Morgunblaðið - 04.02.1981, Blaðsíða 18

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 1981
Björn S. Stefánsson:
Stórtæk rafgeymsla
Til er furðueinföld að-
ferð til að geyma rafmagn
í stórum stíl: straumurinn
er leiddur hring eftir
hring í segulspólu sem er
kæld svo mikið að öll
mótstaða hverfur og raf-
magnið leiðist eins greið-
lega og hugsazt getur.
Þetta hafa menn lengi
vitað, en það er fyrst
nýverið að sýnist ætla að
takast að hagnýta þessa
vitneskju.
Undanfarin ár hefur aðferðin
verið rannsökuð rækilega. A veg-
um háskólans í Wisconsin í
Bandaríkjunum er ráðgert að
koma upp tilraunageymi sem tek-
ur 100 megavattstundir. Það svar-
ar til þeirrar raforku sem eytt er í
rafhituðu íbúðarhúsi á fjórum
árum, segir í sænska blaðinu
Dagens Nyheter. Þar segir að.
aðferðin verði ekki hagnýt í Sví-
þjóð í bráð. Þar í landi sé svo mikil
auðstýrð vatnsorka. Aðferðin geti
þó orðið mikilvæg þegar fram í
sækir og farið verði að hagnýta að
marki vindorku og aðrar orkulind-
ir sem gefa straum eftir því sem
veður og vindar leyfa.
Þegar um yrði að ræða notkun í
fullum mæli táeki geymslan þús-
undir eða tugþúsundir mega-
vattstunda. Stöðin yrði þá geysi-
stór spóla af leiðsluþræði — meira
en hundrað metrar í þvermál — í
berggöngum og kæld með fljót-
andi helíum niður undir endanlegt
frostmark (mínus 273 stig). Þá
verður leiðsluhæfni spólunnar sér-
lega mikil og straumur sem er
stýrt þangað inn fer í hringi án
mótstöðu. í kringum spóluna
myndast segulsvið sem heldur
utan um strauminn. Því meiri
orka sem sett er í geymsluna, því
sterkari verður straumurinn sem
fer í hring og því sterkara verður
segulsviðið sem heldur utan um
hann.
Straumgeymsla með slíka
leiðsluhæfni hefur það sér til
ágætis að straumurinn er geymd-
ur eins og hann er, svona eins og
þegar vatni er dælt í ker og hleypt
af aftur þegar þarf að nota það.
Orkan nýtist sérlega vel. í Wis-
consin ætla menn að nýtingin
verði 95%.
Segulspólunni verður að koma
fyrir niðri í jörðinni, í berggöng-
um. Annað væri of kostnaðarsamt
og þannig er umhverfið verndað. í
svona mögnuðum rafsegli verður
kraftur sem ekki verður haminn
með þolanlegum kostnaði nema
hafa berggrunninn sem umgjörð.
Minni þörf fyrir
uppistöðulón?
Orka Islands i jökulvötnum
sveiflast mikið eftir árstíðum.
Sveiflurnar hafa verið jafnaðar
við virkjanir með stíflum og uppi-
stöðulónum. Þannig er móttöku-
þörf orkuveranna takmörkuð.
Vatnsmiðlunin dregur því úr
tækjakostnaði, en hún kostar sitt í
framkvæmdum og landspjöllum.
Það er því spurning að hve miklu
leyti megi spara ýmsa stíflugerð
sem talin hefur verið óhjákvæmi-
leg með því að skjóta rafgeymsl-
um inn í bergið og geyma þannig
sumarorkuna til vetrarins.
Ekki er við því að búast að
stjórnvöld orkumála á íslandi geti
metið þennan möguleika til hlítar
fyrr en frekari reynsla hefur
fengizt af aðferðinni. Kennari
einn við tækniháskólann í Gauta-
borg kvaðst helzt óttast að helí-
umskortur kæmi í veg fyrir að
aðferðin yrði hagnýt. Mest af
þeirri lofttegund er að finna í
Bandaríkjunum (í bergi) og hefur
ekki verið gætt nógu vel. Hvað
sem líður er hér um að ræða eitt
af mörgum dæmum um það að
með hugviti má hagnýta tækni til
að nýta náttúruna og hlífa henni
um leið.
Björn S. StefánsRon.
ggggA Rúneberg og
uppáhaldskaka hans
Eldri kynslóð íslendinga þekk-
ir aðallega tvo finnska rithöf-
unda og skáld, þá Zachris Topeli-
us og J.L. Rúneberg. Margir eru
þeir, sem hafa haft ánægju af að
lesa ''„Sögur herlæknisins" eftir
Topelius. En Rúneberg hefur
einnig notið mikilla vinsælda,
ekki vegna skáldsagna, heldur
vegna kvæða og ljóða. Dæmi um
þessar vinsældir er, að fyrir
norðan bjó maður, sem var
skírður Rúneberg og ávalit kall-
aður því nafni. En það hlaut
hann, af því að móðir hans var
svo ákafur aðdáandi skáldsins.
— Og hvaða íslendingur hefur
ekki lært „Svein Dúfu“, í þýð-
ingu Matthíasar Jochumssonar,
jafnvel utan bókar?
Jóhann Luðvig Rúneberg
fæddist 5. febrúar 1804. Og
Finnar halda ennþá uppá fæð-
ingardag hans. En þvi miður er
það þannig, að smekkur manna
hefur breyst, og flestum finnst
skáldskapur hans orðinn meira
eða minna úreltur. Fáir nenna
að opna kvæðabækur hans,
nema hvað skólakrakkar verða
að Iæra nokkur kvæði sér til
upplyftingar.
Eitt kvæði er þó undantekn-
ing. Rúneberg hefur ort kvæði,
sem á máli hans heitir „Várt
land“. Er það langt kvæði og
lýsir fegurð föðurlands skálds-
ins. Freðrik Pacius tónsetti
kvæðið, og þegar Finnland varð
sjálfstætt ríki, var þetta kvæði
og lag gert að þjóðsöng Finna. —
Hafa ber í huga, að Rúneberg
var sænskumælandi Finni og
ritaði öll sín verk á sænsku.
Rúneberg var túlkur róman-
tíkurinnar og föðurlandsástar-
innar, enda samtímamaður Jón-
asar Hallgrímssonar. En sá tími
er fyrir löngu liðinn. Nú vilja
allir lesa kvæði um „raunverul-
eikann", eins og íslendingar um
færibönd og þorskhausa.
Auk þjóðsöngsins er eitt at-
riði, sem er tengt Rúneberg og
sem allir Finnar þekkja. Það er
uppáhaldskaka skáldsins (Rúne-
bergs tárta). Var sú kaka sér-
stakiega bökuð handa honum og
borðaði hann hana með heitu
púnsi. En þar sem þetta er mjög
góð kaka hafa nútíma Finnar
farið að borða hana sem meðlæti
með kaffi. Nú á dögum er hún
eingöngu bökuð kringum fæð-
ingardag skáldsins, þ.e. i byrjun
febrúar. Og þá keppast allir
Finnar við að borða sem flestar
kökur, alveg eins og Islendingar
bollurnar sínar á bolludaginn.
Ef nú nokkur lesenda langaði
til að prófa þessa ágætu köku,
læt ég uppskriftina fylgja hér
með:
200 g smjörlíki eða smjör
2 dl sykur
2 egg
3 dl piparkökumylsna (ef hún
er ekki til, má nota rasp)
1 dl möndlur
1 dl rjómi
3 dl hveiti
1 tsk lyftiduft
marmelaði eða hindberja-
sulta
1 dl flórsykur
u.þ.b. 1 dl vatn
Hrærið smjörlíkið og sykurinn
vel saman. Bætið eggjunum út í,
einu í einu, og hrærið vel í á
meðan. Þurru efnunum er bland-
að saman og bætt út í.
Smyrjið kökumótin og hellið
deiginu í þau, u.þ.b. % af sér-
hverju móti. Setjið lítið af
marmelaði eða sultu á miðja
kökuna. Bakið þær í 200° í 15
mín.
Látið þær kólna dálítið, áður
en þær eru teknar úr mótunum.
Af vatni og flórsykri er búinn til
glassúr og sett mjó rönd af
honum kringum marmelaðið (sjá
myndina).
Marjatta Ilakala
Hvað kostar
að drekka?
Þar sem nokkrar matvörur
þar á meðal gosdrykkir hækkuðu
í verði rétt fyrir áramót verður í
framhaldi af greininni „Hvað
kostar maturinn?" sem birtist í
Morgunblaðinu 30. des. sl. birt
nokkur dæmi um hvað ýmsar
drykkjarvörur kosta.
Maðurinn getur lifað án matar
í margar vikur en ekki nema í
nokkra daga án vatns, enda eru
% hlutar mannslíkamans úr
vatni. Það má gera ráð fyrir að
menn þurfi um 2 1 af vatni á dag.
Nokkurn hluta af því vatni fáum
við í þeim matvælum sem við
leggjum okkur til munns en þau
eru meira eða minna vatnsrík.
T.d. er um 98% af vatni í
gúrkum, melónum og tómötum.
Mjólk er 88,5% vatn. Stundum
er safinn pressaður úr vatnsrík-
svitna mikið þurfa þeir að
drekka meira, enda getur vatns-
tap likamans í slíkum tilvikum
verið um 6 1 á dag. Sömuleiðis
þurfa menn að drekka mikið ef
þeir hafa sótthita eða eru með
mikil uppköst.
í flestum þjóðfélögum er því
kappkostað að allir þegnar eigi
sem greiðastan aðgang að
ómenguðu vatni.
Ekkert bragð er af hreinu
vatni. Að vísu er í neysluvatni
oft ýmis konar sölt úr jarðvegin-
um sem gefa því dálítinn keim.
En vatn er oft bragðbætt á ýmsa
vegu og það er drukkið ýmist
heitt eða kalt.
Fyrst verður hér birt tafla yfir
verð á ýmsum heitum drykkjum.
Verö pr. sölueiningu Verð pr. 1 af tilhúnum drykkjum
nýkr. Kkr. nýkr.
100 g te 5,25 (525) um 1,05
250 g kaffi 12,90 (1290) um 2,58
150 g kakó 9,45 (945) um 6,00
um matvælum eins og t.d. úr
ávöxtum til að fá góðan drykk,
enda fylgja þá safanum ýmis
vatnsleysanleg næringarefni og
bragðefni. T.d. drekka menn
appelsínusafa ekki einungis
vegna þess að hann er góður á
bragðið heldur einnig til þess að
tn'Kgja að þeir fái nægilegt
c-vitamínmagn yfir daginn.
Flestir þurfa að drekka dag-
lega um 1—1,5 1 á dag af
einhverjum vökva. Ef menn
í dæmunum í töflunni hefur
tilviljun ráðið því hvaða merki
af kaffi, te og kakó varð fyrir
valinu. Mikill verðmunur getur
verið á framleiðslunni hjá hin-
um ýmsu framleiðendum. En
neytendur hafa ólíkar skoðanir á
þeim gæðum. Þar að auki eru
víða til gamlar birgðir í verslun-
um sem seldar eru á lægra verði
en nýjar sendingar. Verðmunur
á sendingum getur verið allmik-
ill, þegar örar verðhækkanir