Morgunblaðið - 03.02.1982, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1982
Sveinbjörn Jónsson
byggingarmeistari
mannamótum ok í fjölmiðlum, en
siíkir menn tala oft mikið, en
segja fátt og gleymast fljótt er
máli iýkur, nei, Sveinbjörn varð
kunnur af verkum sínum, hug-
sjónamaðurinn sem bæði hafði vit
og kjark til að vinna að framgangi
hugmynda sinna, ávallt með sama
markmið í huga, að vinna landi og
þjóð eins vel og hann gæti og
reyna af fremsta megni að skila
því ennþá betra í hendur komandi
kynslóða. Sem slíkur hefur
Sveinbjörn skrifað nafn sitt á
spjöld íslenskrar iðnaðar- og at*
hafnasögu.
Að lokum vil ég senda Birni og
öðrum nánustu ætlingjum og vin-
um hins látna mínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Björn Jóhannsson
Sveinbjörn Jónsson, bygg-
ingameistari, er látinn, 85 ára að
aldri. Við andlát hans er fallinn
frá mikill félagshyggjumaður,
hugmyndaauðugur athafnamaður,
sem markað hefur fjölda fram-
faraspora í íslensku þjóðlífi. Hann
var síleitandi verkefna, er leyst
gætu af hólmi ríkjandi óhentug
vinnubrögð á fjölda mörgum svið-
um. Hann var frumherji nýrra
stefna í iðnaði og orkunýtingu.
Hann lagði gjörva hönd að verki
til framkvæmda hugmyndum sín-
um. Sveinbjörn var maður sem lét
sér ekkert óviðkomandi varðandi
þau mál, sem hann taldi til heilla
og hamingju þjóðar sinnar. í fari
hans voru auðgreind þau sérein-
kenni, sem þeir menn er aðhyllast
hugsjónastefnur eiga öðrum frem-
ur.
I öllu því umróti, sem er ráðandi
cinkenni fyrir veröld okkar í dag,
þar sem flestir eru haldnir vantrú
og efasemdum, þarf hugrekki til
að trúa og enn meira hugrekki til
að játa trú sína, hvort sem það er
um að ræða ákveðin trúarbrögð
eða félagshreyfingar, sem á hug-
sjónum byggjast. En slikt hug-
rekki átti Sveinbjörn í ríkum
mæli. Hann var mikill trúmaður
og ötull talsmaður alls þess, er
hann áleit að þroskað gæti sið-
gæðisvitund þjóðarinnar.
í samræmi við þetta lifsviðhorf
sitt gerðist Sveinbjörn virkur fé-
lagsmaður bindindishreyfingar-
innar í landinu. Hann studdi við
bakið á ýmsum þeim, sem brjótast
vildu undan ofurvaldi vínnautnar-
innar, og oft leiddi sá stuðningur
til sigurs.
En þó hann teldi mikils virði að
slíkur sigur næðist, vissi ég um þá
skoðun hans, að mest um vert
væri að ná sem bestum árangri í
baráttunni gegn áfengisbölinu
með fyrirbyggjandi aðgerðum.
Hann taldi að heillaríkara væri
„að byrgja brunninn áður en barn-
ið dytti ofan í hann“. Sveinbjörn
gekk snemma til liðs við okkur í
Bindindisfélagi ökumanna, sem
starfað hefur í tæpa þrjá áratugi,
og heiðursfélagi samtakanna var
hann kjörinn 1978 í þakkar- og
virðingarskyni fyrir störf sín í
þágu þeirra. Hann ^erðist líka
einn af stofnendum Abyrgðar hf.
— Tryggingafélagi bindind-
ismanna, þegar það var stofnað
1960. En stofnfundur þess var
haldinn í skrifstofu Sveinbjarnar í
Ofnasmiðjunni. Með stofnun
framangreindra félagasamtaka
var leitast við að sýna og sanna
raungildi bindindishugsjónarinn-
ar. Sveinbjörn var þegar við stofn-
un Ábyrgðar hf. kosinn í stjórn
félagsins og átti þar sæti til ársins
1976, er hann óskaði að láta af
þeim störfum.
Af þeim kynnum, sem mynduð-
ust milli okkar Sveinbjarnar við
áratuga samstarf í Bindindisfélagi
ökumanna og Ábyrgð hf., tel ég
mig geta sagt með sanni, að hann
hafi með starfi sínu í báðum þess-
um félagasamtökum unnið bind-
indishugsjóninni með þeim ágæt-
um, sem sá einn orkar, er trúir á
sköpunarmátt hugsjónarinnar.
Sveinbjörn var maður háleitra
hugsjóna, er hann vildi gera sem
flesta meðeigendur að.
Ég mun ekki með þessum
kveðjuorðum mínum leitast við að
rekja litríkan æviferil Sveinbjarn-
ar nema að litlu leyti. Það munu
aðrir gera, en mér er bæði ljúft og
skylt að minnast þessa vinar míns
nú við þau vegaskil, sem orðið
hafa og bera fram þakkir fyrir
samstarfið í Bindindisfélagi öku-
manna og Ábyrgð hf., en minning-
in um það samstarf geymir svo
margar ánægjulegar samveru-
stundir.
Að leiðarlokum vii ég bera fram
einlægar þakkir til hins látna
fyrir ómetanlegt starf innan bind-
indissamtakanna og jafnframt
benda á að bindindis-, siðgæðis-
og trúarhugsjónin hefur misst
dugmikinn boðbera við andlát
Sveinbjarnar Jónssonar. Vand-
fyllt skarð hefur myndast. Þörf er
dugandi, dáðríkra manna til að
hefja á ný það merki bindindis-
hreyfingarinnar, sem Sveinbjörn
hélt á lofti til vegs og virðingar
meðal þjóðarinnar.
Bindindisfélag ökumanna og
Ábyrgð hf., tryggingafélag bind-
Móðir okkar,
JÓHANNA EINARSDÓTTIR,
Spítalastíg 2B,
lést í Landakotsspitala 30. janúar sl.
Synir hinnar látnu.
t
JÓNAS GUDMUNDSSON
fyrrverandi yfirtollvörður,
Ránargötu 22, Reykjavík,
andaöist þriöjudaginn 2. febrúar.
Edith Guömundsson,
Anna Jónasdóttir, Heimir Áskelsson.
t
KJARTANÓLAFSSON,
Spítalavegi 9, Akureyri.
sem lést 28. janúar, verður jarösunginn frá Akureyrarkirkju föstu-
daginn 5. febrúar kl. 13.30.
Þórdís Jakobsdóttir,
Jakobína Þ. Kjartansdóttir, Valdimar Brynjólfsson,
Ólafur Tr. Kjartansson Þorbjörg Ingvadóttír,
og barnabörn.
indismanna, þakka Sveinbirni
Jónssyni heillarík störf í þágu
bindindismálanna.
Minningin um hann mun hvetja
til starfa í þágu góðra málefna.
Ættingjum Sveinbjarnar Jónsson-
ar sendum við einlægar samúð-
arkveðjur.
Helgi Hannesson,
formaður Ábyrgðar hf.
Höfðingi er fallinn í valinn, af-
reks- og atgerfismaður horfinn á
braut. Fréttin um skyndileg veik-
indi og fráfall Sveinbjarnar Jóns-
sonar kom mörgum í opna skjöldu.
Þrátt fyrir háan aldur og heilsu-
bresti um áraraðir, fannst manni
að járnvilji hans og áhugi á lífinu
og hinni líðandi stund, sigraði allt,
líka sjúkleika, elli og dauða. And-
legur styrkur hans var slíkur, að
telja má með ólíkindum. „En eigi
má sköpum renna." Allir færumst
við nær endalokunum, nær
áfangastaðnum, sem öllum er bú-
inn. „Deyr fé deyja frændur, deyr
sjálfur hið sama. En orðstír deyr
aldrei, þann sér góðan getur."
Sveinbjörn Jónsson hefur, á
löngum starfsferli sínum, haslað
sér völl meðal fremstu athafna-
manna þessa lands. Hans orðstír
er góður. Starfsemi hans var fjöl-
breytt og umfangsmikil, jafn-
framt því var hann síleitandi
nýrra leiða og hagkvæmari að-
ferða um notkun hráefna og fram-
leiðsluaðferða. Störf hans á sviði
iðnþróunar í landinu og iðnaðar-
framleiðslu eru að vissu leyti þátt-
ur í atvinnusögunni. Nafn Svein-
bjarnar kemur þar víða við. Eigi
verður hér gerð tilraun til að rekja
margháttuð störf hans á sviði iðn-
aðar, og á sviði félagsmála, iðn-
aðarmanna og iðnrekenda. Tvö at-
riði, sem undirritaður hafði sér-
stök kynni af, skal þó nefna. Þessi
atriði eru dæmigerð fyrir hug-
myndaauðgi og hugsjónir þessa
mæta manns. Eftir eldgosið í
Vestmannaeyjum og hið mikla
hraunrennsli, sem af því leiddi,
vék Sveinbjörn snemma orðum að
þeim möguleikum sem fælust í að
nýta hita í hrauninu til upphitun-
ar húsa í Vestmannaeyjum. Ég
átti þess kost að fylgjast með
þróun þessara hugmynda og ræða
þær við Sveinbjörn. Hann gerði
fljótlega ráðstafanir til að hrinda
hugmyndinni í framkvæmd með
tilraunum, sem hann annaðist
ásamt samstarfsmanni í Vest-
mannaeyjum. Árangurinn er nú
öllum kunnur. Frekari rannsóknir
hjá raunvísindastofnun háskólans
og síðar hönnun búnaðar til að
nýta hitann í stórum stíl, varð að
veruleika.
Upp úr miðjum sjötta áratugn-
um vaknaði talsverður áhugi fyrir
að framleiða steypustyrktarstál
úr innlendu brotajárni. Mál þetta
var athugað og frumáætlun gerð,
sem talin var óhagstæð. Málið var
lagt til hliðar og því eigi sinnt
frekar næstu árin. Sveinbjörn
Jónsson hafði þegar í upphafi
áhuga á þessu þjóðþrifamáli og
hóf sjálfstæðar athuganir og upp-
lýsingasöfnun. Áhugi hans og vilji
leiddi til þess að seint á árinu 1970
var stofnað undirbúningsfélag um
framleiðslu á steypustyrktarstáli,
Stálfélagið hf. Sveinbjörn Jónsson
var kjörinn formaður félagsins og
var það til hinztu stundar. Undir-
ritaður sem og aðrir meðlimir
stjórnar Stálfélagsins, eiga dýr-
mætar minningar um samstarf
við hann. Söknuður og þakkir eru
þessum hópi nú efst í huga. Þau
tvö mál, sem hér eru nefnd, varpa
nokkru ljósi á viðhorf Sveinbjarn-
ar. Af eldmóði leggur hann út í
erfiðar og kostnaðarsamar til-
raunir í Vestmannaeyjum, með
það takmark eitt að leiðarljósi að
nýta verðmæti, byggja upp og
auka hagsæld þeirra, sem við
taka, hagsæld þjóðarinnar. í ann-
an stað sættir hann sig ekki við að
verðmætt hráefni, brotajárn, sem
til fellur í landinu, sé ekki nýtt,
heldur grafið í jörð eða sökkt á
sjávardjúp. Hann hefur hér
merkið á loft og berst ótrauður
fyrir framgangi málsins. Og nú
var sigurinn í augsýn. Stofnun
framkvæmdafélags um stál-
vinnslu er á næsta leyti. Það vant-
ar bara herzlumuninn; aukin al-
menn þátttaka þjóðarinnar kemur
málinu í höfn.
í lífi hvers einstaklings skiptast
á skin og skúrir. Tilveran er björt
og hlý eða á stundum þrúguð og
döpur. Ég var á miðjum aldri er ég
átti því láni að fagna að kynnast
Sveinbirni Jónssyni. Viðkynning
við hann hefir ætíð varpað birtu
og gleði á lif mitt. Einlægni,
áhugi, eldmóður, ósérplægni,
hreinskilni, allt þetta og mikið
meira var sem greypt í*viðhorf
hans og viðmót. Ég þakka sam-
starf og viðkynningu við göfugan
mann.
Sveinbjörn Jónsson var mikill
trúmaður sem trúði á hið bjarta í
lífi og í dauða. Hann hefir nú haf-
ið för sína mót ljósinu að handan.
Blessuð sé minning hans.
Jóhann Jakobsson
Kynni mín af Sveinbirni Jóns-
syni voru hvorki löng né náin. Ég
minnist þess satt að segja ekki nú
hvenær þau hófust, en víst er að
það var í sambandi við mismun-
andi möguleika til nýtingar bæði
orkulinda og efna, sem fyrirfinn-
ast í landinu. Ég hreifst af þeim
eldlega áhuga og þeirri hug-
myndaauðgi, sem þessi aldraði
maður réði yfir, en ekki síður af
því hversu raunsær hann jafn-
framt var, en hugmyndaauðgi,
áhugi og heilbrigt raunsæi fara
sjaldan saman. Hvað þetta snertir
var Sveinbjörn næsta óvenjulegur
maður. Við ræddum býsna margt,
einkum þó það, sem að fram-
kvæmdum og framförum lýtur.
Einu sinni færði Sveinbjörn
mér að gjöf sérkennilegan grip,
sem hann hafði sjálfur gert og
sem æ síðan prýðir skrifborðið
mitt og mun svo gera meðan ég fæ
valdið penna. Þessi minjagripur er
mér kær, en kærari er mér minn-
ingin um Sveinbjörn í Ofnasmiðj-
unni, eins og hann var jafnan kall-
aður manna á meðal, og er þakk-
látur fyrir að mér auðnaðist að
kynnast honum. Hann var fulltrúi
þeirrar kynslóðar, sem með
bjartsýni sinni og eldmóði byggði
upp það samfélag, sem við nú njót-
um. Slíkra manna er þörf í voru
þjóðfélagi.
Jón Jónsson jarðfr.
Fallinn er einn af traustustu
forvígismönnum íslensks iðnaðar.
Ekki kemur á óvart, þó aldnir
falli, en ekki tekst öllum um langa
Stjúpa okkar,
ÁGÚSTA MARGRÉT JÓNSDÓTTIR,
verður jarösungin frá Fossvogskirju fimmtudaginn 4. febrúar kl.
13.30
Fyrir hönd systkina.
Krístinn Guöjónsson.
Útför elskulegrar móöur okkar,
ELÍNAR BERGS,
fer fram frá Fossvogskirkju fimmtudaginn 4. febrúar 1982 kl.
15.00.
Blóm og kransar afþakkaöir en þeim sem vildu minnast hinnar
látnu er bent á líknarstofnanir. _ .. .„
Guóbjorg, Helgi
Halla og Jón H. Bergs.
ævi að fá notið þess að ala og efla
hugsjónir sínar og sjá þeim
hrundið í framkvæmd eins og
Sveinbirni Jónssyni hefur tekist.
Athafna- og framkvæmdaþörfin
kom snemma fram hjá Sveinbirni,
því eftir að hann lærði trésmíði
hjá föður sínum, þá fór hann til
Noregs og hóf nám i byggingar-
fræðum í Osló og framhaldsnám
stundaði hann í Drammen. Heim-
kominn gerðist hann athafnasam-
ur byggingameistari á Norður-
landi, gerðist virkur í félagi iðnað-
armanna á Akureyri og var fljót-
lega valinn til forystu. Það var
hann sem ritaði Helga Hermanni
Eiríkssyni, skólastjóra og þá for-
manni Iðnráðs Reykjavíkur, bréf,
þar sem bent var á nauðsyn þess,
að stofna félagsskap til samræm-
ingar á starfi iðnráða og til að
vinna að hagsmunamálum iðnað-
armanna. Þetta var 1932 og eftir
að málin voru rædd hér í Reykja-
vík um jónsmessuleytið var
Landssamband iðnaðarmanna
stofnað.
Sagt er að sá valdi miklu sem
upphafinu valdi, og aldrei skildu
leiðir eftir þetta. Sveinbjörn flutti
suður heiðar og hann varð fyrsti
starfsmaður LI, hann var kosinn í
stjórn 1937 og sat í henni í 10 ár,
hann gerðist ritstjóri Tímarits
iðnaðarmanna og var það í 12 ár
og þótti mikill málafylgjumaður
og snjail penni. Sveinbirni og hans
athafnaþrá var ekki fullnægt með
því sem hann braust í hverju
sinni, hugurinn leitaði víða, marg-
víslega hluti þurfti að prófa og
reyna. Hann tók þátt í uppbygg-
ingu fjölda fyrirtækja, og jafnan
vakinn og sofinn í leit sinni að
fleiri möguleikum til að efla iðn-
aðinn. Stutt lýsing á Sveinbirni,
sem honum þótti vel meint, er
þannig:
l'ví að hrautir hraustu
hölvun sumra hlaustu.
Örvum aftur skaustu.
— Attir snjalla rauslu. —
Nýjar hrautir hrjóttu.
HU-s.sun allra hljóttu.
Orðsins örvum skjóttu.
Allra ga-óa njóttu.
Að leiðarlokum skulu Svein-
birni færðar alúðarþakkir fyrir
allt það sem hann var Landssam-
bandi iðnaðarmanna og þá ekki
siður það sem hann skilur eftir í
minningu þeirra sem kynntust
honum og fengu að læra af eld-
huga hans og bjartsýni. Aðstand-
endum Sveinbjarnar færir stjórn
Landssambands iðnaðarmanna
samúðarkveðj ur.
Sigurður Kristinsson
Knn|>á skynja óg skýjaroða,
sko! Kg haustið fa> að skoða,
lífsins litaglitur fín.
Drottinn! Alltaf ertu að laga,
t nn að skapa hjarta daga. —
— Iljálpa mér svo heim til þín. —
Þetta eru ekki nein erfiljóð,
heldur síöasta versið af þremur,
sem náinn vinur hans, norskur,
sendi honum haustið 1980. Hann
þýddi það sjálfur á íslensku og bað
mig að fara yfir það áður en hann
sendi vini sinum það aftur, svo að
hann gæti séð það og lesið á ís-
lensku. Nafn Ijóðsins var: Þökk og
aftur þökk.
Sveinbirni þótti ákaflega vænt
um þetta ljóð, og ber það vott um
trú hans á forsjón og sífellda
sköpun Drottins. Mér er óhætt að
fullyrða af nánum kynnum við
hann, hve trúaður hann var.
Sveinbjörn var enginn meðalmað-
ur og mér fannst oft, að hann væri
ofurmenni.
Áhugi hans fyrir framförum fór
oft hamförum hið innra með hon-
um. Hann var merkur uppfinn-
ingamaður. Ég held, að hann hafi
oft haft það á tilfinningunni, án
þess þó að miklast af því, að hann
væri að hjálpa Drottni til að
skapa eitthvað nýtt, gagnlegt og
stórfenglegt.
Kynni okkar Sveinbjarnar hóf-
ust á Akureyri 1923, innan Umf.
Akureyrar, og var ég starfsmaður
hans á Akureyri og færði bókhald
hans 1925—1926 og var við af-
hendingu á R-steini og ofnum og
öllu, sem því tilheyrði, og sá um að
hirða litla túnið hans á Knarrar-
bergi, sem er norðan Kaupangs, en
þar áttu þá heima hann og kona