Morgunblaðið - 06.09.1980, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1980
Gjóskan, það er gjallið, vikurinn og askan. mun hafa valdið mestu tjóni á Landmannaafrétti. Þarna norðan
við Ileklu hefur nú myndast 15—25 cm þykkt lag af samanþjappaðri, svartri gjósku. Vestan bjórsár. á
afréttum Arnesinga, varð öskufailið mest syðst á Gnúpverjaafrétti og er öskulagið mest um 5 cm þykkt, en
víðast hvar frá 1 — 2 cm þykkt. Nær þessi tiltölulega grófa aska norður fyrir Kerlingafjöll. En víða eru
blettir í þessum öskugeira þar sem lítil sem engin aska hefur fallið. Finasta askan barst svo norður fyrir
jökla og cr aðeins um 2—5 miilimetrar að þykkt á hálendinu, en Norðanlands er aðeins öskuvottur, er
myndaði lag sem er víðast minna en millimetri á þykkt.
viðkvæm fyrir flúor, en grasteg-
undir virðast þola talsvert mikið
magn.
Einkenni flúoreitrunar á plönt-
um eru brúnar blaðrendur og
visnaðir blaðbroddar.
Búpeningur getur síðan fengið í
sig flúor með því að éta þá ösku
sem loðir við blöðin eða fengið
flúorinn úr sjálfum gróðrinum.
Askan loðir bezt við breið blöð
og hærð t.d. hefur loðvíðir úr
Landmannahelli verið með meira
flúormagn en aðrar tegundir sem
hafa verið kannaðar. Fær það
búfé, sem étur loðvíði, því meiri
flúor en það sem t.d. bítur hála
sauðvingulsnálina.
Eðlilegt væri að álíta, að flú-
ormagnið, sem dreifðist út frá
Heklu, færi minnkandi eftir því
sem lengra dregur frá fjallinu.
Þessu er þó ekki alveg þannig
varið, þar sem flúorinn loðir við
yfirborð gjóskunnar og fínasta
askan hefur tiltölulega mest yfir-
borð, en hún berst einnig lengra
frá en gjallið. Þannig mældist
fjúormagn í gróðri í innanverðum
Skagafirði í 150 km fjarlægð frá
Heklu ekki síður hátt en t.d. á
Landmannaafrétti í 10 km fjar-
lægð. Þó verður að álíta, að mesta
flúormagnið hafi fallið á hálendið
sunnan jökla, enda voru gróður-
sýni, sem tekin voru úr Kerl-
ingafjöllum, með mjög hátt flú-
ormagn, eða 700 ppm af þurrefni.
Breytingar á
flúormagni
Niðurstöður flúormælinga af
sýnum, sem tekin voru fyrstu
dagana eftir gosið, sýndu, að flúor
var í flestum tilfellum svo mikill í
gróðri, að hættulegt var fyrir búfé
að neyta hans. Voru því gerðar
ráðstafanir til þess, að búfé væri.
rekið af öskufallssvæðinu. Eins
var ráðlagt, að slá ekki í vothey
fyrstu dagana eftir gosið. Búfé
getur fengið flúoreitrun sé meira
en 30 ppm af flúor í fóðri miðað
við þurrefni, en víðast hvar á
öskufallssvæðinu var flúormagnið
langt yfir þeim mörkum. Einkum
var beitargróður á afréttum
mengaður (allt að 1000 ppm flúor),
en minni flúor var í túngresi eða
heyi norðanlands (allt að 245 ppm
flúor).
Reynsla frá fyrri gosathugunum
hefur sýnt, að flúor fer ört minnk-
andi í ösku og gróðri eftir því sem
líður frá öskufalli. Væri miðað við
mælingar á flúor frá Heklugosinu
1970, mátti búast við að flúor-
magnið nú hálfum mánuði eftir
öskufallið, sem varð í ágúst í ár,
væri orðið aðeins tíundi hluti þess
sem í upphafi var, og mánuði
síðar, eða í miðjum september,
ætti það að vera orðið aðeins
hundraðshluti af upprunalegu
magni. Ætti flúormagnið þá með
sömu viðmiðun að vera orðið svo
lítið í ösku og gróðri, að hvarvetna
væri það undir hættumörkum
fyrir búpening. Mælingar á flú-
ormagni, sem nú hafa verið gerðar
á gróðri staðfesta þessa þróun. Á
flestum stöðum norðanlands þar
sem aska féll yfir er flúormagnið í
gróðri nú að verða það lítið, að
telja má hættulaust fyrir búfé. Þó
er enn svæði á afréttum þar sem
flúormagnið er yfir hættumörk-
um.
Þótt Hekla sé nú hætt að gjósa,
er þó talsvert öskuryk í lofti þegar
eitthvað hreyfir vind. Það ryk
þyrlast upp af öskufallssvæðinu
og berst yfir landið til og frá.
Þannig lagði þykkan rykmökk um
Fljótshlíð og Eyjafjöll hinn 20.
ágústmánaðar og rykmökk lagði
yfir suðvestanvert landið fimmtu-
daginn 28. ágúst og í vestur frá
Heklu laugardaginn 30. ágúst.
Þetta ryk er hvimleitt og það
dregur úr sólarbirtu, en flúor-
magnið, sem það bar með sér, náði
ekki að menga gróður þannig að
hætta stafaði af honum fyrir búfé.
Háloftamóða frá eldgosum get-
ur hins vegar haft víðtæk áhrif, sé
mikið magn af henni. Þannig var
þess til dæmis getið eftir
Lakagígagosið 1784, að sól hefði
aldrei verið heið það sumar. Og
hefur minnkun í ljósmagni af
völdum móðunnar væntanlega
rýrt heildaruppskeru af gróðri
landsins og það meðal annars
valdið Móðuharðindunum.
Sem betur fer er rykmökkurinn
ekki svo slæmur frá nýafstöðnu
Heklugosi, þótt sól hafi nú stund-
uptsézt.huiin gulrijpóðu.,,v. ..., .
Linuritið sýnir flúor i grasi eftir Heklugosið 1970. Mælt að Haukholti.
Flúormagnið í gróðri fellur ört fyrstu daga eftir öskufall.
19
Myntsýning Arnórs Hjálm-
arssonar í Austurbæjar-
útibúi Landsbankans
Ég frétti af því í sumar hjá
félögum mínum í Myntsafnara-
félaginu, að í Austurbæjarútibúi
Landsbankans væri sýning á
peningum úr safni Arnórs
Hjálmarssonar, fyrrum yfirflug-
umferðarstjóra. Ég fór svo auð-
vitað að skoða sýninguna sem
enn stendur yfir. Ég vil hvetja
sem flesta að gera sér ferð í
Austurbæjarútibúið, Laugavegi
77. Peningarnir eru í gluggum
bankans og því má skoða þá
hvenær sem er. Þeim er vel fyrir
komið og skýringar með þeim.
Merkustu peningarnir þarna eru
minnispeningar um eldflauga-
skot Frakka á Sólheimasandi
árin 1964 og 1965. Frakkar höfðu
þá um nokkur ár rannsakað
Arnór Hjálmarsson
lofthjúp jarðar, meðal annars
með því að setja upp loftbelgi og
skjóta upp eldflaugum, búnum
mælitækjum. Fyrst í stað tóku
menn þessar tilraunir ekki al-
varlega, litu bara á kostnaðinn,
sem var svimandi hár. Svo kom
þó að því, er Rússar og Banda-
ríkjamenn hófu geimferðakapp-
hlaup sitt, að þeir urðu að kaupa
af Frökkum upplýsingar sem þá
vantaði og greiddu ógrynni fjár
fyrir, en í þann tíma sátu
Frakkar inni með mesta þekk-
ingu um lofthjúpinn.
Arnór Hjálmarsson varð fyrir
áfalli — heilablóðtappa, 1974. Er
hann fór heim af spítalanum
hvatti læknirinn hann til að
taka sér eitthvað fyrir hendur,
er honum færi að leiðast aðgerð-
arleysið, en bæði var Arnór
lamaður á fótum og handleggj-
um og sjónin ekki í fókus. Hann
hafði ferðast um öll lönd á því 31
ári sem hann starfaði í fluginu.
Hann átti því í fórum sínum
allskonar mynt frá öllum mögu-
legum löndum, en hann var ekki
safnari svo þetta var geymt hér
og þar. Arnór sagði mér að um 3

eftir RAGNAR
BORG
1. grein
dögum eftir komuna aí spítalan-
um sat hann við eldhúsborðið
heima hjá sér. Fjölskyldan kom
svo með alla myntina og setti í
hrúgu á borð fyrir framan Arnór
í eldhúsinu. Hann sá óljóst móta
fyrir peningunum. Fyrst í stað
var hann lengi að koma hægri
handleggnum upp á borðið, en sá
vinstri vildi ekki hlýða. Fór þá
Arnór að raða þeim peningum
saman, sem honum sýndist af
svipaðri stærð. Svo hjálpaði
hann vinstri handleggnum upp á
borðið og fór að raða peningun-
um betur. Eftir nokkra daga var
Arnór farinn að geta lesið á
peningana, ártöl og landanöfn.
Hann hafði þá fengið gleraugu
sem áttu við sjónina. Þá var
farið að raða peningunum upp á
nýtt og var það gert oftsinnis.
Sat hann stundum klukkutimum
saman og raðaði. Þá fór hann að
huga að íslenzku myntinni og
útvegaði sér allar gerðir hennar
í Seðlabankanum. Svo ruglaði
hann allri myntinni saman, bara
til að hafa nóg að gera við að
raða. í desember 1974 hringdi
hann í undirritaðan, sem hvatti
hann til að koma á fund hjá
Myntsafnarafélagi íslands í
Templarahöllinni. Upp frá því
hefur Arnór verið einn virkasti
félaginn í Myntsafnaraféiaginu.
Hann mætir á alla fundi, tekur
þátt í uppboðum af lífi og sál. í
dag á Arnór hið merkasta
myntsafn, hefir sínar skoðanir á
myntsöfnun og árangurinn er
sumsé til sýnis í Austurbæjar-
útibúinu, en það skal auðvitað
tekið fram að þar er ekki um að
ræða nema brotabrot af safni
Arnórs. Á sýningu Arnórs eru
einnig margir af minnispening-
um þeim, sem Anders Nyborg í
Kaupmannahöfn hefir látið slá
og gefur út. Peningarnir eru
hannaðir af fremstu mynd-
höggvurum Norðurlanda. Til
dæmis hannaði Sigurjón Ólafs-
son peningana eitt árið. Fyrsti
peningurinn sem Anders Nyborg
gaf út, eins og menn ef til vill
muna, var Heimaeyjarpeningur-
inn frá 1971. _
Arnór Hjálmarsson er hinn
hressasti í dag. Ekur á sínum bíl
um allt. Honum finnst sjálfum
að myntsöfnunin hafi mikið
hjálpað sér til að ná sér eftir
áfallið. Myntsöfnunin er hans
aðallyfseðill í endurhæfingunni.
Erindi um skólamál
í Norræna húsinu
DR. philos. Edvard Befring. rekt-
or Staten spesiallærerehögskole í
Noregi flytur erindi í Norræna
húsinu þriðjudaginn 9. scpt. n.k.
kl. 20.30 á vegum Félags ís-
lenskra sérkennara. Heiti erind-
isins er: Skolen i SOara; utvikl-
ingsbehov, utviklingsmuglighet-
er. innhold. hjelpetiltak. lærerut-
danning og forskning.
Dr. Befring er meðal þekktustu
brautryðjenda í skólamálum á
Norðurlöndum af yngri kynslóð-
inni. Hann hefur stjórnað um-
fangsmiklum rannsóknum á
vanda og viðhorfum æskufólks og
á þeim vettvangi haft samvinnu
við fólk sem fengist hefur við
skóla og félagsfræðirannsóknir
víða um lönd, m.a. á íslandi.
Síðast liðin fimm ár hefur hann
verið rektor Statens spesiallærer-
högskole í Noregi, en þangað hefur
fjöldi íslendinga sótt nám i sér-
kennslufræðum. Árin þar á undan
var dr. Befring prófessor í sálar-
fræði við háskólann í Árósum í
Danmörku. Dr. Befring hefur rit-
að fjölda bóka og greina um
rannsóknir sínar, svo og um al-
menn skólamál, sérkennslumál,
rannsóknarferðir og hagnýtingu
niðurstaðnanna í uppeldisstarfinu
— og síðast en ekki síst menntun
skólastarfsliðs.
Allt áhugafólk um uppeldis- og
skólamál er velkomið í Norræna
húsið á þriðjudaginn kl. 20.30.
(Fréttatilkynning frá Fé-
lagi islenzkra sérkennara).