirra,
og þar með fækkun á atkvæðum.
Og þéttbýlið á sem fyrr formæl-
endur fáa á Alþingi, sérdeilis eftir
að Albert er að verða hlutlaus.
Engum virðist detta í hug á þingi,
að olíustyrkur dragi úr áhuga og
framtaki til sparnaðar hjá olíu-
notendum.
Egill Jónsson, þingmaður, flutti
mikla ræðu um það á Alþingi
nýlega og er prentað upp eftir
honum í Morgunblaðinu, að nú
þurfi að klekkja á Reykvíkingum
og Reyknesingum. Reiknar hann
út að hitunarkostnaður í Reykja-
vík sé 131.000 kr/ári á móti 624
kr/ári fyrir 450 m3 íbúð úti á
landi. Þetta sé óviðunandi og þurfi
að jafna stórkostlega. Halldór
Blöndal og Þorvaldur Garðar
syngja hósíanna undir þessu stefi.
Þingmenn dreifbýlisisins geta
vaðið svona uppi í skjóli atkvæða-
misvægisins. Það þarf minnst 4
menn af Suðurnesjum til þess að
kjósa þingmann meðan 1 maður
kýs á landsbyggðinni. Engin ríkis-
stjórn verður mynduð nema með
fulltingi þessara manna. Þess-
vegna geta þeir haldið þéttbýlis-
mönnum í gíslingu. Og eins og
venja er með terrorista þá eru þeir
óseðjandi þegar byrjað er að
kaupa af þeim friðinn.
Hver er munurinn?
En hver er aðstöðumunurinn í
víðari skilningi? Það má nefna hér
landið fyrir beinum spjöllum
vegna ýmissa framkvæmda, sem
betur færu annarsstaðar, græða
það upp, girða af svæði sem
sérstaklega þykir vert að varð-
veita ósnortin o.sv.frv. — er gott
og þarft verk, það finna framar
öllum þeir sem hafa auga fyrir
náttúrufegurð og tilfinningu fyrir
landinu, en það kostar allt tíma og
peninga, sem þó er hvorutveggja
vel varið. Aftur á móti skulum við
gæta þess, að það starf er fáum til
gleði, ef að hvergi verður þverfót-
að fyrir sorpi, sem skilið er eftir
hvar sem er, og því miður jafnvel
frekar þar sem sízt skyldi — á
fegurstu blettunum sem flestir
sækjast eftir og vilja vera. Þessi
staðreynd er því óskiljanlegri, þar
sem það kostar ekki neitt fyrir
einstaklinginn að gæta þrifnaðar
á þessu sviði og oftar enga fyrir-
höfn, eða svo litla að ekki er
umtalsverð. Aftur á móti kostar
það talsvert fé og fyrirhöfn að
hreinsa þessi óþrif, þegar sóðarnir
hafa skilið þau eftir. íslendingar
stynja undan álögum og sköttum
af ýmsu tagi, en mikið af þessum
álögum er bein afleiðing trassa-
skapar og hugsunarleysis af ýms-
um toga spunnum, — sumt heyrir
nokkur dæmi, sem ekki hafa verið
til umfjöllunar á Alþingi í allri
millifærsluvímunni:
1. Borgarbuinn verður að sækja
vinnu um langan veg, ýmist með
strætó eða einkabíl. Ferðatíminn
er gjarnan um klukkutími á dag.
Kostnaður af þessu er um 500.000
kr/ári í töpuðum vinnulaunum.
Strætókostnaður er til viðbótar
um 100.000 kr/ári. Dreifbýlismað-
ur getur oft gengið yfir götuna til
vinnu.
2. Borgarbúinn verður í mörg-
um tilfellum að kaupa sér mat á
vinnustað vegna þess að hann
kemst ekki heim á máltíðum.
Þetta er viðurkennt í kjarasamn-
ingum með greiðslu fæðispeninga.
Það sem uppá skortir að þeir nægi
fyrir einni máltíð af algengri
vinnustaðagerð eru um 80.000
kr/ári. Dreifbýlismaðurinn kemst
oft heim í mat.
3. Verð á 3ja herbergja íbúð í
blokk hér í borg er oftast sam-
bærilegt við verð á einbýlishúsi
úti á landi. Verð per rúmm. í
húsnæði er því um 50% dýrara hér
enj dreifbýlinu. Þetta þýðir að 450
mAr3.3 hans Egils eru um
20.000.000 kr. dýrari hér en úti á
landi. Sparísjóðsvextir af þessu
eru um 6.000.000 kr/ári, sem er þá
umframkostnaður borgarbúans
vegna húsnæðis umfram dreifbýl-
ismanninn.
4. Ellilífeyrisþegar og eftir-
launamenn flytja gjarnan í þétt-
býlið. Þetta leggur skatt á þéttbýl-
isfólkið, sem verður að sjá þessu
fólki fyrir ýmislegri þjónustu.
5. Þéttbýlið greiðir herkostnað
landbúnaðarins að langmestu
leyti. Dreifbýlið nýtur teknanna
af honum að mestu leyti.
Svo má áfram telja. En er
innbyrðis metingur það sem þessa
þjóð vantar mest?
undir beina skemmdarstarfsemi,
sem enginn getur skilið af hvaða
rótum er runnin. Er þar hægt að
nefna fyrirbæri eins og skemmdir
á almenningssímum, biðskýlum
strætisvagna, sætum í strætis-
vögnum, götuljósum, umferðar-
merkjum, rúðubrot o.fl. Hvers-
vegna er ekki reynt á einhvern
hátt að stemma stigu fyrir þessum
ófögnuði, sem kemur við hverjum
einasta íbúa þessa lands? Er það
mögulegt að ekki sé hægt að gera
eitthvað til útbóta, — eða eru
þessir hlutir taldir tilheyra sem
eðlilegur þáttur þjóðlífs og því
ekkert gert? Það væri fróðlegt að
afla upplýsinga um þau verðmæti
sem eru eyðilögð á þennan hátt og
hve há sú summa er í krónum
talið. Það er líklegt að hægt væri
að verja myndarlegri fjárhæð í
það eitt að innræta börnum,
unglingum og fullorðnu fólki, virð-
ingu fyrir sameiginlegri eign allra
landsmanna og'á þann hátt afla
tekna fyrir þjóðarbúið bæði beint
og óbeint. Það er í flestum tilvik-
um skortur á góðu uppeldi, sem
veldur því að hirðuleysi í um-
gengni við almenningseignir er
svo algengt. Það þarf að innræta
uppvaxandi kynslóð skilning á því,
Hver á að
borga hverjum?
Er ekki þessi millifærsluvit-
leysa komin úr öllum böndum? Ef
dreifbýlið á að fá olíustyrk, því á
ekki þéttbýlið að fá strætóstyrk,
íbúðastyrk, framfærslustyrk, fæð-
ispeninga o.s.frv. Næst þarf dreif-
býlið sjálfsagt benzínstyrk til þess
að geta keyrt til Reykjavíkur. Og
öfugt.
Þetta á ekkert skylt við það, að
það geti ekki verið ástæða til þess
að hjálpa olíunotendum í sérstök-
um vandræðum, t.d. aðstoð við að
einangra hús, reisa vindniyllur til
húsahitunar, byggja varmadælur
Dagrún Kristjánsdóttir
hvaða verðmæti eru í húfi og
efalaust væri það árangursríkast
að fá fólk til að skilja það að þegar
það eyðileggur almenningseignir,
þá sé það að kalla yfir sig aukna
skatta og fjárútlát, sem því kemur
sjálfu við. Því miður er sjaldnast
hægt að ná í þá sem iðka þessa
skemmdarstarfsemi, en hún
myndi örugglega minnka, ef hægt
væri að láta þá greiða skaðann
sjálfa, sem yllu honum. Það er
vissulega sárgrætilegt að verða að
viðurkenna að flestum er sárast
um aurana sína, en skeyta litlu
eða engu um hina hliðina, þ.e. hina
siðferðilegu. En vitanlega er hún
ekki síður mikils virði, — bætt
o.s.frv., allt eftir því hvað vænleg-
ast er. En bara borga, borga, —
nei takk.
Það er kominn tími til að
þéttbýlið rísi upp og sæki kröfu
sína um jafnan atkvæðisrétt í
þjóðfélaginu af einbeitni. Fyrr
ríkir ekkert réttlæti né lýðræði í
þessu landi.
Dreifbýlisstefnan og milli-
færslutrúin, sem eru mikilvirkir
verðbólguvaldar í þjóðfélaginu,
eru að valda búseturöskun á þessu
landi. Annaðhvort með því að
borgarbúar flýja út á land, eða
bara flýja land.
umgengni við landið og almenn-
ingseignir bæru vott um aukinn
þroska einstaklingsins og yki
einnig þjóðarauðinn í menningar-
legu tilliti.
Verið getur að einhverjum finn-
ist allt þetta tal um umgengni og
eyðileggingu verðmæta alveg út í
hött, því að lítið sé hægt við því að
gera, annað en að taka því sem að
höndum ber í því efni. En þannig
viðhorf eru sannarlega neikvæð.
Það eru engin lögmál til, sem
kveða á um að skemmdarfýsn,
trassaháttur og kæruleysi séu
óumbreytanlegir þættir í mann-
legum samskiptum. Þvert á móti
er manninum ætlað að sækja í
brattann, — honum er ætlað að
sigrast á því sem miður fer í
samskiptum innbyrðis og í sam-
skiptum við umhverfið. Það ec
alltaf spor aftur á bak að hafast
ekkert að gagnvart því sem miður
hlýtur að teljast. Þær neikvæðu
athafnir sem að framan eru
greindar, bera bott um ómenningu
á háu stigi og ósamboðna þjóð,
sem vill vera mikið á meðal þjóða,
— þessi ómenning er afleiðing
þeirrar linkindar sem íslending-
um hættir við að sýna, í sambandi
við uppeldismál. Ef að barn er
vanið við það strax að vera
hirðusamt, ekki aðeins á heimili
sínu og um sína eigin muni, heldur
líka utan heimilis og kennt að
virða eignarrétt annarra, kennt að
ganga jafn umhyggjusamlega um
almenningseignir og sínar eigin,
— kennt að finna og sjá, hvílíkur
munur það er að sjá hreint land og
hreina borg, í stað þess að vaða
rusl og úrgang í ökla, — þá er
varla mögulegt annað en að um-
talsverður árangur yrði. Það er
hægur vandi að temja sér þessar
dygðir með því að gefa sér tíma til
að líta í kringum sig og gefa sér
tíma til þess að hugsa, — og fyrir
uppalendur — að gefa sér tíma til
að innræta ungviðinu, hve mikils
verð þessi mál séu, bæði frá
fjárhagslegu tilliti og menningar-
legu, — í þriðja lagi í sumum
tilvikum getur verið um bein
öryggisatriði að ræða og spurning
um líf eða dauða, þegar skemmd-
arverk eru unnin t.d. á sæluhúsum
og skipbrotsmannaskýlum, — það
er beinlínis glæpsamlegt. Jafnvel
svo meinleysislegur hlutur sem
bananahýði er, sem fleygt frá sér í
hugsunarleysi á gangstétt, getur
orðið mannsbani eða valdið ör-
kumlum. Væri uppeldismálum
framfylgt af samvizkusemi og
meiri festu, þá mundu færri óhöpp
eiga sér stað og við eignast betra
og fegurra land.
EF ÞAÐ ER FRETT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐENU

AlIiLYSINGA-
SIMINN ER:
22480
13.3.1980.
Halldór Jonsson verkfr.
» íf y

'
.
Leiöin til ánauðar
Friedrich A. Hayek varö í einu vetfangi
{ heimskunnur, þegar þessi bók hans kom út
I 1944. Hagfraeöingurinn John Maynard
■ Keynes, rithöfundurinn George Orwell og
■ margir fleiri lofuöu höfundinn fyrir hugrekki
■ hans og skarpskyggni. Hann færir rök
■ fyrir því í bókinni, aö einstaklingsfrelsið
■ týnist, ef atvinnulífiö sé skipulagt af
K valdsmönnum, en fái ekki að vaxa sjálft.
■ Hann bendir einnig á, aö þjóðernisstefna
fasista og sameignarstefna sósíalista séu
greinar af sama meiði. Bók hans er um
brýnasta stjórnmálavanda Vesturlanda-
búa, verkaskiptingu ríkis og einstakl-
inga, markaðsbúskap og áætlun-
arbúskap, og boöskapur hennar á
ekki síöur viö nú en fyrir þrjátíu og
sex árum. Útdráttur úr henni kom út
á íslenzku 1946 og vakti mikla
athygli, en hún kemur nú út í heild.
Bókin er skrifuð á
einföldu og
auöskiljanlegu
máli.
Almenna Bókafélagið
Austurstræti 18 Skemmuvegi 36
s. 19707 s. 73055
............
cé
Halldór Jónsson:
Jöfnun eða búseturöskun