Morgunblaðið - 01.07.1981, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. JULI 1981
Séð yfir hæinn með narðyrkjuskólann i forjírunni.
99
Möguleikarnir
£166
við hvert fótmál
fc
á j
Grétar Unnsteinsson Majínús Magnússon Sverrir Þórhallsson Pálmi Jónsson
Jafet Ólafsson
V\
Hafsteinn Kristinsson
48
Hveragerðis-
ráðstefnan
um orku- og
atvinnumál
Fjolmenn ráðstefna um
orku- og atvinnumál var
haidin í Ilótel Ilveragerði
fyrir skömmu á vegum
Sjálfstæðisfélagsins Ing-
ólfs. Nær hundrað manns
sóttu ráðstefnuna, sem
hafði það markmið, að
sogn Jónasar Björnssonar
sem setti hana, að fá fram
hugmyndir í þessum efn-
um um ný atvinnutæki-
færi og meiri nýtingu á
þeim möguleikum sem
Ilveragerði býr yfir. Sjö
framsögumenn fluttu er-
indi um ýmsa þætti er
varða orku- og atvinnumál
Ilveragerðis og síðan urðu
fjörugar umræður. Fund-
arstjóri var Ilelgi I>or-
steinsson og fundarritarar
þeir Ævar Axelsson og
Ilaligrimur Egilsson.
„Ilitinn er
okkar hvítagull“
Hafsteinn Kristinsson hrepps-
nefndarfulltrúi var fyrsti fram-
sögumaður. Rakti hann nokkur
atriði í atvinnumálasögu Hvera-
gerðis og minnti m.a. á að árið
1929 hefði verið ákveðið að byggja
mjólkurbú á staðnum. Hefði það
verið starfrækt í 8 ár, en þá hafi
starfsgrundvöllur fallið niður, að-
allega þar sem fyrsta tilraun til að
nýta hitann mistókst með vanbún-
um tækjakosti.
Annan kapítula á atvinnuupp-
byggingu með nýtingu jarðhitans
hófst með stofnun Garðyrkjuskól-
ans 1939, en á árunun 1940—1960
varð garðyrkjan stöðugt viðameiri
þáttur í Hveragerði, en síðustu
tuttugu árin hefur hún staðið að
mestu í stað. Þriðja þáttinn í
uppbyggingunni nefndi Hafsteinn
stofnun Dvalar- og elliheimilis
árið 1965 og Heilsuhælið, en þetta
tvennt taldi hann máttarstólpa
atvinnulífs í Hveragerði, enda
ynnu þar um 130 manns alls.
Hafsteinn kvað margt hafa ver-
ið reynt til nýtingar hitans í
Hveragerði en árangur hefði verið
misjafn og sagði hann að tveir
aðalatvinnuveitendurnir í Hvera-
gerði, þjónustan við fólk á dvalar-
heimilinu og garðyrkjan hefðu
ekki gefið bæjarfélaginu nógu
miklar tekjur. Greindi hann skipt-
ingu mannafla í atvinnugreinum.
I iðnaði í Hveragerði vinna 18% af
mannafla (26% yfir landið), í
landbúnaði 16% (10% yfir landið),
enginn sækir sjó (6% yfir landið),
í byggingariðnaði vinna 18% (11%
yfir landið), í viðskiptum vinna
8% en 15% yfir landið, að sam-
göngum vinna 6% (9% yfir landið)
og við opinbera þjónustu vinna
34% (22% yfir landið)
Hafsteinn taldi að iðnfyrirtæki
myndu skipta miklu máli í fram-
tíðinni fyrir staðinn og þörf væri á
aukningu í þeim efnum. Aðalfyr-
irtækin sem nú eru á staðnum í
iðnaði eru Ullarþvottastöð SÍS,
ísgerð, trésmiðja, Ofnasmiðja
Suðurlands eða Funaofnar og fisk-
þurrkun. Um 80 manns vinna við
þessi fyrirtæki.
Þá taldi Hafsteinn að tekjur af
ferðamönnum væru litlar miðað
við möguleikana, en alls eru um
1250 íbúar í Hveragerði.
„Hitinn er okkar hvítagull,"
sagði Hafsteinn, „og verður okkar
meginstoð í atvinnulífinu í fram-
tíðinni. 150—170 stiga hiti í holun-
um er ómetanlegur auður, en það
skortir þekkingu og fjárhagslegt
bolmagn til frekari nýtingar á
þessari orku. Við höfum trú á
staðnum og viljum því umfram
allt nýta þessa miklu auðlind á
skynsamlegan hátt.“
„Aukin tæknivæðing“
Grétar Unnsteinsson skólastjóri
Garðyrkjuskólans rakti nokkuð
sögu gróðurhúsa og nefndi hann í
upphafi máls síns að eftir ferðalag
fyrir skömmu um Norðurlönd og
skoðun á gróðurhúsum þar lægi
ljósar fyrir hjá honum um hvaða
auð væri að ræða í Hveragerði þar
sem hitaorkan væri. Þá fjallaði
hann nokkuð um lýsingu í gróður-
húsum og stóraukna möguleika
með þeirri tækni. Taldi hann þörf
á að nota gervilýsingu í æ ríkari
mæli, en til þess þyrfti tæknibún-
að. Taldi hann skylt að stefna að
því að gróðurhúsin yrðu nýtt til
fulls árið um kring. Þá fjallaði
hann um aukna möguleika í rækt-
un með koltvísýringsgjöf og rakti
möguleikana í sambandi við
aukna grænmetisræktun. Benti
Grétar á að árið 1975 hefði neysla
á kartöflum og öðru grænmeti hér
á landi numið 83 kg á mann, í
Noregi 106 kg og í Svíþjóð 117 kg.
Með ávöxtum að auki var um að
ræða 120 kg á mann hérlendis árið
1975,175 kg í Noregi og tæp 200 kg
í Svíþjóð.
Taldi Grétar það vera stórmál
að auka neysluna með aukinni
ræktun, lengri ræktunartíma og
uppskerutíma. „Hér byggja menn
mikið sjálfir," sagði Grétar, „en á
Norðurlöndunum er þetta allt
staðlað og mun auðveldara. Hér
þarf að verða aukin tæknivæðing,"
sagði hann, „og breyting á lána-
fyrirgreiðsiu, það þarf að lyfta
þakinu þannig að garðyrkjumenn
geti byggt stórar stöðvar, því
stofnlánadeild Landbúnaðarins
lánar aðeins um 50% af matsverði
gróðurhúss og menn þurfa því að
hafa yfir að ráða all miklu eigin
fjármagni.“
Þá taldi Grétar að auknir mögu-
leikar í matjurtaræktun væru
fjölmargir.
Einnig fjallaði Grétar nokkuð
um stofnun ylræktarvers sem
unnið hefur verið að. Benti hann á
þá miklu möguleika sem slíkur
rekstur byði upp á, en í hugmynd-
um um framkvæmd málsins er
gert ráð fyrir liðlega 33 hekturum
fyrir t.d. aspargusræktun, rósir,
krysantim, tómata, gúrkur og sal-
öt, en tilraunir hafa sýnt að
hagkvæmast er að rækta krysant-
imgræðlinga og flytja þá út, t.d. til
Hollands, en þarlendir hafa sýnt
málinu mikinn áhuga. Sagði Grét-
ar að hækkun orkuverðs erlendis
hefði gjörbreytt samkeppnisstöðu
íslendinga og þyrfti að athuga vel
gang þeirra mála.
„Ótaldir möguleikar
vemna staðarkosta“
„Ég er starfsmaður hjá Þróun-
ardeild Iðntæknistofnunar ís-
lands. Markmið þeirrar deildar er
að reyna að fjölga valkostum í
nýiðnaði og auka nýsköpun í
iðnaði,“ sagði Magnús Magnússon
verkfræðingur hjá Iðntæknistofn-
un íslands í ræðu sinni.
„Þar sem ég hef starfað við
nýtingu raforku við háhitafram-
leiðslu þá mun spjall mitt í dag
einkennast af þessu málefni. Auk
þess mun ég reyna að tjá mig um
það hvaða atriði Hvergerðingar
ættu að nýta sér við uppbyggingu
síns iðnaðar.
Til framleiðslu þarf sex skilyrði:
fjármagn, hráefni, orku, þekkingu
og vinnuafl auk markaðar fyrir
hina framleiddu vöru.
Ákveðin framleiðsla þarf visst
umhverfi til þess að þróast í og
bera arð, eins hefur ákveðið
byggðarlag framleiðsluvörur sem
við framleiðslu gefa meiri arð þar
en annarsstaðar, sem þýðir þá að
samkeppnisaðstaða þessa byggð-
arlags er mjög góð og grundvöllur
fyrir áframhaldandi arðsemi. Við
val á framleiðslu og þar með
atvinnutækifærum ber að gera sér
grein fyrir séraðstöðu landsins og
í þrengri skilningi byggðarlagsins.
Hvað er það sem Hveragerði hefur
fram yfir aðra staði að bjóða og
hvernig er það best nýtt? Jarðhiti,
rafmagn, góðar samgöngur á landi
og straumur ferðamanna eru með-
al annars þessi séreinkenni.
Hvernig er hægt að nýta sér
þessa aðstöðu og hvar er sam-
keppnisaðstaða þessara orkugjafa
best?
Notkun jarðvarmans með
stuðningi rafafls og góðra sam-
gangna ætti að sitja í fyrirrúmi.
Skoða ætti framleiðsluvörur sem
hafa hátt hlutfall af endanlegu
söluverði bundið orkuverði og
nýta jarðvarma að mestu.
Ef við tökum raforkuna þá hafa
margir sannfærst um það að
innlend raforka eigi eftir að ráða
miklum úrslitum um iðnþróun á
Islandi, og að meðferð raforku-
mála sé með veigameiri ákvörðun-
um hérlendis. Síðustu tvö árin
hefur þróunardeild TSÍ kannað
ýmsa möguleika á notkun raforku
við ýmiss konar framleiðslu, þá
aðallega framleiðslu við háhita.
Framleiðsla við háhita telst það
þegar þarf til framleiðslunnar
1600—1800°C hita og þar yfir.
Segja má að Hveragerði hafi nú
þegar sérfræðiþekkingu á ræktun
blóma- og ávaxta.
Þegar ég tala um skipulega
nýtingu orkunnar og söfnun stað-
bundinnar sérfræðiþekkingar hér
þá hef ég í huga meðalstór iðn-
tækifæri sem einnig krefjast
nokkurrar fjárfestingar.
Ótaldir eru þeir möguleikar sem
einstaklingar geta nýtt sér hér
vegna staðarkosta.
Helst er að minnast fjölda
ferðamanna sem fara hér um og
þá möguleika sem minjagripa-
framleiðslan hér hefur. Það er
leiðinlegt og óþarfi að útlendingar
sem kaupa sér minjagrip um
ferðina til landsins þurfi einnig að
lesa um framleiðsluland hans, sem
er oft allt annað.
Landið fæddi af sér víkinga en
nú fást afsteypur af þeim frá
Spáni. Framleiðsla minjagripa
þarf ekki að vera fjárfestingarfrek
en hún krefst oft útsjónarsemi og
frumleika.“
Þá fjaliaði Magnús nokkuð um
þá möguleika sem um er að ræða
til framleiðslu hér á landi eins og
mál standa í dag: glerflöskur og
glös, plastílát og flöskur, endur-
vinnsla á plasti, barnableyjur og
pappírsþurrkur, þanið polystyrene
til pökkunar, pappírseldspýtur,
snyrtivörur, búnaður til fisk-
vinnslu og fyrir kjötiðnað, smá-
vörur úr plasti, trefjaplast, lím-
bönd, þakplötur, m.a. úr asfalti,
ræktun á grasi og fóðri í gróður-
húsum, fiskeldi, vélbúnaður fyrir
landbúnað, búnaður til endurnota
á húsdýraúrgangi.
Þá nefndi Magnús sérstaklega
hugsanlega möguleika fyrir
Hveragerði. Með nýtingu jarðhita
mætti auka plönturæktun, fisk-
ræktun og hænsnarækt, þurrka
fisk, mjólk og jarðefni, sjóða niður
tómata og kjöt, steypa léttsteypu-
einingar og vinna strengjasteypu
og virkja mætti útfellingu og
sigtun efna í gufu, siliköt og fleira.
Með raforku mætti byggja upp
bræðslu basalts, glers og fram-
leiða minjagripi og háhitaþolna
steina.
Með raf- og jarðvarmaorku
mætti byggja upp efnaiðnað,
framleiða lífefni úr sláturúrgangi,
vélbúnað svo sem pressur, gufu-
túrbínur og varmadælur.
Þá nefndi hann aðra möguleika
svo sem varðandi ferðamenn,
framleiðslu grjótkassa og annarra
minjagripa, veiðitæki og rafeinda-
tæki ýmiss konar.
Jarðhitinn — augna-
yndi ferðamanna
Sverrir Þórhallsson efnaverk-
fræðingur hjá Orkustofnun lagði
áherslu á að undirstaða byggðar í
Hveragerði væri jarðhitinn. Fjall-
aði hann síðan nokkuð um hitann
á Hveragerðissvæðinu og kvað
hitann vera um 230 gráður efst í
svæðinu, en 120—130 gráður í
þorpinu sjálfu og því skipti miklu
máli hvar holur væru staðsettar.
Hann kvað hitann uppi í Dal vera
mjög vannýttan og raunar aðeins
augnayndi ferðamanna, en hol-
urnar þar væru 600—800 m djúp-
ar. Þá sagði Sverrir frá hegðun
háhitasvæða landsins og sagði
m.a. að lágur þrýstingur frá hol-
um í Hveragerði væri vegna þess
hve hitastigið væri hátt. Hann
kvað Hveragerði ekki sérlega vel
fallið til raforkuframleiðslu.
Sverrir taldi að kostnaðurinn
við borun á einni holu væri ámóta
og við byggingu átta einbýlishúsa.
Varmaorkuna í Hveragerði kvað
hann mun ódýrari en í Reykjavík,
og einnig væri gufan ódýr þótt
hún kostaði sitt.
Mótun iðnaðar til
bættra lífskjara
Jafet Ólafsson deildarstjóri í
iðnaðarráðuneyti fjallaði nokkuð
um stöðu athugana varðandi
möguleika sykurverksmiðju í
Hveragerði, en hann kvað það mál
tengjast mótun iðnaðarstefnu
næstu áratuga. Kvað hann það
markmið íslensks iðnaðar að bæta
undirstöðu lífskjara. Ræddi hann
um ýmsa möguleika sem eru til
könnunar, saltvinnslu, stál-
bræðslu, steinullarverksmiðju og
sykurhreinsunarverksmiðju. Kvað
hann varmaorku fyrst og fremst
inni í dæminu varðandi vinnslu á
sykri, en hann kvað sykurverk-
smiðjur aðeins hafa verið reistar í
löndum sem ræktuðu hráefnið, og
þyrfti 25 þúsund tonn af óunnu
hráefni í 10 þúsund tonn af sykri.