Morgunblaðið - 26.10.1980, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1980
23
Birgir ísl. Gunnarsson:
Listskreytingar opinberra bygginga
.....***** ......................
_I>RÍR þinKmcnn Sjálfstæðisflokksins hafa flutt frumvarp á Alþingi, sem felur í sér skyldur til að verja
1—2% af hyj?KÍnKarkostnaði opinberra byKKÍnxa til listskreytinKa. Myndin er af nokkrum listaverkum
sem prýða Oskjuhlíðarskóla.
Við þrír þingmenn Sjálfstæð-
isflokksins, Ólafur G. Einarsson,
Halldór Blöndal og undirritaður
höfum endurflutt á þessu Al-
þingi frumvarp, er við fluttum á
síðasta þingi um listskreytingar
opinberra bygginga. Frumvarp
þetta gerir ráð fyrir miklum
breytingum á þeim lagaákvæð-
um, sem um þetta efni hafa gilt.
Heimild varðandi
skólabyggingar
í lögum um skólakostnað var
það nýmæli sett í lög árið 1967,
að menntamálaráðuneytið gæti
ákveðið listskreytingu skóla-
mannvirkja í samráði við sveita-
stjórn og mætti verja til þess
allt að 2% byggingarkostnaðar.
Áður höfðu þó ýmsar skólabygg-
ingar verið listskreyttar og má
sem dæmi nefna lágmyndir
Ásmundar Sveinssonar á Aust-
urbæjarbarnaskólanum, mál-
verk Jóhanns Briem í Laugar-
nesskóla, veggskreytingar Bar-
böru Árnason í Melaskóla og
mósaikmyndir Valtýs Péturs-
sonar í Kennaraháskólanum. í
lögum um grunnskóla var svipað
ákvæði sett inn í lögin.
Frumvarpið
gerir ráð
fyrir skyldu
Enginn vafi er á því að
ofangreindar lagaheimildir hafi
örvað listskreytingar í skólum,
þótt ljóst sé að þær hafi ekki
verið notaðar í eins ríkum mæli
og æskilegt hefði verið. Frum-
varp það, sem við nú höfum
flutt, felur í sér þær meginbreyt-
ingar, að það gerir ráð fyrir
skyldu til að verja 1—2% af
byggingarkostnaði í stað heim-
ildar áður. Ennfremur að skylda
þessi nái til allra opinberra
bygginga, en ekki aðeins til skóla
eins og núgildandi lög kveða á
um.
1 lagafrumvarpinu er gert ráð
fyrir því, að fjárhæð þessari
megi verja jafnt til listskreyt-
inga utanhúss og innan, sem sé
hannað sem hluti af mannviki
eða til kaupa á lausum listaverk-
um, sem sé komið fyrir í bygg-
ingunni eða á lóð hennar. Sem
dæmi um hið síðarnefnda má
nefna málverk eða teppi á veggi
innanhúss eða höggmyndir, sem
komið sé fyrir utan dyra á lóð
byggingar.
Þjóðin verður
ríkari af
listaverkum
Með listskreytingu opinberra
bygginga vinnst margt. Þjóðin
verður ríkari af listaverkum og
með því að tengja þau opinber-
um byggingum, er þeim komið
fyrir þar sem að jafnaði ganga
margir um garða og geta notið
þeirra. Islenzkir listamenn fá á
þennan hátt tækifæri til að
vinna að list sinni og enginn vafi
er á því að laun fyrir slik verk
eru flestum listamönnum kær-
komnari en „styrkir" hins opin-
bera. Reynslan sýnir að lista-
menn, sem taka slík verk áð sér,
vinna þau af alúð og slík lista-
verk verða áður en varir ómiss-
andi hluti af umhverfi sínu.
Myndi auðga
íslenzkt lista-
og menningarlíf
Reynslan hefur og sýnt að þeir
aðilar, sem standa fyrir opnber-
um byggingum, hafa mismun-
andi skilning á þessum málum
og áhugi hjá sumum er lítill.
Engum aðilum í þjóðfélaginu
stendur það þó nær en ríki og
sveitarfélögum að tryggja að-
gang almennings að listaverk-
um. I þessum efnum er það því
vafalaust árangursríkast að
skylda opinbera aðila til að verja
hluta byggingarkostnaðar í
þessu skyni.
Samtök listamanna hafa sýnt
þessu máli mikinn áhuga og hafa
bent á fordæmi í öðrum löndum,
þar sem slíkar reglur hafa verið
teknar upp. Sjálfsagt er að fá
umsögn listamanna um þetta
mál og allar ábendingar frá
þeim yrðu vel þegnar. Aðalatrið-
ið er hinsvegar að reyna að afla
máli þessu fylgis innan Alþingis,
þannig að það geti fengið af-
greiðslu á þessu þingi. Samþykkt
þess myndi örugglega auðga
íslenzkt lista- og menningarlíf.
l.jrtsm. Mbl. Gmilia BjörK Björnsdóttir.
ríkisstjórnin ákvað að hún ætti að
vera. Þannig hefur þetta verið allt
frá því stjórnin tók við völdum,
enda segja ráðherrar að nú þurfi
að grípa til nýrra aðgerða.
Nýframlögð sáttatillaga í deilu
ASÍ og VSI gerði ráð fyrir 11%
kauphækkun 1. desember nk. Hafi
samningar tekist fyrir þann tíma
er óraunhæft að búast við því, að
launahækkun verði undir 20%
þann dag (vísitöluhækkun og um-
samin hækkun). 1. janúar 1981
þarf að ákveða nýtt fiskverð. Ekki
er ólíklegt, að það muni hækka um
20%, sem þýðir í raun 16%
gengislækkun, ef ætlunin er að
halda sjávarútvegi á hinum svo-
kallaða núllpunkti. í kjölfar þess
geta menn reiknað með um 14—
15% vísitöluhækkun launa 1. mars
næstkomandi. Raunar hefur því
einnig verið haldið fram að þessi
hækkun 1. mars verði nær 20%.
Bæði í fjárlagafrumvarpinu og
ummælum einstakra ráðherra er
erfitt að festa hendur á skýrt
orðuðum úrræðum í efnahagsmál-
um. Vísað er til tæknilegra atriða
eins og gjaldmiðilsbreytingarinn-
ar um áramótin og látið að því
liggja, að samhliða henni verði
lausnarorðið fundið í efnahags-
málunum. í greinargerð með fjár-
lagafrumvarpinu segir: „Á næst-
unni verða ákvarðanir teknar um
aðgerðir í efnahagsmálum sem
tengjast væntanlegri gjaldmiðils-
breytingu. Ráðgert er að nota 12
milljarða króna á fjárlögum 1981
til sérstakra efnahagsaðgerða."
Þessir 12 milljarðar koma fyrir
víðsvegar í greinargerð frum-
varpsins og gætu menn ætlað, að
sú upphæð dyggði til að komast út
úr vandanum. Sérstaklega eru
þeir nefndir undir liðnum sem
fjallar um niðurgreiðslur. Þar
segir: „Óráðið er hvaða ákvarðanir
verða teknar í niðurgreiðslumál-
um en til sérstakra efnahags-
ráðstafana er áætlað fyrir 12000
m.kr. undir fjármálaráðuneyti."
Forsenda fjárlagafrumvarpsins
í launa- og verðlagsþróun er sú, að
tekjur og verðlag hækki að meðal-
tali um 42% milli áranna 1980 og
1981. I frumvarpinu er reiknað
með, að greiða þurfi um 20,5
milljarða króna vegna launa-
hækkunar opinberra starfsmanna,
sem rekja má til hækkunar á
verðbótaþætti launa. Þá segir í
greinargerð fjárlagafrumvarps-
ins: „Áætlað er að vegin launa-
hækkun verði um 15%“. Þetta
orðalag er ekki auðskilið þeim,
sem ekki kunna að lesa í málið og
svo sannarlega hefði ekki veitt af
að hafa skýringargrein neðan-
máls. Með þessari tölu er gert ráð
fyrir ákveðnu ferli launahækkana.
Fjárhæðin, sem nefnd er, dugar til
dæmis til að greiða verðbóta-
hækkanir, sem næmu 7,5% 1.
mars 1981 og 7,5% 1. júní 1981.
Hún nægði einnig til að greiða
verðbótahækkanir, sem næmu 9%
1. mars, 8% 1. júní, 7% 1.
september og 5% 1. desember
1981.
Ekki þarf míkla getspeki til að
komast að þeirri niðurstöðu, að
miðað við þessar tölur, hafi ríkis-
stjórnin uppi áform um að skerða
vísitölubætur á laun. Ákvörðunina
um það hefur fjármálaráðherra
Ragnar Arnalds tekið með fram-
lagningu frumvarps síns, því að
framvindan til 1. mars er ljós, taki
menn mið af launahækkunum 1.
desember, fiskverðsákvörðun um
áramótin, gengissigi í kjölfar
hennar og þeirrar verðbótahækk-
unar launa, sem þessi þróun ætti
að leiða til 1. mars næstkomandi.
Með yfirlýsingum sínum um, að
ekki sé neinna efnahagsaðgerða að
vænta fyrr en um áramótin, eru
ráðherrarnir raunverulega að gefa
til kynna, að þá ætli þeir að setja
lög, sem takmarka vísitölubætur á
laun. Hvort þeir skerða bæturnar
þannig að hækkunin verði 7,5% 1.
mars eða taki til dæmis 6% af
bótunum liggur ekki enn fyrir.
Svonefnd febrúarlög ríkisstjórnar
Geirs Hallgrímssonar 1978 fólu
einmitt í sér skerðingu vísitölu-
bóta á laun. Miðað við hatursher-
ferð Alþýðubandalagsins gegn
þeim lögum hlýtur það að teljast
til mikilla stjórnmáíatiðinda, að
nú skuli fjármálaráðherra úr þeim
flokki boða samskonar aðgerðir á
sama árstíma.
Feluleikur
Skiljanlegt er, að þessi áform
séu ekki kynnt berum orðum af
ráðherrum núna strax, heldur
reynt að dylja þau með óljósu
orðalagi og feluleik með stað-
reyndir. Enn hefur ekki tekist að
ná samningum um kjaramálin
milli Alþýðusambands Islands og
Yinnuveitendasambands íslands.
Án slíkra samninga hafa ráðherr-
arnir ekki fast land undir fótum
og geta ekki auðveldlega ákveðið
hve mikil skerðing vísitölubót-
anna þurfi að vera, svo að sá
árangur náist í baráttunni við
verðbólguna, sem þeir stefna að,
sem sé að hún hækki ekki um
meira en 42% milli áranna 1980 og
1981.
Ekki er ólíklegt að Ragnar
Arnalds, fjármálaráðherra, hafi
tekið ákvörðun um þessa stefnu í
fjárlagafrumvarpi sínu í byrjun
ágústmánaðar, þegar hann
hreyfði því í Þjóðviljagrein að
gera þyrfti samræmdar ráðstaf-
anir gegn verðbólgunni og vék að
skerðingu vísitölubóta. Þá bjóst
ráðherrann við því, að kjarasamn-
ingar væru á næsta leiti, enda var
lokaáfangi samninganna við
BSRB að hefjast. ASÍ og VSÍ
höfðu hins vegar ekki samið, þegar
fjárlagafrumvarpið var fullbúið og
fyrir rúmum tveimur vikum sagði
fjármálaráðherra, að samræmdar
efnahagsaðgerðir yrðu að koma til
um áramótin, jafnframt iét hann
að því liggja, að honum kæmi ekki
til hugar að skerða vísitölubætur
á laun. Fjárlagafrumvarpið stað-
festir tímasetningu efnahagsað-
gerðanna og sýnir einnig, að
feluleikurinn krafðist þess, að
fylgt væri stefnu fullra vísitölu-
bóta og vegna hans er orðalagið í
greinargerð frumvarpsins svo loð-
ið sem hér hefur verið sýnt fram
á, þótt merkingin sé skýr.
Sé tekið mið af stjórnarsáttmál-
anum og því orðalagi hans, að á
árinu 1981 eigi að tímasetja há-
mark verðlagshækkanna, er lík-
legt, að fyrir ríkisstjórninni vaki
að verðbætur á laun miðist við
9%, 8%, 7% og 5% ársfjórðungs-
lega á næsta ári. í neitun ríkis-
stjórnarinnar við tilmælum
Vinnuveitendasambands íslands
um að teknar verði upp þríhliða
viðræður um kjaramálin felst, að
hún hefur alls ekki á stefnuskrá
sinni að lækka skatta eins og
málum er nú háttað. Með skatta-
lækkun væri unnt að greiða fyrir
gerð kjarasamninga en hún fellur
illa að fjárlagafrumvarpinu, sér-
stakiega ef ætlunin er að verja 12
milljörðunum einungis til niður-
greiðslna. Svo kynni þó að fara, að
eitthvað af þessari fjárhæð yrði
notað til að lækka skatta hinna
lægst launuðu um leið og vísitölu-
bætur verða skertar. Hefur fjár-
málaráðherra vikið að þeim mögu-
leika.
Þótt ríkisstjórnin hafi ætlað að
halda feluleiknum áfram, hlýtur
honum að ljúka með opinskáum
umræðum um skerðingu vísitölu-
bótanna. Nú reynir á það, hvort
ráðherrum Alþýðubandalagsins
tekst að halda aftur af verkalýðs-
foringjunum innan eigin raða og
ná því fram, sem fjármálaráð-
herra, Ragnar Arnalds, boðar í
fyrsta fjárlagafrumvarpinu, sem
hann leggur fram eftir vandlega
yfirvegun.