Morgunblaðið - 02.04.1980, Side 34

Morgunblaðið - 02.04.1980, Side 34
34 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. APRÍL 1980 Haukur Már Haraldsson: Pétur Björnsson forstjóri Vífil- fells hf. setur mig satt að segja í hálfgerðan bobba með gréin sinni „Ráðist á Coca Cola“, sem birtist í Morgunblaðinu 14. mars sl. Grein Péturs á að vera svar við grein minni „Þokunni létt af kókmál- inu“, sem birtist í Þjóðviljanum 7. Að við mars og Morgunblaðinu samhliða 1 svargrein Péturs. Pétur kýs í grein sinni að setja jafnaðarmerki á milli Vífilfells hf. og Embotelladorá Guatemalteca SA. Hann axlar þannig ávirðingar John Trotters í Guatemala og ég* verð að segja að mér finnst það öldungis óþörf og óviðeigandi greiðasemi við þann mann. Þessi afstaða Péturs kemur fram í upphafi greinar hans (og víðar raunar), þar sem hann segir: „Haukur Már Haraldsson, rit- stjóri Vinnunnar, dregur óvenju sóðalega grein upp á síður Þjóð- viljans á föstudaginn var og fer stórum Ijótum orðum um verk- smiðjuna Vífilfell, Coca Cola og ríkið Guatemala.“ Mér þætti vænt um ef Pétur Björnsson gerði mér og lesendum þann greiða að benda á eina einustu setningu í grein minni, sem getur átt við þá fullyrðingu að ég hafi ráðist með stórum og ljótum orðum á verksmiðjuna Vífilfell. Þetta er að vísu stór bón, enda kemur hún til með að vefjast fyrir forstjóranum. Grein mín „Þokunni lyft af kókmálinu" er skrifuð af gefnu tilefni. Þetta tilefni var plagg sem Pétur afhenti Morgunblaðinu til birtingar 22. febrúar, þegar blaðið bað um álit hans á kókmálinu. Plaggið er annars vegar yfirlýsing frá stjórn Vífilfells (að því er virðist), en hins vegar yfirlýsing frá Coca Cola Company, Atlanta. Fullyrðingar sem fram koma í þessum yfirlýsingum eru ástæðan til þess að ég skrifa grein mína. Yfirlýsingarnar gera nefnilega báðar ráð fyrir því að almenning- ur viti ekki hvað er að gerast í Guatemala, og hafi ekki aðstöðu til að fræðast um kókmálið og gang þess. Einmitt þess vegna þótti mér nauðsynlegt að lesendur gerðu sér grein fyrir sögu málsins og þeim forsendum sem liggja að baki kröfu um sölubann á Coca Cola víða um heim. Meðal annars þótti mér nauðsynlegt að kveða strax niður þá fullyrðingu í yfir- lýsingu Vífilfells (eða Péturs Björnssonar) að hér væri um að ræða einkaupphlaup ótilgreinds sænsks verkalýðsfélags. Stutt upprif jun á gangi mála Fyrir þá sem ekki hafa fylgst með málinu til þessa, er rétt að rifja stuttlega upp það sem gerst hefur hjá kókverksmiðjunni í ’uatemala: Frá því að verkalýðsfélag var 'nað meðal starfsfólks í verk- ju Embotelladora Guatemalt- ca, sem er framleiðsluaðili Coca Cola í Guatemala, hefur starfs- fólkið orðið að þola margvísleg- ustu þrengingar. Tveir af forystu- mönnum þess hafa verið myrtir og formaður verkalýðsfélagsins, Is- rael Marquez, varð að flýja land eftir að gerð hafði verið tilraun til að ræna honum. Marques komst á aðalfund hluthafa í Coca Cöla Company fyrir atbeina kristilegra samtaka sem eru meðal hluthafa. Á fundinum þrábað hann eigend- urna að beita áhrifum sínum á John Clinton Trotter, eiganda kókverksmiðjunnar í Guatemala, til að hann léti af ofsóknum sínum, en aðild eigandans var verkafólkinu ljós frá upphafi. Þessari bón var vísað á bug af fundarmönnum og því haldið fram, að atferli leyfishafa til kókframleiðslu kæmi Coca Cola Company ekki við að öðru leyti en því sem snerti framleiðslu drykkj- arins. Einnig hafa stjórnendur Coca Cola Company haldið því fram, að engar haldbærar sannanir lægju fyrir um aðild eiganda Embotella- dora Guatemalteca að ofsóknum þessum. Til þess að sýna vilja sinn til að komast að hinu sanna setti fyrirtækið fyrrverandi FBI-for- ingja, Leo E. Conroy að nafni, til að rannsaka málið. Að sögn Coca Cola Company hefur hann átt „fjölda viðtala í mörgum löndum við þá aðila sem þóttust búa yfir sönnunargögnum sem tengdu verksmiðjustjórnina við ofbeldis- verkin. Samhliða þessu var haft náið samstarf við rétta opinbera aðila," segir í yfirlýsingu frá Coca Cola Company. Að sögn Coca Cola Company fundust ekki „haldbærar" sannan- ir fyrir ábyrgð verksmiðjustjórn- arinnar í ofsóknunum á hendur starfsfólkinu. Einnig leggur Coca Cola Company á það áherslu, að „hin réttu og löglegu yfirvold í Guatemalaríki hafa hvorki borið fram ákærur í þessu máli né því síður dæmt nokkurn aðila fyrir ábyrgð á ofbeldisverkum“, eins og segir í yfirlýsingu fyrirtækisins. Eg get auðvitað haldið áfram að þræta við Pétur Björnsson um það hverjir hafi rétt fyrir sér, stjórn- endur Coca Cola Cornpany í Atl- anta eða starfsfólkið sem vinnur við verksmiðjuna í Guatemala, sem hefur fullyrt að það sé eigandi verksmiðjunnar sem standi að baki ofsóknunum. En lesendur verða engu nær þótt við Pétur þrætum. Þess vegna er kannski rétt að skoða vitnisburð þriggja aðila sem við Pétur getum áreið- anlega orðið sammála um að byggja ekki afstöðu sína á pól- itísku hatri á Vífilfelli hf. eða Coca Cola. Hvað segir Alþjóða lögfræðinganefndin? 19. júní 1979 varð Silveiro Vaz- quez fyrir skotárás. Vazquez er virkur félagi í verkalýðsfélagi kókverksmiðjunnar í Guatemala og slapp naumlega frá þessari árás. Árásarmaðurinn reyndist vera Federico Linares, liðsmaður í „öryggissveitum" verksmiðjunnar. Frá þessu atviki segir í skýrslu Alþjóða lögfræðinganefndarinnar, sem kannað hefur ástandið í Guatemala og telur sig hafa sann- anir fyrir því að „öryggissveitir" verksmiðjunnar taki þátt í ofsókn- Haukur Már Haraldsson Svar til Péturs Björnssonar um atburðina í Guatemala og þátt Coca Cola Company i þeim unum á hendur starfsfólkinu. I framhaldi af frásögn nefndarinn- ar af þessu atviki segir í skýrslu Alþjóða lögfræðinganefndarinnar: „Samhliða þessu (þ.e. árásinni á Silveiro Vazquez, athugasemd HMH) urðu félagsmenn verka- lýðsfélagsins fyrir ýmis konar hótunum, bæði á vinnustað og utan hans, af hendi liðsmanna úr Policia Militar Ambulante (mætti þýðast sem hreyfanlegar sveitir herlögreglunnar) og manna úr öryggissveitum verksmiðjunnar, en þær eru að meirihluta mannað- ar fyrrverandi yfirmönnum úr hernum." Finnst þér líklegt, Pétur Björnsson, að Alþjóða lögfræð- inganefndin léti frá sér fara svo afdráttarlausa yfirlýsingu, ef hún hefði ekki í höndum „haldbærar" sannanir fyrir innihaldi hennar? Don Pease tekur dýpra í árina Bandaríski þingmaðurinn Don Pease tekur dýprá í árina. Hann heldur því beinlínis fram að yfir- stjórn Coca Cola Company sé meðsek í morðunum á leiðtogum verkafólksins við verksmiðjuna. Þessu heldur þingmaðurinn fram í bréfi til Carters Bandaríkjafor- seta, jafnframt því sem hann sakar forsetann um að halda hlífiskildi yfir Coca Cola Company vegna örlætis fyrirtækisins í garð forsetans. Bréf þingmannsins var ekki opinbert, en blaðamaðurinn frægi Jack Anderson komst yfir það og birti í blaði sínu Washing- ton Post. í bréfinu segir m.a., í lauslegri þýðingu: „Mikilsverðar sannanir benda til meðsektar í þessu mikla ofbeldi og þeim blóðsúthellingum sem eiga sér stað.“ Mestar áhyggjur hefur þingmaðurinn af „hinni augljósu tregðu sem Coca Cola sýnir í að gera eitthvað til að hindra þau morð, pyntingar, mannrán og hótanir sem beinast að starfsfólki Coca Cola í Guate- mala“. „I meira en fjögur ár,“ segir Pease, „hefur verkafólkið orðið að þola miskunnarlausa og harða baráttu við hótanir og hryðjuverk, sem stjórnað er af stjórn verk- smiðjunnar og hinum bandaríska eiganda hennar, John Clinton Trotter." Finnst þér líklegt, Pétur Björnsson, að þingmaðurinn hefði tekið svo mjög upp í sig, ef hann teldi sig ekki hafa „haldbærar sannanir" fyrir ásökunum sínum? Hvað segir Amn- esty International? Þriðji aðilinn sem við skulum leiða til vitnis hér er Amnesty International: íslandsdeild þess- ara samtaka gerði einmitt athuga- semd við þá yfirlýsingu Coca Cola Company, sem grein mín „Þok- unni lyft af kókmálinu" var að nokkru svar við. í yfirlýsingu Coca Cola Comp- any segir, að mikilvægt sé að menn geri sér ljóst, „að hin réttu lögreglu yfirvöld í Guatemala" hafi ekki borið fram ákæru eða dæmt „nokkurn aðila“ fyrir áb- yrgð á ofbeldisverkum. Islandsdeild Amensty Inter- national segir í athugasemd sinni um þetta atriði: „Við lestur þess- arar setningar ber að hafa í huga, að „rétt og lögleg" stjórnvöld hafa árum saman staðið beint eða óbeint að ofbeldisverkum." Síðar í athugasemdinni segir: „Með óbeinum hætti hafa stjórn- völd staðið að ofbeldisverkum með því að leyfa svonefndum „dauða- sveitum“ að leika lausum hala. Morðsveitir þessar hafa birt lista með nöfnum manna sem þær segjast hafa „dæmt til dauða", einkum fyrir afskipti af verka- lýðs- og stjórnmálum, félagsmál- um og menningarmálum indíána. Miðað við hve lítið hefur verið reynt til þess af hálfu stjórnvalda á undanförnum.árum að rannsaka starfsemi þessara sveita og hand- taka forsprakka þeirra, og miðað 'úð hve greiðan aðgang þær virð- ast hafa átt að upplýsingum stjórnvalda, kemur engum á óvart, sem fylgst hefur með málum í Guatemala, að hin „réttu og lög- legu“ yfirvöld landsins hafi hvorki borið fram kærur vegna ofbeldis- verkanna í Coca Cola verksmiðj- unni þar né dæmt nokkurn aðila fyrir ábyrgð á þeim.“ Þetta hefur íslandsdeild Amn- esty International m.a. til mál- anna að leggja. Telur þú líklegt, Pétur Björnsson, að félagar deild- arinnar beri í brjósti pólitískt hatur á Vífilfelli hf. eða Coca Cola, og séu með þessu að svala hatri sínu? KGB og Sovétið komin i málið! Þessi er vitnisburður þriggja aðila sem ég býst við að varla verði sakaðir um pólitíska blindu, böðulshátt eða ací séu hnepptir í pólitíska fjötra, — en allt þetta og meira telur Pétur hrjá mig og mín skrif. Það er augljóst af grein Péturs að hann vill ekki ræða þetta viðamikla mál á málefnalegum grunni. Hann kærir sig kollóttan um staðreyndir málsins og þær forsendur sem að baki þessari deilu liggja. Þvert á móti er hann búinn að koma sér upp einfaldri skýringu á öllum þessum hama- gangi: Það eru ótilgreindir vondir menn, afvegaleiddir af Svíum, sem standa fyrir tilhæfulausri rógs- herferð á hendur Vífilfelli, Coca Cola og Guatemala. Mér hlýtur til dæmis að fyrir- gefast þótt ég verði dálítið átta- villtur, þegar Pétur blandar KGB og Sovétríkjunum inn í málið á eftirfarandi hátt: „Greinina skreytir hann (þ.e. Haukur Már) mynd, sem helst líkist skuggalegum KGB-manni sem er að skjóta varnarlausan mann, bundinn við Coca Cola- flösku, undir rauðum Sovéthimni." Og áfram er haldið: „Pólitísk óskhyggja hans (þ.e. Hauks Más), uppblásin af ofbeld- isákærum, stóryrðum og staðhæfulausum aðdróttunum og berja höfðinu kókflösku ætluð til þess að slæva dómgreind alþýðu manna, er ekki vel fallin til þess að slá ryki í augu almenn- ings. Sauðargæran er of götótt.“ Stóryrði? Sei, sei; ekki allt búið enn: „Hann (þ.e. Haukur Már) geng- ur meira að segja svo langt að nota starf Amnesty International til framdráttar staðhæfulausum ásökunum sínum á Coca Cola félagið og starfsemi Vífilfells ... Með svona böðulshætti og pól- itískri blindu getur Hauki orðið það eitt ágengt að koma fjölda meðbræðra sinna í hættu, um leið og hann vegur að starfsemi Vífil- fells ...“ Það er að því leyti þakkarvert af Morgunblaðinu að birta svargrein Péturs samhliða grein minni, að lesendur geta auðveldlega borið saman ofanskráð sýnishorn úr rósagarði Péturs Björnssonar við grein mína. Þá sést í fyrsta lagi að ekki er minnst einu aukateknu orði á starfsémi verksmiðjunnar Vífilfells í allri greininni, auk þess sem þá kemur í ljós hvor okkar Péturs það er sem stundar stór- yrðasmíð og blandar kókið með stjórnmálum. Pétur hrekur ekkert Ég hafði satt að segja gert mér vonir um að hægt væri að koma af stað umræðu um kókmálið hér á landi; slíkt er í rauninni nauðsyn. En þegar ég tala um umræðu á ég ekki við prentuð geðvonskuköst á borð við grein Péturs Björnssonar (þótt vitanlega sé hverjum manni heimilt að tjá sig eins og hann er maður til), heldur umræður sem hefðu það að markmiði að komast að og ræða kjarna málsins. Ég tel mig hafa reynt þetta í greininni „Þokunni lyft af kókmálinu", en verð jafnframt að segja, að svar Péturs veldur mér vonbrigðum. Auðvitað er ekki nema sjálfsagt og eðlilegt að hann hafi aðra skoðun á þessu máli en ég, en það er alltof ódýr lausn að afgreiða svona mál með því að kenna það vondum Svíum og blanda KGB svo í allt saman. Slíkt er ákaflega hæpið innlegg. Sérstaklega held ég að þeir hjá Alþjóðasamtökum starfsfólks í matvælaiðnaði yrðu langleitir ef þeir vissu að þeir væru bendlaðir við kommúnisma. Síðari hluti greinar Péturs Björnssonar ber yfirskriftina „Staða Coca Cola og saga“. Að vísu er saga kóksins ekki rakin þar, en hins vegar er þar skráð einhver stórbrotnasta söguskoðun sem ég man eftir að hafa séð á prenti. Það er þegar Pétur heldur því fram að kalda stríðið milli Rússa og Vest- urveldanna hafi hafist með því að rithöfundurinn Ilja Ehrenburg „réðist með kjafti og klóm á Coca Cola ...“. Þar höfum við það. Mikill er máttur kóksins, og nú er ekki annað að gera en að drífa í að endurskoða sögubækurnar. Annars er þessi síðari hluti greinar Péturs alls ekki innlegg í umræðu um kókmálið í Guate- mala, heldur óður um dásemd Coca Cola Company og dóttur- fyrirtækia þess. Má að vísu gera æði hressilegar athugasemdir við ýmislegt sem þar er upp talið, en það myndi aðeins drepa á dreif því máli sem við Pétur vorum að ræða um; ofsóknum þeim sem starfsfólk kókverksmiðjunnar í Guatemala hefur sannanlega orðið fyrir und- anfarin ár og þátt eiganda fyrir- tækisins í þeim ofsóknum. Og það sem meira er: Þegar stóryrðum, pólitískum gífuryrðum og fúkyrð- um hefur verið flett ofan af grein Péturs er ekkert eftir. Hann gerir ekki minnstu tilraun til að hrekja eitt einasta atriði í grein minni og meðan hann ber- sýnilega telur sig ekki geta það, hlýt ég að líta svo á að efnisinni- hald hennar sé óhrakið og sann- leikanum samkvæmt. Sem það og er, eins og Pétur Björnsson bersýnilega veit, en fær sig ekki til að viðurkenna. Það er mannlegt að vísu, — en ekki stórmannlegt. 17. mars 1980. Haukur Már Haraldsson ritstjóri.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.