Morgunblaðið - 17.05.1981, Blaðsíða 1

Sunnudagur
17. maí

Bls. 41—72
Ég hef lokið
minu dagsverki
Texti: Jakob F. Ásgeirsson
Myndir: Emilía B.
Björnsdóttir o.fl.
Guðmundur Pétursson
hefur unnið um dagana.
Og þeir mennirnir sem
byrja vinnu á unglings-
árum og vinna sleitulaust framá
gamalsár, eyða ekki tíma sínum í
kjaftæði. Þess vegna er þátturinn
af Guðmundi Péturssyni stuttur
og Guðmundur vill hafa hann
stuttan. Hann er Strandamaður
og danskur frammí föðurætt. Fað-
ir hans var Pétur Ólason Ólasonar
Viborg, sem kallaður var „hinn
ríki“ og átti jarðir miklar. Eru
Viborgarar orðnir fjölmenn ætt og
dreifð, en ættarnafnið lítið notað
fyrr en Guðmundur Pétursson tók
það upp fyrir börn sín: — Ættin
mín er Viborg, segir hann. Og mér
er ekkert sérstaklega illa við Dani,
og skýrði börnin mín Viborg.
Guðmundur er fæddur á Bæ í
Trékyllisvík. Móðir hans var
Elísabet Rakel Jóhannsdóttir. —
Við vorum fimm systkinin, sem
komumst til fullorðinsára, en
fæddumst níu. Faðir minn var
aldrei búandi maður og bjuggu
foreldrar mínir hjá bróður hans á
Bæ, að þau fluttu til Jakobs
Thorarensens, kaupmanns að Kú-
víkum. Við bjuggum fyrst útaf
fyrir okkur, en ^ftir að móðir mín
lést af barnsförum, fluttum við í
hús kaupmannsins. Mér leið vel að
Kúvíkum, og fátækt veit ég ekki
hvað er. Það var alltaf nógur
matur á kaupmannsheimilinu.
Uppeldi mitt var að þeirra tíma
hætti, ég var alinn upp við vinnu-
semi og nýtni, guðsótta og góða
siði. Mína fyrstu uppfræðslu fékk
ég hjá gamalli konu, sem gekk á
milli bæja í sveitinni og kenndi
börnum. Nokkrum árum eftir lát
móður minnar, tók faðir minn
saman við stúlku sem Sigrún hét
og var Guðmundsdóttir, og áttu
þau saman fimm börn.
Árið 1902 var mikið ísaár. Þá
fylltist allur flóinn og Reykja-
fjörður fraus. Rétt útaf höfninni
að Kúvikum var veiddur hákarl
uppum ísinn og veiddist vel.
Mér þótti gaman að fylgja þeim
sem vitjuðu um og drógu hákarl-
inn uppum vökina, og einn daginn,
þegar veiðin var tekin að minnka,
vorum við sendir tveir strákar á
líkum aldri að vitja um. Þegar við
drógum upp vaðinn kom aðeins
haus af hákarli í ljós, en annar
hékk nú í honum og var hann
orðinn þó nokkuð étinn af félögum
sínum. Þegar við drógum hann
stakk upp stórum hákarlshaus,
þeim þriðja, sem var að elta bráð
sina og við náðum að koma
ífærum í hausinn á honum, en
hann var svo stór að við réðum
ekki við hann og þurftum að kalla
á hjálp. Þetta var stærsti hákarl-
inn sem veiddist.
Þetta vor fór ég til ísafjarðar.
Þar var þá bróðir minn
sestur að og búinn að stofna
heimili. Eiginmaður systur minn-
Guðmundur smiður Pétursson gæti verið sextugur. —
Nei, góði minn, segir hann og hlær. Ég er fæddur 1891
og svo getur hvur reiknað út. Hann er semsé níræður.
En þó hann sé brattur, þá finnst honum stundum hann
hafi lifað nóg. — Ég er búinn að lifa 68 ár með minni
konu, samhentu lífi. Og nú er hún dáin. Börnin
uppkomin og sjálfstætt fólk, 24 barnabörn og yfir 30
barnabarnabörn, og nú er ég orðinn langalangaafi. Ég
hef lokið mínu dagsverki, og býst ekki við að verða
maður héðan af, segir hann mæðulega. En hann verður
bara að gera sér að góðu, kallinn, að lifa. Hann er svo
bráðhress til líkama og sálar. Og þegar við röltum um
ganga Hrafnistu, mætum við gamalmenni mjög hrumu:
— Já, segir Guðmundur og klappar á öxl gamlingjans,
ég þekkti nú afa hans þessa ...
ar, sonur Guðmundar á Reykjum í
Hrútafirði, var þá staddur í bæn-
um og leist honum á mig sem
smala. Ég gerðist þess vegna
smali og sat yfir allt sumarið hjá
50—60 rollum á Reykjahálsi. Mér
þótti gott að vera smali. Eftir árs
dvöl að Reykjum kom ég mér fyrir
hjá síra Eyjólfi Jónssyni í Árnesi,
og fermdist þaðan. Þar hvarf mér
myrkfælnin í nábýlinu við kirkju-
garðinn. Eyjólfur var ekkjumaður
og stóð dóttir hans fyrir búinu og
var ég notaður til vinnu eftir getu.
Á prestsetrinu æfði ég mig í skrift
og reikningi og lærði kverið. Það
er allur minn lærdómur.
En meiningin var að verða
sjómaður. Ég stefndi því aftur til
bróður míns inná ísafjörð. Það var
árið 1906. Við fórum landveginn
til ísafjarðar, og var það góður
gangur. Við ætluðum með skipi
frá Reykjafirði, en skipið kom
ekki á tilsettum tíma og þegar við
höfðum beðið í viku, og engar
fréttir bárust af skiþinu, tókum
við okkur til og lögðum af stað
fótgangandi. En skipið kom auð-
vitað daginn sem við hófum göng-
una.
Það var blómlegt á ísafirði,
mikið af skipum og menn komu
af Guðmundi
urssyni,
níræðum
þangað á vorin í leit að vinnu. En
sjómennskan mín varð endaslepp.
Ég var svo heiftarlega sjóveikur. I
tvo mánuði var ég á skakskútu og
alltaf máttlaus. I þokkabót vildi
fiskurinn ekki bíta á hjá mér.
Aðbúnaður var eins og allir eldri
menn þekkja á skútu, og var ég
fullsáttur við að fara alfarinn í
land.
Eg fór í byggingarvinnu hjá
trésmiðum á ísafirði, og
kunni strax betur við mig.
Við reistum Edinborgarbygging-
una. Þar kynntist ég Norðmannin-
um Amundsen. Hann þóttist tala
íslensku, var annars skínandi
maður og fjölhæfur. Ég fór með
honum í byggingu trésmíðaverk-
stæðis í bænum, átti að vera
verkamaður og hræra sementið á
bretti, en hann tók mig á öðrum
degi með sér í uppstillinguna.
Verkstæðið tók svo til starfa með
vorinu og réðist ég þangað. Fyrsta
árið var ég með 30 krónur á
mánuði, en þegar kom fram á
annað árið, sagðist ég ekki geta
verið lengur uppá þau býti, orðinn
fatalaus og allslaus, og fékk þá 3ja
ára samning. Kaupið hækkaði og
komst upp í 62 krónur.
Þá taldi ég mig orðinn það
burðugan, að ég treysti mér til að
fara að búa og fékk mér konu. Það
var árið 1911 og var ég þá tvitugur
að árum. Hún hét María, konan
mín, og var Hálfdánsdóttir Örn-
ólfssonar í Meiri-Hlíð, hrepp-
stjóra og oddvita þeirra Bolvík-
inga. Hjónaband okkar varði 68 ár
og það var ekki oft sem okkur varð
sundurorða í okkar búskap.
Ekki festum við rætur á ísa-
firði. Að vorlagi 1912 bauðst mér
gðð vinna á Flateyri og fluttumst
við þangað. Þá voru Þjóðverjar að
reisa beinamjölsverksmiðju á Sól-
bakka við Önundarfjörð, þá fyrstu
hérlendis. Þetta voru ágætir menn
og samdi mér vel við þá, sérstak-
lega vélamanninn, en ég þóttist
tala við hann þýsku og hann við
mig íslensku, og skildi hvorugur
hinn. Unnum við saman þar til
stríðið braust úr 1914, að þeir voru
kallaðir heim. Ég hafði fyrst 80
krónur yfir mánuðinn, svo 90
krónur, og þótti það gott kaup í
þennan tíma. En það var dýrleiki í
stríðinu og eldiviðarskortur mik-
ill. Við lifðum samt sæmilega og
settumst að á Flateyri og vann ég
þar að allslags smíðum, viðgerðum
og byggingum.
Ekki var ég fastur í sessi á
Flateyri. Alltaf á eilífu
flandri. Nokkru eftir 1930
var keyptur í plássið bátur, og var
ég sendur norður á Strandir í
minn hrepp, Víkursveit, að skoða
bátinn. Þá var ég samskipa manni,
sem var á leið til Djúpuvíkur að
mæla þar fyrir bryggju. Komst
hann að því, að ég hafði smíðað
nokkrar bryggjur, eins og á Sól-
bakka og Flateyri, og ræddum við
mikið bryggjusmíði. Svo skildu nú
leiðir og maðurinn fór til Djúpu-
víkur og svo til Reykjavíkur með
sína útreikninga. Nokkru seinna
segja mér tveir kunningjar á
Flateyri, að það hafi verið hringt
til þeirra úr Reykjavík og þeir
spurðir hvurslags maður ég væri.
Þeir báru að ég væri hinn ábyggi-
legasti og uppúr þessu fæ ég
símhringingu frá þessum manni,
sem var samskipa mér og mældi
fyrir bryggjum. Hann réði mig til
Djúpuvikur í bryggjusmíði og var
ég þar á annað ár með menn mína.
Þá var mikið líf á Djúpuvík. Ég
kom þangað fyrir nokkrum árum
og þá stóðu þær raunar enn,
bryggjurnar mínar, en orðnar ansi
framlágar.
Ég hef, skal ég segja þér, haft
gaman af því að færa til þunga
hluti, segir Guðmundur íbygginn á
svip.
— Varstu sterkur?
— Nei, ég var ekki sterkur og
brúkaði ekki krafta. Ætli það
mætti ekki heldur kalla það lagni.
Sólbakkaverksmiðjan endaði
sem ríkisverksmiðja, og árið 1936
kynntist ég þar manni, sem hafði
keypt stóran gufuketil norður á
Sauðárkróki, og mæltist okkur svo
til að ég færi norður og fleytti
katlinum til Raufarhafnar, sem ég
gerði og kom honum á sinn stað.
Ári seinna kaupa síldarverksmiðj-
urnar á Siglufirði ketil einn mik-
inn frá Noregi, sem sagður var 50
SJÁ NÆSTU SÍÐU