Morgunblaðið - 25.01.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. JANÚAR 1981
Dagsbrún 75 ára á morgun:
„Nafngiftin endurspeglaði vonina
um að nýr dagur væri að rísa
fyrir lítilmagnann í þióðfélaginu“
Jónsson, verkamaður og Runólf-
ur Þórðarson, verkamaður.
Ákveðið var að halda funa fyrstu
dagana í janúar nog ræða þá
lögin, ef nefndin yrði þá búin að
ljúka starfi sínu og lögin yrðu
fullsamin".
Næsti fundur var haldinn í
Bárubúð 3. janúar 1906 „sam-
kvæmt fundarboði frá nefnd
þeirri, er verkamenn höfðu kosið
á fundi sínum 28. des. f.á.“
Nefndin hafði ekki lokið störfum
og gerði ráð fyrir, að þeim lyki
ekki fyrr en seint í mánuðinum.
Þó nefndin hefði ekki lokið
störfum sínum, lagði hún fram á
fundinum stofnskrá fyrir 'hið
væntanlega félag, sem hún hafði
komið sér saman um að nefna
Verkamannafélagið Dagsbrún.
Stofnskráin lá frammi á fundin-
um og gátu menn ritað nöfn sín
undir hana. Þeir, sem það gerðu
yrðu síðan boðaðir á næsta fund
til þess aö ræða lögin. í greininni
eftir Eðvarð Sigurðsson, sem
áður er nefnd segir hann: „Með
samþykkt stofnskrárinnar á
þessum fundi, er félaginu raun-
verulega valið nafn, hið tákn-
ræna og fagra nafn: „Dagsbrún".
Það skal ekki fullyrt hér, að hve
miklu leyti þessum frumherjum
Dagsbrúnar var ljóst hið sögu-
VERKAMANNAFÉLAGIÐ Dagshrún er 75 ára á
morgun og af því tilefni verður „opið hús“ í Lindarbæ milli
klukkan 15 og 18 í dag, sunnudag. Þangað eru allir
Dagsbrúnarmenn boðnir, makar þeirra, svo og velunnarar
félagsins og verða bornar fram veitingar. Samkvæmt
upplýsingum Guðmundar J. Guðmundssonar verða ekki
önnur hátiðahöld i tilefni afmælisins, þótt ætlunin sé að minnast
þess frekar. Á hvern hátt það verður, er ætlunin að tilkynna
í Lindarbæ í dag.
í þessum stutta pistli er ekki
ætlunin að gera neina tæmandi
grein fyrir sögu Dagsbrúnar, en
gaman er að rifja upp frum-
bernsku félagsins fyrir 75 árum.
Það sem hér fer á eftir er að
stofni til upp úr grein, er Eðvarð
Sigurðsson, núverandi og nýlega
endurkjörinn formaður Dags-
brúnar, reit í 50 ára afmælisblað
félagsins fyrir 25 árum.
Á síðustu mánuðum ársins
1905 voru menn farnir að hugsa
til stofnunar verkamannafélags
í Reykjavík. Frá þessu skýrði
einn af 384 stofnendum félags-
ins, Pétur G. Guðmundsson, í
grein í Vinnunni árið 1943:
„Hver verið hafi fyrstur
hvatamaður þessara samtaka er
mér ekki kunnugt. En fyrsti
forsprakki eða framkvæmda-
maður var Árni Jónsson verka-
maður, Holtsgötu 2. Hann naut
þegar í upphafi stuðnings all-
margra verkamanna, sem veittu
honum trausta fylgd. Enginn
þessara manna hafði verulega
þekkingu á skipulagi og starf-
semi slíkra samtaka, og varð það
ráð að leita út fyrir verka-
mannahópinn að manni, sem
kynni betri tök á þessum athöfn-
um. Fyrir valinu varð Sigurður
Sigurðsson búnaðarráðunautur,
góðkunningi Árna Jónssonar.
Sigurður hafði þá kynnt sér
nokkuð stefnu og starfsemi jafn-
aðarmanna erlendis, og líklega
þekkt eitthvað til starfshátta
verkalýðsfélaga í öðrum lönd-
um.“
Hinn 28. desember 1905 var
fyrsti undirbúningsfundur fé-
lagsstofnunarinnar, svo að vitað
sé, og var hann haldinn í pakk-
húsi Jóns Magnússonar, síðar
yfirfiskmatsmanns að Holtsgötu
16, Lindarbrekku, nú Vestur-
vallagötu 6. Um þennan fund
segir í gerðarbók Dagsbrúnar:
„Ár 1905 hinn 28. desember
var fundur settur og haldinn
samkvæmt fundarboði frá Árna
Jónssyni tómthúsmanni, Holts-
götu 2, og fleirum í pakkhúsi
Jóns Magnússonar frá Skuld til
að ræða um félagsskap og sam-
tök meðal verkamanna í Reykja-
vík. Fundarstjóri var kosinn
Sigurður Sigurðsson, búfræðing-
ur og skrifari Runólfur Þórðar-
son, Mýrargötu 3. Fundarmenn
voru 36 að tölu.“
Um fundinn segir síðan:
„Fundarstjóri hélt stuttan fyrir-
lestur um verkamannasamtök í
öðrum löndum og um þýðingu
þess félagsskapar bæði fyrir þá
og mannfélagið í heild sinni.
Þar á eftir urðu nokkrar
umræður, sem allar lutu að því,
hve nauðsynlegt væri að koma á
félagsskap meðal verkamanna
hér í Reykjavík, einkum í þeim
tilgangi að Iaga vinnutímann,
jafna kaupgjaldið og takmarka
sunnudagavinnuna."
Fundur þessi kaus 5 manna
nefnd til þess að semja frumvarp
til laga fyrir hið fyrirhugaða
félagoggefa því nafn. í nefndina
voru kjörnir: Árni Jónsson,
verkamaður; Jón Magnússon,
fiskimatsmaður; Sigurður Sig-
urðsson, búfræðingur; Sigurður
sóttu fundinn, en við atkvæða-
greiðslu á fundinum, þar sem
tölur eru tilfærðar, komu fram
240 atkvæði. Fundarstjóri var
sem fyrr Sigurður Sigurðsson
búfræðingur, en fundarritari
Sigurður Jónsson og aðstoðarrit-
ari Pétur G. Guðmundsson,
Fundurinn samþykkti lög fyrir
félagið og kaus því stjórn. Þar
með var lokið stofnun Dagsbrún-
ar. Fyrstu stjórnina skipuðu
þessir menn: Sigurður Sigurðs-
son, búfræðingur, formaður;
Ólafur Jónsson, búfræðingur,
ritari; Þorleifur Þorleifsson,
verkamaður, féhirðir; Runólfur
Þórðarson, verkamaður, fjár-
málaritari og Árni Jónsson,
verkamaður, dróttseti.
Stefna sú, sem mörkuð var í
stofnskrá félagsins var tekin upp
óbreytt í 2. grein félagslaga.
Eftir lögunum urðu menn að
vera fullra 18 ára til að ganga í
það, hafa tvo meðmælendur og
hljóta % atkvæða á fundi. Félag-
inu var skipt í deildir og skyldu
20—30 félagsmenn vera í hverri
deild og kusu þeir sér deildar-
stjóra. Deildarstjórar skyldu
hafa fund með stjórninni, þegar
henni þætti þurfa. í öllum aðal-
atriðum hélt þetta skipulag fé-
lagsins fram til 1937, er trúnað-
arráð félagsins var stofnað.
Eðvarð Sigurðsson, formaður
Dagsbrúnar, segir um þessi
fyrstu ár félagsins:
„Ekki þarf neitt að efast um
að það voru hin bágbornu kjör
og nauðsyn á samtökum, sem
fylkti verkamönnum í Reykjavík
svo fjölmennum um Dagsbrún
þegar í upphafi. Tímakaup var
Sicurður SÍKurðsaon
Form. i 5 ár, 1906- 09,1915.
Pétur G. Guðmundwion
Form. 4 ár, 1910,11,18, *21.
Árni Jónaaon
Form. í 2 ár, 1912,1914.
JOrundur Brynjólfaaon
Form. í 3 ár. 1916-1918.
Áffúst Jóaefsaon
Form. í 2 ár, 1919,1920.
Hóótnn Valdimarsaon
Form. f 15 ár, 1922-1924,
1927-1935, 1938,1939, 1941.
MagnÚH V. Jóhannewwn
Form. í 2 ár. 1925,1926.
Guómundur ó. Guðmundfis.
Form. í 2 ár, 1936,1937.
Einar BjórnsHon
Form. í 1 ár, 1940.
SigurAur GuAnason
Form. í 12 ár, 1942-1953.
ilannes M. Stephensen
Form. í 7 ár, 1954-1961.
EAvarA SÍKurAsson
Form. I 20 ár 1961 og síðan
lega hlutverk sitt, en vafalaust
endurspeglar nafngiftin vonirn-
ar, sem bundnar voru við þetta
nýja félag og hlutverk þess,
vonina um að nýr dagur væri að
rísa fyrir lítilmagnann í þjóðfé-
laginu."
Stofnskráin, sem fundurinn
gekk frá er svohljóðandi:
„Vér, sem ritum nöfn vor hér
undir, ákveðum hér með að
stofna félag með oss, er vér
nefnum „Verkamannafélagið
Dagsbrún“. Mark og mið þessa
félags vors á að vera:
1. Að styrkja og efla hag og
atvinnu félagsmanna.
2. Að koma á betra skipulagi
að því er alla daglaunavinnu
snertir.
3. Að takmarka vinnu á öllum
sunnu- og helgidögum.
4. Að auka menningu og bróð-
urlegan samhug innan félagsins.
5. Að styrkja þá félagsmenn
eftir megni, sem verða fyrir
slysum eða öðrum óhöppum."
Þessi stofnskrá með eigin-
handarundirskrift þeirra 384
manna, er höfðu undirritað hana
áður en næsti fundur var hald-
inn, og teijast stofnendur félags-
ins, hefur varðveitzt algerlega
ósködduð.
Hinn eiginlegi stofnfundur
Verkamannafélagsins Dags-
brúnar var haldinn 26. janúar
1906 í Bárubúð við Vonarstræti.
Ekki mun kunnugt hve margir
óákveðið og hið sama hvenær
sólarhringsins sem unnið var og
vinnutíminn ótakmarkaður. Það
var þetta, sem átt var við í
fyrstu töluliðum stofnskrárinn-
ar að bæta þyrfti. Enda hafa
þessi mál alla tíð skipað öndveg-
ið í starfi félagsins.
Þegar Dagsbrún var stofnuð
mun algengast tímakaup verka-
manna hafa verið 18—25 aurar
yfir vetrarmánuðina, en 25—30
aurar sumarmánuðina."