Morgunblaðið - 20.09.1981, Qupperneq 8

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1981
FRAMTÍÐARHORFUR
Ilópur handarískra vísinda-
manna hefur varaó alvarlega við
því að lofthiti um allan heim fari
nú hækkandi vegna aukins kol-
tvísýriniís ok að allt stefni i átt
til þess ástands, sem visinda-
menn kalla _>{róðurhúsaástand“.
I>eir seKja. að líklcgar afleið-
intíar af þessu verði þær. að ísinn
á Suðurskautslandinu hráðni.
sjávarhorðið hækki um 5—6
metra ok flóð verði um alla jorð.
Vísindamennirnir, sem vinna
hjá Geimvísindastofnuninni
bandarísku, NASA, segja, að enn
sé raunar tími til að hægja á
þessari þróun, sem rekja megi
rúma öld aftur í tímann, en „því
miður", segja þeir, „í ljósi þeirrar
sögulegu staðreyndar, að það tek-
ur a.m.k. nokkra áratugi fyrir
menn að breyta um eldsneyti, má
slá því föstu, að meiriháttar lofts-
lagsbreyting sé óhjákvæmileg".
Bandaríkjamennirnir benda á
það, að brennsla olíu og kola á
tímabilinu 1880—1980 hafi aukið
koltvísýring í andrúmsloftinu um
13—19% og að jafnvel þótt notkun
þessara orkugjafa minnkaði
næstu öldina muni koltvísýringur-
Allt á floti
allsstaðar...
Sjávarborð gæti jafnvel hækkað
um allt að sex metra.
inn ná því að verða 600 hlutar af
milljón — 76% meira en nú og
100% meira en á síðustu öld. Þessi
aukni koltvísýringur mun því hafa
sömu áhrif og glerið í gróðurhús-
unum, hitaútgeislun frá yfirborði
jarðar mun minnka og hitastigið
hækka að sama skapi.
„Öll fullkomnustu, vísindaleg
líkön,“ segja vísindamennirnir,
„gera ráð fyrir að hitinn muni á
l næstu áratugum og öld hækka um
2—3,5 stig á celsíus. Nú óar það
kannski engum, en sannleikurinn
er sá, að þá er hitinn farinn að
nálgast það, sem var á Mesozoic-
skeiðinu, þegar risaeðlurnar voru
uppi.“
| Hættan á því, að Suðurskautsís-
inn bráðni, stafar af því, að hann
hvílir á berggrunni, sem er fyrir
neðan sjávarmál, ólíkt því sem er
um Grænlandsjökli. Ef hitinn
hækkar að einhverju marki gæti
hann bráðnað á tiltölulega
skömmum tíma, á einni öld eða
minna, og valdið hækkun sjávar-
borðs um heim allan um 5—6
metra.
- IIAROLD JACKSON
NÝJUNGAR
Fyrsta plastreiðhjól í heimi hefur nú
séð dagsins ljós í Gautahorg í Svíþjóð.
Það er létt og sterkt. þarf næstum ekkert
viðhald og undantekning ef á þvi spring-
ur. Búist er við. að hjólið verði komið á
markað á vori komanda og muni þá kosta
um 14—1500 kr.
Þetta hjól, sem heitir Itera, er fyrsta
meiriháttar breytingin á gerð reiðhjóla frá
því að Axel Moulton lét sér detta í hug að
Plast-
eign
/
a
hjólum
... og „sjálfvirk“ regnkápa í kaupbæti.
hafa báðar gjarðirnar jafn stórar en ekki
aðra pínulitla og hina geysistóra eins og
áður var. í gjörðunum eru fimm sverir
teinar og í dekkjunum, sem eru límd á
gjarðirnar, eru engar slöngur, en þau eru
hins vegar styrkt sérstaklega og því lítil
hætta á að það spryngi. Ef það skyldi þó
gerast er bara að sprauta inn í dekkið
gúmmíkvoðu og slíkur kvoðubrúsi er í
raun eini'varahluturinn, sem á þarf að
halda.
Itera-hjólin munu verða fáanleg ósam-
ansett, bæði venjuleg og einnig kappreiða-
hjól, þau geta verið í öllum regnbogans
litum og með allt að 12 gírum ef þess er
óskað.
Meðal aukabúnaðarins, sem hjólinu
fylgir, er dálítið skemmtileg nýjung. Það
er regnkápa, sem draga má út úr iítilli
tösku fyrir aftan hnakkinn og bregða yfir
sig ef hann skyldi fara að rigna. Þegar
sólin brosir aftur er kápunni sleppt og þá
vinst hún sjálfkrafa inn í töskuna.
Ekki er talið ólíklegt, að jafnvel gírarnir
og keðjudrifið verði bráðlega líka úr plasti
þannig að öll olía verður óþörf. Vatn mun
koma að sömu notum.
- GARETH PARRY
„SKIPULAGSBÚSKAPUR"
Hamagangur
í öskjunni
Konurnar ryðjast hver um
aðra þvera og láta hvina í
tálknunum þegar þær raða sér
upp í biðröðinni fyrir framan
Gum-stórverslunina í Moskvu
en flogið hafði fyrir að þar yrði
ýmis eftirsóttur varningur á
boðstólum, eins og t.d. nær-
klæðnaður og skór.
„Við höfum báðar beðið hér i
klukkustund, svo að þú skalt
ekkert vera að troðast,“ hreytti
ein konan út úr sér við aðra þar
sem þær stóðu undir hinum
frægu hogagöngum við Rauða
torgið og biðu eftir því að
komast yfir vestur-þýska
hrjóstahaldara.
Skammt frá þeim rifust ákafir
kaupendur um inniskó og
gúmmístígvél frá Víetnam.
„Láttu mig bara fá eitthvað.
Stærðin skiptir ekki máli,“ sagði
maður, sem stóð framarlega í
röðinni, um leið og hann þrýsti
þriggja rúblna seðli í lófann á
þeim, sem var fyrir framan
hann.
Sovéskur almenningur, argur
og leiður yfir löngum biðröðum
og duttlungafullri vörudreifingu,
er orðinn vanur því að nota sér
mútur, smáhnupl, persónuleg
sambönd og svarta markaðinn
til að komast yfir ýmsar nauð-
synjavörur, sem löngum eru með
öllu ófáanlegar í ríkisverslunum.
Sovésk stjórnvöld þykjast raun-
ar um þessar mundir vera að
gera sérstakt átak í því að auka
framboð á neysluvarningi en
þrátt fyrir það er oft sagt frá því
í blöðunum, að aigengt sé, að
verslunarstjórar og afgreiðslu-
fólk haldi eftir torgætum vörum
og selji þær síðan fyrir eigin
reikning.
Jatnvel Brezhnev hefur mátt játa
aö framleiðsla neysluvarnings
hafi brugöist „ár ettir ár“.
í vikuriti nokkru, sem fjallar
raunar aðallega um bókmenntir
og menningarmál, var nýlega
skýrt frá því, að í borginni
Krasnodar, sumarleyfisstað við
Svartahaf, hefði svartamarkaðs-
brask með sápu, tannbursta og
rakkrem verið óvenjulega blóm-
legt að undanförnu og það ekki
að ófyrirsynju, því að þessar
vörur höfðu þá ekki verið fáan-
legar í ríkisverslununum um
langt skeið. Sovésku blöðin gera
þó ekki aðeins að segja frá því,
sem aflaga fer, heldur má líka
lesa í þeim hástemmt lof um
nýju, fimm ára áætlunina, en
samkvæmt henni á að stórauka
framleiðslu neysluvara eins og
nærfata, sápu, penna, ísskápa og
þvottavéla.
Sovéskur almenningur virðist
þó ekki hafa mikla trú á, að
skorturinn taki skjótt enda,
jafnvel þó að bjartsýnustu áætl-
anir stæðust, og ekki síst fyrir
það, að mikið af vörunum nær
aldrei að komast upp í búðarhill-
urnar, þær eru seldar út um
„bakdyrnar", áður en þær ná svo
langt. Sem dæmi má nefna, að
klósettpappír, gleraugu, sinnep,
bókahillur, tvinni, gúmmístígvél
og varahlutir í heimilistæki eru
fremur sjaldséðar vörur í ríkis-
verslunum.
í ræðu sem Leonid I. Brez-
hnev, forseti, flutti á 26. þingi
sovéska Kommúnistaflokksins í
febrúar sl., viðurkenndi hann, að
áætlanir um framleiðslu alls
kyns neysluvarnings hefðu
brugðist „ár eftir ár“, t.d. fram-
leiðsla á vefnaðarvöru, garni,
leðurskóm, húsgögnum og sjón-
varpstækjum, og sagði, að gæði
þeirra vara, sem þó tækist að
framleiða, væri yfirleitt fyrir
neðan allar hellur.
I stjórnmálagagninu Izevstiu
var sagt frá því á síðasta ári, að
sovéskar þvottavélar hefðu eng-
um framförum tekið í 20 ár og
stæðu langt að baki erlendri
framleiðslu og í Prövdu kvartaði
viðgerðarmaðurinn V. Kuzmick
undan því, að það væri jafnvel
ekki hægt að fá ómerkilegustu
varahluti í heimilistæki, sem þó
ætti að heita enn í ábyrgð.
„Stundum verð ég að benda
viðskiptavinunum á að skila
tækinu í verslunina og fá nýtt
vegna þess að það er ekki hægt
að fá varahlut, sem kostar að-
eins nokkra aura,“ sagði hann.
- DAVII) MINTIIORN
HUGREKKI
Fyrsta dag janúarmánaðar árið
1977 skrifuðu 242 Tékkar undir
yfirlýsingu þess efnis, að þeir
ætluðu að berjast fyrir því, að
allir tékkneskir borgarar gætu
„unnið og lifað eins og frjálsborn-
ir menn“. Charter ’77, eða Mann-
réttindayfirlýsingin ’77, hefur
þessi yfirlýsing verið kölluð, og á
þeim árum, sem liðin eru síðan,
hafa margir tekið upp merki
hennar, bæði innan og utan
Tékkóslóvakíu.
Þó að yfirlýsingin snúist aöeins
um sjálfsögðustu mannréttindi
hafa undirskrifendurnir veriö
hundeltir og ofsóttir í landi sínu,
úthrópaðir í fjölmiðlum og sætt alls
kyns kúgun af hálfu lögreglunnar.
Efnt hefur veriö til pólitískra
réttarhalda yfir mörgum forystu-
mönnum mannréttindabaráttunnar
og nú síðast í júlí var einn þeirra,
Rudolf Battek, dæmdur í sjö og
hálfs árs fangelsi og í „þriggja ára
gæslu og eftirlit” aö auki fyrir
„undirróður". Þetta er haröasti
dómurinn til þessa, en næsta
Undir járn-
hælnum í
annað sinn
verkefni yfirvaldanna er aö setja á
sviö fjöldaréttarhöld þar sem Jir-
ina Siklova verður helsti sakborn-
ingurinn.
Siklova komst fyrst upp á kant
við stjórnvöld eftir innrás Sovét-
manna í Tékkóslóvakíu 1968, en
hún var þó ekki í hópi þeirra, sem
skrifuöu nöfn sín undir mannrétt-
indayfirlýsinguna. Hún átti þó
marga þeirra aö vinum og studdi
þá meö ráöum og dáö og þaö
virðist hafa nægt yfirvöldunum til
aö stilla henni upp sem fjandmanni
númer eitt í þessum mestu réttar-
höldum yfir andófsmönnum, sem
enn hafa verið haldin.
Eins og fyrr segir féll Jirina
Siklova fyrst í ónáð eftir innrás
Rússa 1968, en þá kenndi hún
félagsfræði við heimspekideild há-
skólans í Prag. Siklova var rekin úr
embætti vegna þess aö hún studdi
„Vorið í Prag“, frjálsræöistímann,
sem ríkti um stutt skeið fyrir
innrásina, vegna róttækra skoö-
ana, sem hún lét í Ijós á fundum
kommúnistaflokksins, og vegna
greina, sem hún skrifaöi þar sem
hún haföi samúö meö róttækum
stúdentum, sem hrifnir voru af
hugmyndum nývinstrisinna á Vest-
urlöndum. 1969 var Jirina Siklova
svo rekin úr kommúnistaflokknum.
Allan næsta áratug reyndi Jirina
aö koma fótunum undir sig á nýjan
leik. Hún fékk vinnu sem ræst-
ingakona á bókasafni háskólans
og síöar sem bókasafnsvöröur viö
sjúkrahús ásamt því sem hún
reyndi aö mennta sig frekar. Jirina
var menntaður sálfræöingur og nú
einbeitti hún sér að þeim vanda-
málum, sem aldraðir eiga viö aö
stríöa. Hún hætti bókasafnsvörsl-
unni og tók til starfa á röntgen-
deild spítalans og brátt kom að
því, aö hún var fengin til öldrunar-
deildarinnar vegna áhuga hennar á
velferö gamla fólksins.
Jirina brá nú á þaö ráö aö nota
sitt eigiö skírnarnafn og undir því
nafni tókst henni að fá gefnar út
eftir sig bækur um fjölskyldumál,
hlutverk kvenna innan fjölskyld-
unnar og vandamál æskunnar.
Hún sá um kvennadálk fyrir tímarit
nokkurt og ávann sér fyrir þaö
miklar vinsældir og varö upp úr því
þekktur þátttakandi í umræðum í
útvarpi og sjónvarpi.
Jirina Siklova haföi sem sagt
oröiö mikiö ágengt og haföi því
miklu aö tapa ef aftur skærist í
odda meö henni og yfirvöldunum.
Ef hún tæki opinberan þátt í
mannréttindabaráttunni þýddi þaö
aðeins þaö eitt, að endi væri
bundinn á starfsferil hennar —
ööru sinni. Og Jirina var móöir, og
þó aö fólk sé jafnvel reiðubúið aö
setja sitt eigiö líf aö veöi fyrir því,
sem þaö trúir á, vill það ógjarna
stofna framtíð barnanna sinna í
hættu um leið.
Jirina er einstæö móöir tveggja
barna. Sonur hennar er enn á
barnsaldri, en dóttir hennar, sem
nýlega komst aö í læknaskóla, má
nú eiga von á aö vera vísað þaöan.
Jirina ákvaö að taka ekki opin-
berlega upp hanskann fyrir and-
ófsmennina, en rétta þeim þess í
staö hjálparhönd hvenær sem færi
gæfist. Hún komst upp meö þaö
— en bara í lítinn tíma. Kunnir
andófsmenn hafa engan síma og
ökuskírteinin eru líka tekin af
þeim. Þeir veröa aö bíöa óratíma
eftir venjulegri læknisþjónustu og
lítilfjörlegasta skriffinnska veröur
aö óyfirstíganlegum þröskuldi,
sem engum er ætlaö aö komast
yfir nema fuglinum fljúgandi.
í krafti þeirrar viröingar, sem
Jirina haföi nú áunniö sér í samfé-
laginu, og sambanda sinna bauöst
hún til aö hjálpa þessu fólki og
fjölskyldum þeirra. Heimili hennar
varö aö nokkurs konar samkundu-
staö fyrir þetta fólk og svo viröist
sem hún hafi oft beitt hinum mestu
klókindum þegar hún þurfti aö