Morgunblaðið - 06.09.1980, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1980
27
Sögulegar prestkosningar
SÍÐASTLIÐINN sunnudag var séra Valgeir Ástráðsson kosinn
prestur í Seljasókn í Reykjavík. Hann hlaut 903 atkvæði en
mótframbjóðandi hans, séra Ulfar Guðmundsson hlaut 873.
Það vakti athygli, að margir, — þeirra á meðal gjaldkeri
sóknarinnar, voru ekki skráðir í Þjóðkirkjuna. Þá voru óvenju-
mörg atkvæði — 66, dæmd ógild, vegna þess að viðkomandi höfðu
ekki skipt úr trúfélagi í Þjóðkirkjuna fyrir 1. desember.
Kosningarnar urðu því að ýmsu leyti sögulegar og Mbl. ræddi við
nokkra aðila, sem við sögu komu.
„Mun mælast
til, að prestar
kanni hvort
fermingarbörn
séu í Þjóð-
kirkjunni44
— segir séra ólafur
Skúlason
„ÞAÐ HEFUR komið upp í
hverjum prestkosningum, að
fólk sé ekki á kjörskrá en ekki í
jafn ríkum mæli og átti sér stað
við prestkosrlingarnar í Selja-
sókn,“ sagði séra Ólafur Skúla-
son, dómprófastur í samtali við
Mbl., en séra Ólafur átti sæti í
yfirkjörstjórn.
„í Breiðholti voru óvenju-
margir utan Þjóðkirkjunnar.
Kjörstjórn ákvað því að leyfa því
fólki sem hafði skipt um trúfélag
og kært sig inn á kjörstjórn, að
kjósa. Þessi atkvæði voru sett í
lokuð umslög til úrskurðar yfir-
kjörstjórnar. Yfirkjörstjórn úr:
skurðaði þessi atkvæði ógild. í
þessu sambandi verður að gera
sterkan greinarmun á þeim, sem
höfðu fært sig búferlum en
aldrei yfirgefið Þjóðkirkjuna.
Það fólk fékk að kjósa og hinum,
sem höfðu sagt sig úr öðrum
trúflokki. Það fólk varð að vera
búið að tilkynna skiptin fyrir 1.
desember. Atkvæði þeirra, sem
sögðu sig úr öðrum trúflokki en
ekki tilkynnt það fyrir 1. des.
voru dæmd ógild. Það var byggt
á reglu, sem var mótuð 1963,
þegar sex prestar bættust í hóp
þjónandi presta í Reykjavík.
Eftir þessa reynslu, mun ég
fara fram á það við presta, að
þeir kanni hvort fermingarbðrn
næsta árs séu í Þjóðkirkjunni.
Reglan hefur verið sú, að barn
fylgir móður í trúarsöfnuði. Ég
fæ fæðingartilkynningar um
börn, hvers mæður eru í Þjóð-
kirkjunni. Ef móðirin er ekki í
Þjóðkirkjunni, þá fer fæðingar-
tilkynningin beint til Hagstof-
unnar. Það getur því átt sér stað,
að barn sé skírt, viðkomandi
síðan fermdur, þá giftur í kirkju,
án þess að vera í Þjóðkirkjunni.
Þetta verður að koma í veg
fyrir.“
Nú kom upp tilvik, að einn
sóknarnefndarmanna var ekki á
kjörskrá, — og þar af leiðandi
ekki í Þjóðkirkjunni. Er það ekki
í andstöðu við lög. „Auðvitað, —
það segir sig sjálft, að sóknar-
nefndarmenn eru í Þjóðkirkj-
unni. I þessu tilviki stóð viðkom-
andi í þeirri trú, að hann væri í
Þjóðkirkjunni og gaf kost á sér í
stjórn safnaðarins vegna þess.
Hann var kosinn, vegna þess að
allir álitu að hann væri í Þjóð-
kirkjunni. Auðvitað geta mistök
alltaf átt sér stað, — að óvart
hafi verið slegið á 0 hjá mann-
talsskrifstofunni, — en 0 þýðir
utan Þjóðkirkju."
Hver er þín afstaða til prest-
kosninga?
„Ég held, að allir þeir, sem
kynnst hafa prestkosningum
hljóti að fyllast eldmóði gegn
þeim og berjast fyrir afnámi
þeirra. Prestastefnur og kirkju-
þing hafa gert ályktanir um
afnám prestkosninga en málið
hefur ekki fundið náð fyrir hinu
háa Alþingi.
í Seljasókn voru tveir prýð-
ismenn, sem hafa sannað ágæti
sitt í sókniim sínum. Þeir verða
að etja saman kappi um atkvæði
fólksins, sem er stillt upp við
vegg. Það verður að velja annan
hvorn, — hafna hinum. Ég vil
ekki svipta söfnuði íhlutunar-
rétti um val presta en það er
ekki hægt að standa í svona
vitleysu. Það er ekki tekist á um
stefnur, — heldur einstaklinga.
Fólk verður að velja, — eftir
hverju? Það veit ég ekki, því
auðvitað hefur það ekki aðstöðu
til að kynnast viðkomandi
prestsefnum þannig að gagn sé
af.“
Allir tapa í
prestkosningum
Rætt við séra Bernharð
Guðmundsson, blaða-
fulltrúa Þjóðkirkjunnar
„ÞAÐ VAR yfirkjörstjórn, sem
ákvað að atkvæðin giltu ekki, en
hana skipa þeir Baldur Möller,
ráðuneytisstjóri, biskupinn yfir
íslandi, séra Sigurbjörn Ein-
arsson og séra Ólafur Skúlason,
dómprófastur," sagði séra Bern-
harður Guðmundsson, blaðafull-
trúi Þjóðkirkjunnar í samtali við
blaðamann Mbl.
„Ein skýringin á því, að fólk
var ekki á kjörskrá, er sú, að
barn fylgir móður í trúfélag.
Þannig getur fólk verið skráð
utan Þjóðkirkjunnar, þó það hafi
ekki hugmynd um, að svo sé.
Þessar prestkosningar vekja
upp ýmsar spurningar. Svosem
hvort ekki beri að taka upp
utankjörstaðakosningu. Það get-
ur verið bagalegt í sjávarþorpi,
ef togarinn er ef til vill ekki í
landi á kjördag, — þá eiga
sjómennirnir engan kost að
kjósa.
Þá er einnig deginum ljósara,
að prestkosningafyrirkomulagið
á engan veginn við í dag. Það er
ósanngirni að prestar þurfi að
sæta svona, og er í andstöðu við
starf prestsins. Þetta getur vald-
ið klofningi, eins og dæmi eru til
um. Prestkosningar eru engum
til framdráttar — allir tapa. Ef
kosningafyrirkomulag það, sem
prestar verða að sætta sig við,
væri gott kerfi, þá væri fyrir
löngu búið að taka það upp við
aðrar starfsveitingar," sagði
séra Bernharður Guðmundsson.
„Rekur á eftir
nýjum kosninga-
lögum“
Rætt við Baldur Möller,
ráðuneytisstjóra
„Þetta er ákvörðun um kjör-
skrárgjörðina, sem var ákveðin
1963 og hefur verið haldið síðan.
Að taka ekki inn í prestkosn-
ingar flutning milli trúfélaga,
nema sá flutningur hafi verið
gerður fyrir síðasta 1. desember,
og áður en kosning hefur verið-
auglýst," sagði Baldur Möller,
ráðuneytisstjóri en hann á sæti í
yfirkjörstjórn.
„Kosningalögin vísa aftur til
firnagamalla laga um prest-
kosningar, — frá 1915 og vísa
raunar aftur til laga frá 1907 ef
ég man rétt. Þau eru fremur
fátækleg um margt. Árið 1963
var kosið í fimm prestaköllum
þegar þeim var fjölgað í borg-
inni. Þá var sérstaklega tekin
fyrir sú hætta, sem er á því-, að
Þjóðkirkjan hefur þá sérstöðu að
hafa prestkosningar. Það þótti
augljós hætta á því, að slíkar
kosningar eru gjarnan sóttar af
kappi, og að þetta mundi verka
eins ,ágangur af þjóðkirkjunnar
hálfu á hendur litlu söfnuðun-
um. Vegna þess að kosningar-
hafa þann sérstaka eiginleika að
það er beitt miklu kappi frá ef til
vill fjölda aðila. Og þar sem
þessir veiku söfnuðir hafa ekki
neinn varnarmöguleika gagn-
vart slíkum áróðri og ekki getu
til að geta beitt þjóðkirkjuna
sama, þá þótti þetta óhjákvæmi-
legt að setja tímamörk um
flutning við 1. des. Þessar kosn-
ingar fara fram aftur og aftur og
þau 17 ár sem liðin eru síðan
þetta var tekið upp og því hefur
verið haldið. í gegn um þessi ár
eru sárafá atkvæði, sem hafa
komið með þessum hætti.
Með þessu hefur verið forðað
því, að Þjóðkirkjan verði sökuð
um óeðlilegan ágang á litlu
söfnuðina. Að áhrif kosninga-
spennu og því sem slíku fylgir
hafi ekki áhrif á litlu söfnuðina.
Þegar menn koma á kjörskrá og
eru ekki á kjörskrá og telja það
stafi af einhverjum óeðlilegum
ástæðum og óska að fá að kjósa,
þá hafa undirkjörstjórnirnar
haft það ráð, að leyfa mönnum,
ef vilji væri á kosningarétti, að
kjósa og velta vandanum á
yfirkjörstjórn.
Það hafa verið við hverjar
kosningar einhverjir svona seðl-
ar. En það brá svo við við þessar
kosningar, að ólíkt sem verið
hefur 3 til 4 seðlar, — þá voru 66
seðlar nú, held ég. Þetta var
tilkynnt fyrirfram og báðir aðil-
ar vissu um þessa reglu. En
sumir fylgismanna voru ekki
sáttir við hana en það var staðið
á henni. Auðvitað mega menn
deila, það er ekki það. Báðir
aðilar vissu þetta fyrirfram og
yfirkjörstjórn breytti ekki sinni
afstöðu, frekar en 17 ár sem
undan eru gengin. Óánægju hef-
ur ekki verið lýst, svo ég muni,
áður að minnsta kosti að neinu
ráði. Ég held, að þeir sem lýstu
óánægju nú, hafi talið að þessi
atkvæði hefðu ekki breytt neinu
um úrslit.
Þetta rekur á eftir því, að ný
kosningalög komi til,“ sagði
Baldur Möller að lokum.
Er andvígur
prestkosningum
Rætt við séra Valgeir
Ástráðsson, nýkjörinn
prest í Seljasókn
„ÞETTA var úrskurður yfirkjör-
stjórnar og við vorum ekkert að
því spurðir. Litt'' var ljóst um
leið og kjörskrá var auglýst. Þá
var þessi stefna, að dæma at-
kvæðin gefin til kynna, ótvírætt.
Ég átti ekki von á svona miklum
fjölda ógildra atkvæða og eins
hve margir höfðu ekki vitneskju
um að þeir væru ekki í Þjóð-
kirkjunni", sagði séra Valgeir
Ástráðsson, nýkjörinn prestur í
Seljasókn í Reykjavík.
Hver er afstaða þín til prest-
kosninga, eftir að þú nú hefur
sjálfur tekið þátt í þeim. „Ég er
ekki hlynntur prestkosningum.
Ég tel eðlilegra að prestur sé
valinn á annan hátt. Þarna er
verið að kjósa embættismann, en
ekki mann til skamms tíma eins
og til Alþingis, til að mynda. Ég
tel þetta, auk ýmissa annarra
ástæðna, ákaflega óeðlilegt,"
sagði séra Valgeir að lokum.
„Sætti mig við
úrskurðinn“
— segir séra Úlíar
Guðmundsson
„ÉG SÆTTI mig við þennan
úrskurð, en svona nokkuð verður
auðvitað að koma í veg fyrir í
framtíðinni. Mönnum ber að
gleyma þessum kosningum og
söfnuðurinn sameinist nú um
séra Valgeir," sagði séra Úlfar
Guðmundsson, en hann var í
framboði til prestsembættis í
Seljasókn.
„Það kemur mér ekki á óvart
þó svona margir hafi verið utan
Þjóðkirkjunnar. Þá hefur Frí-
kirkjufólk sjálfsagt óskað eftir
því að flytja sig í Þjóðkirkjuna,
þar sem það hefur enga aðstöðu í
Breiðholti og það veigrar sér við
því að senda börn sín niður í bæ
til að gangast undir fermingar-
undirbúning. Svona atkvæði
hafa áður verið úrskurðuð gild,
að því mér skilst og þá í
prestkosningum í Breiðholti ’72.
Þá fóru atkvæðin aldrei til
yfirkjörstjórnar, heldur úr-
skurðuð gild af kjörstjórn á
staðnum.
Hver er afstaða þín til prest-
kosninga, nú þegar svo stutt er
síðan þú hefur háð kosningabar-
áttu þína. „Það eru náttúrlega
allir kirkjulegir aðilar búnir að
biðja um endurskoðun á þeim.
Þetta er ákaflega þungt í vöfum.
Hugsaðu þér til dæmis mig. Ég
get ekki átt við þetta nema að
sumri til. Maður er fastur við
embættisverk og kennslu — veð-
ur eru válynd að vetrarlagi.
Enginn til að taka við. Það er
meira en að segja það við söfnuð
sinn, að nú sé maður farinn í tvo
mánuði til að ganga í hús í
Reykjavík.
Mannleg
mistök
— segir Þórarinn
Ragnarsson, gjaldkeri
Seljasóknar en í ljós
kom að hann var ekki
skráður í Þjóðkirkjuna
„Það kom mér og mörgum
öðrum mjög á óvart, þegar í ljós
kom, að við vorum ekki skráð í
þjóðkirkjuna og því ekki kosn-
ingabær," sagði Þórarinn Ragn-
arsson, gjaldkeri Seljasóknar í
samtali við blaðamann, en Þór-
arinn fékk ekki að neyta atkvæð-
isréttar síns í prestkosningunum
í Seljasókn.
„Samkvæmt manntalsskrif-
stofunni þá var ég utan þjóð-
kirkjunnar. Af hverju veit ég
ekki, því foreldrar mínir eru
bæði í þjóðkirkjunni. Ég var
skírður, fermdur og kvongaðist í
kirkju og fór til Bandaríkjanna
sem skiptinemi á vegum þjóð-
kirkjunnar. Sjálfsagt liggja
mannleg mistök þarna að baki.
Ég tel rétt, að úrbætur verði
gerðar á þessu, því margir urðu
mjög reiðir þegar þeir fengu ekki
að kjósa og áttu erfitt með að
skilja forsendurnar þar að baki.
Það eru margir sem álíta að þeir
séu skráðir í þjóðkirkjuna, —
það gangi sjálfkrafa fyrir sig.
Svo er ekki og reglan er, að barn
fylgir móður sinni í trúfélag. Ég
tel því rétt, að þegar prestar
ferma börn, að þá sé gengið úr
skugga um, að börnin séu í
þjóðkirkjunni. Það var algjör
tilviljun, að ég komst að því að
ég var utan þjóðkirkjunnar.
Hefði ég búið í einhverju öðru
hverfi, þar sem prestkosningar
hefðu ekki farið fram, þá hefði
allt eins getað gerst að ég væri
utan þjóðkirkjunnar allt mitt
líf.“