Morgunblaðið - 04.04.1982, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
57
Hallvarður Einvarösson Mynd. Mbl. RAX.
ferðir rannsóknarlögreglumanna,
þó um hríð hafi nokkurt hlé orðið
á vegna fjárskorts, en ég legg ríka
áherzlu á nauðsyn þess, að á veg-
um RLR séu haldin sérnámskeið
og sérþjálfunarferðir, bæði hér
heima og erlendis, vegna starfa
þeirra, enda kveða lög svo á, þar
sem segir í 2. málsgrein 1. greinar
laga nr. 108/1976, að RLR eigi að
hafa á að skipa starfsfólki, sem sé
sérhæft í að rannsaka ýmsar teg-
undir brota og í greinargerð rétt-
arfarsnefndar er ætlazt til að RLR
hafi á að skipa hæfustu mönnum
sem völ er á, sérfróðum á ýmsum
sviðum rannsókna.
Eg er þakklátur mínum kolleg-
um á Norðurlöndum fyrir þá
miklu aðstoð og hjálpsemi, sem
þeir hafa veitt í sambandi við
námskeið og kennslu og einnig
fyrir þjálfun rannsóknarlögreglu-
manna, sem erlendis hafa farið.
Mér er það mikil ánægja, að
hingað er væntanlegur Björn
Heggelund, yfirmaður Kriminal-
politicentralen í Osló, til fyrir-
lestrahalds og viðræðna við
starfslið RLR. Fyrir hans milli-
göngu hafa margir rann-
sóknarlögreglumenn farið á nám-
skeið og til þjálfunar í Osló.
Með stofnun RLR urðu mikil-
vægar breytingar á rannsókn
brotamála. Rannsóknarfrum-
kvæði færðist úr höndum dómara
til rannsóknarlögreglu. Því hvílir
á herðum rannsóknarlögreglunnar
rannsókn í öllum meginþorra
sakamála, sem upp koma, og hlut-
verk rannsóknaraðila í opinberum
sakamálum, eins og það er orðað í
32. gr laga nr. 74/1972, „... er að
afla allra nauðsynlegra gagna til
þess að handhafa ákæruvalds sé
fært að ákveða að henni lokinni
hvort opinbert mál skuli höfðað og
afla gagna til undirbúnings
dómsmeðferðar." I þessum efnum
ber rannsóknaraðilum stöðugt að
miða alla rannsókn sína við það,
að leiða hið sanna og rétta í ljós í
hverju máli, sem þeir hafa til
meðferðar, og rannsaka jöfnum
höndum þau atriði sem benda til
sektar sakaðs manns og sýknu. Á
herðum RLR hvíla því að mörgu
leyti viðfangsefni sem löglærðir
rannsóknardómarar fóru áður
með.
Á þeim árum sem liðin eru frá
stofnun RLR hefur embættið haft
með höndum rannsókn fjölda al-
varlegra sakamála og umfangs-
mikilla og enda þó það sé í sjálfu
sér ekki mitt að dæma hvernig til
hafi tekizt, þá ætla ég og vona, að
við hjá RLR megum sæmilega vel
við una. Ríkissaksóknari ásamt
aðstoðarmönnum sínum fer yfir
allar rannsóknir RLR samkvæmt
stöðu embættis síns og gögn sem
frá lögreglu og rannsóknariög-
reglu eru runnin og loks hljóta
þessi rannsóknargögn meðferð hjá
dómstólum, eftir því sem til mála
er stofnað af hálfu ákæruvalds.
Ég hef áður minnzt á mikilvægi
þess að á vegum RLR séu haldin
reglubundin námskeið, kynnis-
ferðir og þjálfun í þeim fjölmörgu
efnum, sem á reynir í starfi rann-
sóknarlögreglumanna. Áfram
verður auðvitað stefnt á þessari
braut, bæði hér heima og erlendis.
Það er mikilvægt að vel sé búið að
menntun og þjálfun rannsóknar-
lögreglumanna og að vel sé búið að
RLR með tækjabúnað.
Hvað varðar tækjabúnað, held
ég við megum sæmilega við una,
þó aðstæður krefjist þess, að vel sé
fylgzt með og nauðsynlegra tækja
sé aflað eftir því sem þörf krefur
hverju sinni.
Að því er varða mjög sérgreind-
ar rannsóknir, er það svo, að m.a.
samkvæmt 5. og 6. töluliðum 35.
gr. laga nr. 74/1974, ber RLR að
hlutast til um sérfræðilegar rann-
sóknir á mönnum, munum og
vettvangi eftir því sem aðstæður
leyfa, svo sem blóðrannsóknir, let-
urrannsóknir og fleira.
Er þörf hefur verið á slíkum
sérfræðirannsóknum í þágu rann-
sókna opinberra mála, hefur iðu-
lega verið leitað til rannsóknar-
stofnana á vegum Háskóla Islands
til þeirra rannsókna, sem tilefni
hefur þótt til hverju sinni. Af
hálfu RLR er lögð rík áherzla á
gildi traustra vísindalegra rann-
sókna.
Rannsóknarlögregla ríkisins
leggur ríka áherzlu á mikilvægi
þess, að RLR eigi ávallt góðan að-
gang að þeim stofnunum HÍ, sem
hafa á að skipa sérfræðingum með
aðstöðu til vísindalegra rannsókna
til öflunar gagna í þágu rannsókn-
ar opinberra mála, eftir því sem
þörf krefur hverju sinni. Ég nefni
í þessu sambandi rannsóknarstofu
HI í lyfjafræði og stofnun emb-
ættis prófessors í réttarlæknis-
fræði, sem ég er sannfærður um,
að sé til þess fallin að efla mjög
þekkingu og rannsókn á því sviði
læknisfræðinnar, sem svo mjög
tengist ýmsum mikilvægum hags-
munum réttarvörzlunnar.
Að undanförnu hefur verið unn-
ið að því að traustur grundvöllur
komist að samstarfi og starfsleg-
um tengslum í þessum efnum,
annars vegar milli RLR og hins
vegar rannsóknarstofnana HI, eft-
ir því sem kann að vera leitað af
hálfu RLR í þágu rannsóknar
opinberra mála.“
Erum við betur í stakk búnir að
fást við rannsóknir stórafbrota en
fyrir stofnun RLR 1. júlí 1977?
„Viðleitni okkar hefur að sjálf-
sögðu stefnt að því að leysa vel af
höndum rannsóknir mála, sem
falla í okkar verkahring. Hvernig
til hefur tekizt skal ég ekki dæma
um. Ég er þó sannfærður um, að
að ýmsu leyti sé aðstaða RLR góð
til þessara viðfangsefna, þó ekki
væri nema vegna réttarfarsástæð-
na. RLR er óbundin af lögsagn-
arumdæmum, sem áður fyrr hafði
í för með sér tafir og óvissu.
Að því er varðar umfangsmikil
fjármálamisferli, hygg ég, að það
hafi verið valin hagkvæm leið þeg-
ar fastur maður var ráðinn til
ráðuneytis á sviði bókhaldsrann-
sókna og endurskoðun, og þá á ég
við Guðmund Skaptason, hrl. og
löggiltan endurskoðanda. Mann-
fæð háir þó mjög allri aðstöðu
RLR í þessu efni og er mjög brýnt
að fjölga rannsóknarlögreglu-
mönnum hjá RLR og hefur marg-
sinnis verið leitað eftir því en án
árangurs.
Með breyttri löggjöf komu nýir
málaflokkar, svo sem gjaldþrota-
mál, skattamál, verðlagsmál, og
ýmis ný mál á sviði sérrefsilög-
gjafar, svo eitthvað sé nefnt. RLR
hefur haft samvinnu og tengsl við
hliðstæðar erlendar stofnanir og
að mínum dómi þarf að efla þau
tengsl og taka til nokkurrar
endurskoðunar, þar á meðal hugs-
anleg telextengsl RLR við Inter-
pol. Ennfremur er brýnt að efla
tengsl við norræna rannsóknar-
lögreglu á tímum mikilla alþjóð-
legra samskipta, það gefur auga
leið.“
Hvernig er fjárhagslega búið að
RLR?
„Ekki hefur verið fallizt á ítrek-
uð tilmæli mín á liðnum árum um
fjölgun í starfsliði RLR vegna
mikilla anna og ýmissa nýrra við-
fangsefna, sem RLR er falið með
nýrri og breyttri löggjöf. Þvert á
móti hefur verulega verið skorið á
áætlanir um fjárþarfir RLR við
fjárlagagerð undanfarin ár. Af-
leiðingarnar hafa verið þær, að
þegar komið hefur fram á mitt ár
hefur greiðsla reikninga vegna
reksturs RLR verið stöðvuð. Af
þeim sökum hefur komið til veru-
legra vanskila við fjölmarga
viðskiptamenn.
Augijóst er, að stofnun sem ætl-
að er að rannsaka afbrot borgar-
anna, þar á meðal ýmiss konar
fjármálamisferli, getur ekki vik-
um og mánuðum saman staðið
sem hver annar vanskilaaðili
frammi fyrir viðskiptamönnum.
Verði slíkt látið viðgangast
verður það óhjákvæmilega til
þess, að eyðileggja álit RLR út á
við, en það myndi torvelda störf
RLR meira en flest annað. Skipu-
lag það sem notað er við fjárlaga-
gerð og fjármálastjórn að þessu
leyti samræmist illa þeirri verk-
skyldu sem á RLR eru lagðar með
löggjöf.
RLR ber að lögum að vera til
taks jafnt á nóttu sem degi árið
um kring og taka tafarlaust til
rannsóknar hvert meiri háttar
brotamál, sem til fellur. Verkefni
hvers árs eru alveg ófyrirséð og
engin leið til að áætla kostnað
fyrirfram. RLR á því að þessu
leyti ekki samleið með þeim ríkis-
stofnunum, sem vinna á fyrirfram
afmörkuðum sviðum. Prósentu-
niðurskurður á útgjöldum og aðr-
ar þvílíkar reglustikuaðferðir eru
því algjörlega út í hött. Rannsókn
á alvarlegum og umfangsmiklum
refsilagabrotum eða slysum verð-
ur ekki frestað vikum eða mánuð-
um saman.
Rannsókn og aðgerðir í slíkum
málum verður að gera umsvifa-
laust og án tafar og er óhugsandi
að tengja þær einhverjum
greiðsluheimildum, svo sem
aukafjárveitingum, sem langan
tíma tekur að fá.
Nú hefur mér borizt bréf frá
fjármálaráðuneytinu þar sem
kynntur er enn frekari niður-
skurður á þeim fjárveitingum,
sem RLR voru ætlaðar. Er nú svo
komið að fjárskortur háir mjög
starfsemi RLR og er til þess fall-
inn að draga verulega úr mögu-
leikum RLR til að vinna að þeim
viðfangsefnum, sem stofnuninni
er ætlað að lögum, nema þá seint
og um síðir og þá um leið illa, auk
þess að slíkt hefur í för með sér
hættu á málspjöllum.“
Þú hefur lýst þeirri skoðun þinni,
að rétt sé að rannsóknardeild í
ávana- og fikniefnum færist undir
stjórn RLR. Hverjar eru helztu for-
sendurnar?
„Forsendur þess að ég tel að
rannsóknir í ávana- og fíkniefnum
eigi að vera hér eru þær helztar,
að þessi brot tengjast með ýmsum
hætti alvarlegum hegningarbrot-
um, sem við höfum til rannsóknar.
RLR fer með öll meiri háttar
hegningarlagabrot og alvarleg
ávana- og fíkniefnabrot eru alvar-
leg hegningarlagabrot og því ber,
eins og réttarfarsnefnd kom að á _
sínum tíma, að hafa þessa mála-
flokka á sömu herðum.
I lögum um ávana- og fíkniefna-
dómstólinn segir að starfa skuli
sérstök rannsóknardeild samhliða
dómstól. í reynd er það fíkniefna-
deildin við lögregluembættið í
Reykjavík og því bundin við
Reykjavík, þó ekki efist ég um að
deildin hafi gott samband við
fíkniefnadeildir annarra lögreglu-
embætta.
Ég hef lagt fram tillögur um
fyrirkomulag samvinnu og starfs-
legra tengsla milli RLR og fíkni-
efnalögreglunnar í Reykjavík en
þær hafa engan framgang haft
þrátt fyrir ítrekuð tilmæli mín.
Við þekkjum minna til þeirra
manna, sem stunda brot á ávana-
og fíkniefnalöggjöfinni vegna
þessa aðskilnaðar og mikilvægar
upplýsingar kunna því að glatast í
rannsóknum á öðrum málum.
Þá tel ég þann lagagrundvöll
sem núverandi fyrirkomulag
byggir á óljósan. Menn hafa borið
því við, að hér sé ekki aðstaða né
húsakynni til að hýsa fíkniefna-
lögregluna, en við semjum ekki
réttarfarsreglur eftir húsakynn-
um hverju sinni, heldur eru það
málefnin sem hljóta að ráða og ég
Jield, að vel sé unnt að sameina
þessa rannsóknaraðila undir eina
stjórn, þó fíkniefnadeildin verði
áfram um sinn í húsakynnum
lögreglunnar í Reykjavík."
Telur þú rétt, að almenna lögregl-
an taki í einhverjum mæli við rann-
sóknum minni háttar brotamála?
„Ég hef tjáð mig reiðubúinn til
endurskoðunar á starfsskiptingu,
sem byggjast myndi á endurskoð-
un reglugerðar um samvinnu og
starfsskiptingu milli lögreglu-
stjóra og Rannsóknarlögreglu
ríkisins. Ég hef í þessu sambandi
aflað mér umsagna ýmissa aðila í
þessu sambandi, en þessi mál hafa
ekki haft framgang.
Ég er reiðubúinn til endurskoð-
unar og sannleikurinn er sá, að ég
ætla að þróunin verði eins og víða
erlendis, að það verði einungis
meiri háttar afbrot sem rannsök-
uð verða hjá RLR, en minni háttar
brot hjá rannsóknardeildum lög-
regluembætta í hinum ýmsu um-
dæmúm."
Þórir Oddsson
legum verkefnum, sem aldrei er
lát á. Hitt er svo, að nýr liðsstyrk-
ur leysir ekki allan vanda þegar í
stað, því starf rannsóknarlög-
reglumanna er ákaflega sérhæft
og ekki á færi allra að hlaupa í
þeirra skarð. Rannsóknarlög-
reglumenn hér hafa skólast í
starfi sínu um árabil, jafnframt
hafa þeir sótt námskeið og þjálfun
hér heima og erlendis. Það tæki
því nýja menn einhvern tíma að
átta sig á vinnubrögðum hér
innanhúss."
— Hve margir rannsóknarlög-
reglumenn eru í deild 1 og deild 2?
„I 1. deild eru 8 rannsóknarlög-
reglumenn og 12 í 2. deild. Álagið
á þeim er gífurlegt. Á borði hvers
manns eru allt of mörg mál í
vinnslu hverju sinni, sem stafar af
fjölda mála. Mál berast ört, en
reynt er að hefja rannsókn brota
tafarlaust því það er ein af megin-
forsendum þess að árangur náist.
En mál berast stöðugt og þeim
verður að úthluta til rannsóknar-
lögreglumanna. Því verður álag á
menn mikið. Þeir hafa of mörg
járn í eldinum og eiga í erfiðleik-
um með að halda utan um þetta.
Svo bætist við, að stöðugt er verið
að hringja og spyrjast fyrir um
mál og hvernig rannsókn líði.
Þó tel ég ekki endilega einsýnt,
að fjölga þurfi rannsóknarlög-
reglumönnum, heldur tel ég að
RLR sé að kaffærast í smærri
verkefnum. Ég tel að rannsókn-
ardeildir lögregluembættanna
ættu að fást meira við minni hátt-
ar mál en nú er gert.“
— Segjum að morðmál komi upp.
Hvernig stendur RLR að rannsókn?
„Ef við gerum ráð fyrir að al-
menna lögreglan sé fyrst kvödd á
staðinn, svo sem oft kemur fyrir,
þá ber lögreglunni að gera Rann-
sóknarlögreglunni þegar í stað
viðvart og vernda vettvang. Lið er
kallað út, þó er misjafnt hve
margir fara á vettvang. Gjarnan 3
rannsóknarlögreglumenn og 3
tæknideildarmenn. Síðan fer eftir
efnum og ástæðum hve margir eru
kallaðir út. Rannsókn beinist í tvo
farvegi, annars vegar taktísk
rannsókn, það er skýrslutökur, yf-
irheyrslur, fyrirspurnir, eftir-
grennslan o.s.frv. og hins vegar
teknísk rannsókn, það er rannsókn
vettvangs, ljósmyndun, vettvang-
ur er teiknaður upp, fingrafara er
leitað og ýmis konar sýnilegra
sönnunargagna. Borgarlæknir eða
héraðslæknir eftir atvikum er
kallaður á staðinn, eða prófessor í
réttarlæknisfræðum til að rann-
saka líkið.
I ljósi fyrstu athugana eru
ályktanir dregnar og framhald
rannsóknar byggist á þeim. Vett-
vangur er innsiglaður að lokinni
rannsókn, því ávallt geta á síðari
stigum vaknað upp spurningar.
Reynt er að vinna eins markvisst
og nákvæmt og kostur er. Vett-
vangsrannsókn er oft lykilatriði í
rannsókn og því er aldrei of brýnt
að vettvangi sé ekki spillt, því það
getur leitt til þess að rangar
ályktanir yrðu dregnar af því sem
þar er að finna.
Jafnframt því sem unnið er að
vettvangsrannsókn, þá fer fram
eftirgrennslan. Reynt er að hafa
upp á ýmsum aðilum, gengið er í
næstu hús og fólk spurt um
mannaferðir. Þá er rannsókn
málsins komin inn á hefðbundnar
leiðir, en allt kapp er lagt á að
upplýsa alvarleg brotamál sem
fyrst."
— Telur þú lögreglu betur í stakk
búna til að fást við alvarleg afbrota-
mál en fyrir stofnun RLR?
„Við erum tvímælalaust betur í
stakk búnir að fást við alvarleg
afbrotamál en fyrir stofnun RLR.
Reynslan hefur verið okkar besti
kennari og við höfum rekið okkur
á. Rannsóknarmáti hefur þróast
og nú er unnið mun skipulegar auk
þess að tæknibúnaður er allur
mun fullkomnari en fyrir nokkr-
um árum. Þá vinna fleiri en einn
lögreglumaður að öllum meiri
háttar málum, en áður var algengt
að menn væru einir í málum. Það
hefur gefið góða raun, því 2 menn,
sem fást í sameiningu við mál,
vinna hlutfallslega mun hraðar en
ef þeir væru hvor í sínu horni. Rík
áhersla hefur verið lögð á nám-
skeiðahald. Að rannsóknarlög-
reglumenn eigi þess kosi að sækja
námskeið, bæði hér heima og er-
lendis. Reynslan af ferðum rann-
sóknarlögreglumanna utan er
mjö8 góð og gerir menn betur í
stakk búna til að fást við verkefni
sín,“ sagði Þórir Oddsson.