Morgunblaðið - 04.02.1981, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 1981
37
en á allra síðustu árum. Búr-
hvalsstofninn í heiminum er ekki
talinn nema um helmingur þess
sem vera ætti, ef allt væri með
felldu.
Þriðji kafli þessa hrakfallabálks
hefst skömmu fyrir síðustu alda-
mót. Tegundir, sem ekkert hafði
til þessa geta unnið hið minnsta
mein, komu nú til sögunnar —
reyðarhvalirnir. Þeir eru miklu
lögulegri í vextinum en sléttbakar,
eftir því hraðsyndari, spikminni
og fljóta ekki upp dauðir. Tvær
tækniframfarir gerðu þessar veið-
ar mögulegar. Annarsvegar gufu-
vélin sem leiddi til þess, að smíðuð
voru skip nógu hraðskreið til að
draga uppi þessi spretthörðu dýr.
Hin uppfinningin var hvalabyssa
með sprengiskutli og viðfestri
taug. Norðmaðurinn Svend Foyn á
heiðurinn af að hafa gert þessa
uppfinningu nothæfa um 1868. Nú
kom kapphlaupið um yfirráð á
Suðurheimsskautslandið og skipt-
ing þess í áhrifasvæði. Norðmenn
reistu hvalstöðvar á íslandi.
Fyrsta verksmiðjuskipið, sem
var norskt, hélt til Suðurhafa árið
1905. Um 1920 var mjög farið að
fækka hvölum á grunnmiðum um-
hverfis Suðurheimskautslandið.
Upp úr því komu úthafsskip með
skutrennu sem gátu dregið hval-
inn um borð að aftan og skorið
hann og unnið á dekki. Eftir það
fann hvalurinn hvergi skjól. Þegar
á þriðja áratugnum sáu menn, að í
óefni horfði og leitað var friðunar-
aðgerða fyrir 1930 — en án
árangurs. Til fyrstu friðunarað-
gerða kom af hendi Þjóðabanda-
lagsins árin 1935 og 1937. Árið
1939 samþykktu allar hvalveiði-
þjóðir heims friðun steypireyðar-
innar að tveimur undanskildum.
Þetta voru ríkisstjórnir íslands og
Danmerkur sem eiga þann vafa-
sama heiður.
Steinolían hafði nú komið í stað
hvalspiks sem ljósmeti. En nýr
markaður hafði opnast. Fyrir
aldamótin fannst aðferð til að
herða lýsi — smjörlíkisgerð var
komin til sögunnar. Og hvalir
lögðu til eftirsótt hráefni í makar-
ínið. Þá mátti og nota þá til
sáþugerðar, en menn voru nú
almennt orðnir svo þrifnir að þvo
sér með sápu. Þá eru hvalafurðir
nothæfar í ýmsan annan iðnað,
Steypireyðurin er stærst allra
hvala og reyndar stærsta dýr sem
nokkru sinni hefir verið uppi á
jörðinni. Hvert skot sem hæfði
steypireyði gaf því mest í aðra
hönd. Hún varð því eftirsóttasta
skotmarkið. Á þriðja og fjórða
áratugnum stóð stofninn undir um
20.000 einstaklinga drápi árlega.
Áætlað er að á tímabilinu 1910 til
1966 hafi 330.000 einstaklingar
orðið hvalveiðunum að bráð. Nú er
talið að stofninn sé aðeins um 13
þúsund einstaklingar.
Langreyðurin verður svo aðal:
uppistaða veiðanna eftir stríðið. í
tæpa tvo áratugi stendur hún
undir 20 til 30 þús. einstakl.
árlegri veiði. Þá hrynur stofninn á
síðari helmingi sjöunda áratugs-
ins. Á vertíðinni 1971—72 veidd-
ust 2.734 langreyðar í Suðurhöf-
um, 758 í Norður-Kyrrahafi (af
1.046 langreyða-„kvóta“) og 599 í
Norður-Atlantshafi (væntanlega
allar við ísland). Samtals 4.379
einstaklingar. Það er sennilega
um 1/8 til 1/7 hlutinn af því sem
var þegar bezt lét hvalveiðurum.
Fjórum árum seinna á vertíðinni
1975—76 veiddust aðeins 206 (af
220 veiðikvóta) í Suðurhöfum, 162
(ólöglega eða án veiðikvóta) á
Norður-Kyrrahafi og 246 af ís-
lendingum (einnig undir kvóta).
Samtals 614 langreyðar. Síðan eru
allir hættir veiðum á þessari
tegund nema íslendingar (og sjó-
ræningjar). Þeir ætla ekki að láta
deigan síga og vilja einnig verða
síðastir til að veiða þessa tegund.
Þá er komið að þriðju stærstu
tegundinni — sandreyðinni. Hún
var uppistaða veiðanna síðustu ár
hvalveiða í Suðurhöfum. Þegar
allur sóknarþunginn beindist að
henni einni, hrundi stofninn raun-
verulega samstundis. Auk þess var
og er veiddur svokallaður „Bryd-
es“-hvalur, sem er svo áþekkur
sandreyðinni að þessar tvær teg-
undir verða ekki greindar að í
hafi.
Nú eru aðeins tvær tegundir
eftir veiðibærar í heiminum.
Hrefnan ein skíðishvala, sem ekki
hefir verið veidd að marki fyrr
vegna smæðar sinnar (borið sam-
an við aðra hvali) og hinn stór-
merkilegi búrhvalur, þótt hann
nái nú ekki nema helmingi af
sinni náttúrulegu stofnstærð. Auk
þess hafa menn áhyggjur af því að
einstaklingarnir fara stöðugt
minnkandi þar sem alltaf eru
veiddir stærstu hvalirnir. Samein-
uðu þjóðirnar hafa sett nöfn átta
hvaltegunda á lista yfir dýrateg-
undir sem útrýmingarhættan vof-
ir yfir. Á máli íslenzkra yfirvalda
heitir það að stunda vísindalegar
veiðar að elta uppi tegundir sem
S.Þ. telja að útrýming vofi yfir.
Meðgöngutími stórhvela er
10—12 og uppí 16 mánuðir. Þeir
eiga því í bezta falli afkvæmi
annaðhvort ár. Búrhvalurinn að-
eins 3.-4. hvert ár. Þeir verða
ekki kynþroska fyrr en 8,10 eða 12
ára eftir tegundum. Þeir eru auk
þess afar-viðkvæmir vegna þrosk-
aðs taugakerfis og sérstakra fé-
lagshátta.
Formælendur hvalveiða á ís-
landi hafa valið þann kostinn að
ræða framtíð hvalveiða út frá sem
allra þrengstu sjónarhorni: Lang-
reyðarstofninum sem gengur á
íslandsmið og veiðiþol hans. Því er
fyrst slegið föstu að þessi stofn sé
algerlega einangraður frá öllum
öðrum stofnum. Á Norður-Atl-
antshafi greinast langreyðar í
fjóra hópa. Ekki er vitað til að
þetta seú aðgreindir stofnar í
þeirri merkingu að þeir hafi mis-
munandi erfðaeiginleika. Það er
ekki beinlínis vitað að þessir
hópar blandist. Segjum svo að þeir
geri það ekki sem stendur (þótt
það sé ósannað). Hvað myndi
íslenzki stofninn gera að öllum
öðrum stofnum Norður-Atlants-
hafsins dauðum? Myndi hann ekki
smátt og smátt dreifa sér um allt
hafið, ef honum fengi að fjölga í
friði og æturíkari mið gæfust
annars staðar en á hinum hefð-
bundnu göngumiðum hans? Hátt-
erni dýra er ekki óbreytanlegt um
aldur og ævi fremur en annað í
náttúrunni. Hvað gera t.d. sauð-
kindur í ofbeittum högum, þegar
sauðlaust verður í aðliggjandi
högum? Leita þær ekki inná ný og
betri beitarlönd? Þótt ekki kæmi
annað til, ætti að friða hinn
íslenzka stofn til þess að bæta
stöðu langreyðarinnar á Atlants-
hafinu yfirleitt. Langreyðarstofn-
inn í öllum heimin'um er nú í heild
talinn nema 1/5 af náttúrulegri
stærð sinni.
íslendingar segjast stunda
skynsamlegar jafnvel vísindalegar
veiðar. Það skýtur því skökku við
þegar vísindamenn Alþjóða hval-
veiðiráðsins kvarta undan því að
frá þeim berist ekki fullnægjandi
upplýsingar, sem þeim er raun:
verulega skylt að standa skil á. í
skjóli þessa upplýsingaleysis út-
hlutar ráðið þeim svo óbreyttum
veiðikvóta. Ekki finnst leik-
mönnum það „vísindaleg" ráðstöf-
un. Auk þess ber á það að líta að
íslendingar hafa ekki átt neinum
vísindamönnum á að skipa í þessu
efni. Fiskifræðingar eru ekki vís-
indamenn um hvali, einfaldlega af
því að hvalir eru spendýr en engir
fiskar. Þeir eru frábrugðnir þeim í
öllu tilliti nema löguninni.
Aðal-röksemd hvalveiðimanna
er sú að langreyðarstofninn við
ísland sé í jafnvægi við núverandi
veiðiálag. Samkvæmt (að vísu
ófullnægjandi) mælingum hafi
þeim ekki fækkað þrátt fyrir
þriggja áratuga veiðar. Aflamagn-
ið sé óbreytt miðað við sóknarein-
ingu, þótt það megi vefengja t.d.
vegna fullkomnari skipakosts.
Væri langreyðurin jafndreifð
um allan sjó myndi veiðin minnka
hlutfallslega eftir því sem henni
fækkar. En því er bara ekki
þannig farið. Hún hnappar sig í
torfur eins og t.d. síld eða loðna.
Meðan stofninn fer ekki niður
fyrir visst lágmark, helzt því
veiðin því sem næst stöðug þótt
einstaklingunum fækki — torf-
urnar þynnast ekki að sama
marki. Röksemdin um óbreytta
veiði á sóknareiningu er því ekki
ályktunarhæf. Um hópfiska, sem
mynda torfur og fara í göngur,
gildir sú regla að veiðin minnkar
ekki smátt og smátt, heldur hryn-
ur veiðistofninn skyndilega. Á
sjöunda áratugnum heyrði ég
landskunnan aflakóng halda því
fram að síldin í sjónum myndi
aldrei þverra, því ekki sæi högg á
vatni hvernig sem henni væri
ausið upp. Einu eða tveimur árum
seinna hrundi stofninn gersam-
lega. Þetta er það íslenzka
brjóstvit sem sumir vilja svo mjög
halda á lofti. Meðan hver torfa
skilaði sér í fisksjá skipstjórans
„sá ekki högg á vatni".
Nú höfum við einmitt jeynslu af
þessu sama og almenn skynsemi
segir okkur. Veiðin hefir ekki
minnkað jafnt og þétt heldur hafa
reyðarstofnarnir hrunið hver á
fætur öðrum á örfáum árum.
Þegar reynslan staðfestir almenn
Svo er nú komið að smá-
vaxnasta tegund skíðis-
hvala — hreínan — stend-
ur ein eftir sem raunveru-
lega „veiðibær“ með um
80% af stofnstærð.
rök, er slíkt ekki marktæk vísindi
að dómi forráðamanna íslenzkra.
Árið 1976 birti Jón Jónsson,
forstöðumaður Hafrannsóknar-
stofnunarinnar, ásamt þremur
Norðmönnum greinargerð um
langreyðarstofninn við vestur-
strönd Islands. Líffræðingurinn
Sigurbjörg Þorsteinsdóttir hefir í
grein í „Náttúruverk" 1979 rakið
hvernig heildarniðurstöðu eru
langt í frá í samræmi við megin-
mál greinargerðarinnar og inni-
hald. Þegar kemur að því að draga
niðurstöður saman, hallar Jón
ævinlega máli sínu þannig að sem
bezt komi Hval h/f. Ekki er mér
kunnugt um að Jón hafi mótmælt
fullyrðingum Sigurbjargar. Það
hlyti hann að gera, ef honum er
annt um vísindaheiður sinn og
hallað er réttu máli.
Af afstöðnu þingi Hvalveiði-
ráðsins í Japan, að ég hygg í
árslok 1978, lýsti Þórður Ásgeirs-
son yfir því að fram að þeim tíma
hefði ráðið jafnan haft á röngu
máli að standa. En nú væri engin
ástæða til að mótmæla, því það
hefði nú loks komizt að réttum
niðurstöðum. Þetta er yfirlýsing
núverandi forseta ráðsins, og ein-
hver myndi segja að ekki þyrfti nú
frekar vitnanna við. Það væri
mikil auðtryggni að taka þann
aðila trúanlegan eftir að hafa
staðið hann að ósannindum í fulla
þrjá áratugi (1946—1978). Ráðið
liefir í allan þennan tíma ofmetið
stofnana og gefið út gagnslaus
fyrirmæli — eins og þau að skjóta
ekki mjólkandi kú, sem engin ráð
eru til að ganga úr skugga um
nema skjóta kúna fyrst. Það er
einnig viðurkennt að- svokölluð
„steypireyðar-eining" sem loks var
afnumin 1972 hafi verið hryggileg
mistök. Að fenginni reynslu og
gefnum játningum ráðsins, hygg
ég skynsamlegast að taka ráðinu
með fullri varúð.
Það skiptir engu meginmáli
hvort langreyðarstofninn, sem hér
á leið um, er í jafnvægi eða ekki.
Hvali ber að alfriða hvort sem er.
Engu að síður er rétt að fara ofaní
saumana á rökúm hvalveiði-
manna, því það mun leiða í ljós
hversu haldlaus rök þeirra eru.
Skúli Magnússon
Á árinu 1975—76 veidd-
ust aðeins 614 langreyðar,
alls staðar undir kvóta.
Síðan eru allir hættir veið-
um á þessari tegund nema
íslendingar (og sjóræn-
ingjar).
Sosonko
og Timm-
an efstir
í Hollandi
Wijk-aan-Zee, Hollandi, 1. febrúar. AP.
JAN Timman þokaði sér að hlið
landa síns, Gennadi Sosonko í
síðustu umferð alþjóða skákmóts-
ins i Wij-aan-Zee i Hollandi og
tryggði sér sigur ásamt Sosonko i
mótinu. Fyrir siðustu umferð
hafði Sosonko hlotið 8 vinninga,
en hann sat hjá i siðustu umferð-
inni. Timman var heilum vinn-
ingi á eftir og tefldi við Svíann
Ulf Anderson.
Þrátt fyrir að staða Svíans væri
vænlegri um tíma, þá hafnaði
Timman jafnteflisboði Andersons
og náði að snúa skákinni sér í vil
og sigra í 55 leikjum. Þar með
hafði Timman hlotið 8 vinninga,
unnið sex skákir og gert fjögur
jafntefli en tapað tveimur. Sos-
onko beið ekki lægri hlut í mótinu,
vann fjórar skákir og gerði átta
jafntefli.
Sovétmennirnir Mark Taimanov
og German Sveshnikov deildu
þriðja sætinu með 7,5 vinninga.
Sveshnikov vann Hollendinginn
Hans Ree og Taimanov vann
Bandaríkjamanninn Walter
Browne. Rúmeninn Gheorghiu
varð að gera sér jafntefli að góðu
gegn Þjóðverjanum Wolfgang
Unzicker þrátt fyrir betri stöðu.
Ungverjinn Sax vann Rick Lange-
weg, Hollandi, en þeir Tony Miles,
Englandi og Eugenio Torre gerðu
jafntefli. Lokastaðan á mótinu
varð:
1.—2. Sosonko, Timman báðir
Hollandi 8.
3.-4. Sveshnikov, Taimanov, báð-
ir Sovét. 7,5.
5. Walter Browne, USA 6,5
6. -8. Anderson, Svíþjóð, Gheorg-
hiu, Rúmeníu, Sax, Úngverjalandi
6.
9. Hans Ree, Hollandi 5,5.
10. Tony Miles, Englandi 5.
12. —12. Eugenio Torre, Filipps-
eyjum, Unzicker, V-Þýskalandi 4,5
13. Langeweg, Hollandi 4.
Karpov og
Christiansen
efstir á Spáni
Linares, Spáni 1. febrúar. AP.
Bandaríkjamaðurinn Larry
Christiansen vann biðskák sina
gegn Spánverjanum Juan Bellon
i siðustu umferð alþjóöaskák-
mótsins á Spáni og náði þar með
heimsmcistaranum Anatoly
Karpov að vinningum.
í síðustu umferðinni gerði
Karpov jafntefli við Júgóslavann
Svetozar Gligoric. önnur úrslit
urðu: Bent Larsen, Danmörku
vann Guillermo Garcia, Kúbu,
Boris Spassky, Sovét. og Lubomir
Ljubojevic, Júgóslavíu gerðu jafn-
tefli, Lubmir Kavalek, USÁ og
Zoltan Ribli, Ungverjalandi,
sömdu um jafntefli í tólf leikjum
og Lajos Portisch, Ungverjalandi,
vann Antonio Quinteros, Argent-
ínu. Lokastaðan á mótinu varð:
I. —2. Anatoly Karpov, Sovét.,
Larry Christiansen, USA 8.
3. Bent Larsen 7.
4. Zoltan Ribli 6,5.
5. -6. Kavalek og Spassky 6.
7. Portisch 5,5.
8. -9. Gligoric, Ljubojevic 5.
10. Quinteros 4.
II. Bellon 3,5.
12. Garcia 1,5.
MYNDAMÓTHF.
PRENTMYNDAGERÐ
AÐALSTRETI • SlMAR: 17152-17355