Morgunblaðið - 08.04.1982, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRÍL 1982
Þeir hugrökku
íljiigandi nienn
Þáttur af Loftleiöum-Jakob F. Ásgeirsson tók saman
hoFTLEim
Þaö var í seinna stríöi sem nokkrir ungir menn
af Islandi brutust til Vesturheims í flugnám. Þaö
var önnur sveit hinna hugrökku fljúgandi manna á
íslandi. Þeir settust í skóla KonráÖs Jóhannesson-
ar í Winnipeg. Sá var af íslenskum ættum, einn af
Fálkunum frægu, kanadísku íshokkísveitinni sem
sigraði á Olympíuleikunum 1920 — og flugskóli
hans var orðlagður. í þeim hópi sem lærði flug hjá
Konna í miðri seinni heimsstyrjöldinni voru þrír
ungir menn sem áttu eftir aö marka spor í Is-
landssögunni. Þeir Kristinn Olsen, Siguröur
Olafsson og Alfreð Elíasson; stofnendur LoftleiÖa.
Stofnendur I
Elíasson.
hf.: Kristinn Olsen, SigurAur Ólafsson og Alfreö
Alfreð Elíasson var lengst af
einn framkvæmdastjóri Loftleiða
og seinna einn af forstjórum Flug-
leiða. Hann er fæddur í Reykjavík
árið 1920. Foreldrar hans voru
Áslaug Kristinsdóttir og Elías
Dagfinnsson, bryti. Sjö ára gamall
var hann settur til náms í Landa-
kotsskóla; gekk honum skólanám-
ið bærilega og öll var hans æska
áfallalaus. Fermdur hóf hann nám
í Verslunarskóla íslands og strax
á skólaárunum tók hann að vasast
í ýmsum smábissness, sem hann
kallar svo. Hann tók að gera út
leigubíla á Bifreiðastöð Islands.
Alfreð lauk námi sínu, hóf störf
hjá Kassagerð Reykjavíkur og nú
voru þeir orðnir þrír bílarnir sem
hann gerði út í aukavinnu. En
hvernig bar það til að 21 vetra
piltur með góða vinnu hélt til
Vesturheims í miðri heimsstyrjöld
að læra að fljúga? Alfreð segir:
„Það er erfitt að segja, en Bret-
arnir voru komnir og maður sá
flugið allt í kringum sig hér í
Vatnsmýrinni. Ég tók þessa
ákvörðun með sjálfum mér og fór
svo að róa að því öllum árum að
fylgja henni eftir. Fyrst var að
leita sér að hæfilegum skóla og ég
var svo lánsamur að komast að
hjá Konna Jóhannessyni í Winni-
peg. Þessu næst varð maður að út-
vega sér far vestur, sem var eng-
inn hægðarleikur á þeim árum.
Loks seldi ég bílana, sagði upp
vinnunni og kvaddi vini og vanda-
menn. En ég kannast ekki við að
það hafi verið eitthvað öðru frem-
ur sem réði því að ég sté þetta
örlagaspor í lífi mínu: Flugið var
einfaldlega mjög spennandi fyrir
unga menn. Kannski þóttist mað-
ur sjá framtíð í flugi á Isiandi, ég
veit það ekki. Mest held ég að
ævintýraþráin hafi ráðið ferð-
inni.“
Stinsoninn
Þremenningarnir Alfreð, Krist-
inn og Sigurður luku prófi í far-
þegaflugi frá flugskóla Konna og
tóku síðan upp störf fyrir kanad-
íska flugherinn. Þar fengu þeir
flugtima og nauðsynlega reynslu.
Þeir flugu 2ja hreyfla Anson-vél
fyrir herinn í Manitoba, fyrst sem
aðstoðarflugmenn og síðar sem
flugstjórar og þjálfuðu meðal ann-
ars siglingafræðinga og sprengju-
kastara. Én þessir piltar voru ís-
lendingar og vildu heim. Þar ætl-
uðu þeir að hasla sér völl, þótt þeir
ættu kost á ýmsu vestra.
Haustið 1943 fengu þeir sig
lausa úr kanadiska flughernum á
þeirri forsendu að föðurland
þeirra þarfnaðist flugmanna. Þeir
gengu saman í félag og keyptu 4ra
sæta flugvél af Stinson-gerð. Þeir
vissu að það var til lítils að koma
heim á stríðsárum með flugskír-
teini og reynslu, en enga flugvél.
Stinson-vélin kostaði um 9 þúsund
dali og klufu þeir greiðslurnar
með hjálp góðra manna heima.
Vélina keyptu þeir af Canadian
Airways Ltd. og var Konni þeim
til ráðuneytis um kaupin. Þeir
æfðu sig á vélinni nokkra daga í
Winnipeg, en flugu henni síðan til
New York og var það sögulegt
ferðalag.
Þeir ákváðu að fljúga austur yf-
ir Kanada til Niagarafossa og það-
an suður yfir landamærin til
Bandaríkjanna. Bensínskömmtun
var þá mjög ströng í Bandaríkjun-
um vegna styrjaldarinnar. Þeir
skiptust á um flugið og lentu á
leiðinni í Armstrong, Kapuskin,
North Bay, Toronto, Niagara Falls
og Buffalo. Það féll í hlut Kristins
að fljúga síðasta spölinn frá Buff-
alo til Roosevelt-flugvallarins við
New York. Þar höfðu þeir fengið
heimild til lendingar í björtu, en
ekki í myrkri.
Beggja vegna landamæranna
töfðust þeir nokkuð og höfðu svo
mótvind lokasprettinn. Það var
komið myrkur er þeir félagar
komu til New York. Alls staðar
voru ljós í þessari stóru borg, en
hvergi komu þeir auga á flug-
brautarljós og bensínbirgðir vél-
arinnar voru á þrotum. Þeir
sveimuðu yfir borginni þar sem
þeir töldu að Roosevelt-flugvöllur-
inn væri. Skyndilega kom Krist-
inn auga á Douglas DC-3-flugvél
sem honum virtist vera í aðflugi.
Hann var ekki að tvínóna við hlut-
ina heldur dembdi Stinson-vélinni
umsvifalaust á eftir Þristinum og
viti menn: brautarljós kviknuðu
framundan í myrkrinu og báðar
flugvélarnar lentu með svo stuttu
millibili að flugvallarstarfsmenn
áttuðu sig ekki á hvað var um að
vera, fyrr en tvær flugvélar
renndu sér að flugskýlinu svo að
segja samtímis. Dreif þá að her-
menn úr öllum áttum. Þessi flug-
völlur reyndist vera herflugvöllur
og bannsvæði. Illilegir menn
hvæstu út úr sér: Á hvaða djöfuls-
ins ferðalagi eruð þið hér?
En íslendingarnir brostu út
undir eyru, fegnir að hafa aftur
fast land undir fótum, eftir ónota-
lega stund í loftinu. Þeir skýrðu
málið fyrir hinum amerísku her-
mönnum og þegar þeir vissu
hvernig landið lá, gerðust þeir
hinir ljúfustu í viðmóti og veittu
íslendingunum viðurgerning góð-
an og komu Stinson-vélinni í skjól.
Flugvöllur þessi hét Mitchel-
airport, en Roosevelt-flugvöllur-
inn var við hlið hans, aðeins girð-
ing skildi þá að. Daginn eftir ætl-
uðu þeir að lyfta vélinni yfir girð-
inguna, en þá reyndist svo lítið á
tanknum að þeir þorðu ekki öðru
en bæta á hann. Svo tæpt stóð það
nóttina áður.
Það var hvergi bensíndropa að
fá nema á svörtum markaði. Her-
inn seidi ekki íslenskum ævintýra-
mönnum bensín i miðri heims-
styrjöld. Þeir fréttu af leigubíl-
stjóra nokkrum af gyðingaættum
sem reyndist mönnum hjálplegur í
slíkum vanda. Sá seldi þeim fimm
litra bensínbrúsa og Stinsoninn
komst yfir á Roosevelt-flugvöll-
inn. Næst leituðu þeir þremenn-
ingarnir eftir hjálp við að búa vél-
ina undir flutning heim. Það kom
aldrei til álita að fljúga Stinsonin-
um heim, heldur ætluðu þeir að
taka vélina í sundur og senda
hana heim með skipi. Þeir fréttu
af öðrum gyðingi sem reyndist
mönnum vel í slíkum efnum. Josef
Pilser hét sá, maður lágur vexti en
góðlegur og gekk jafnan með stór-
an sígar. Hann blés framan í þá
reyknum, tók vindilinn út úr sér
og sagði:
„Islendingar eru öndvegismenn.
Ég hef haft svo ánægjuleg kynni
af þeim mönnum, að það gerir
ekkert til þó þið bregðist mér.“
Svo brosti Mr. Pilser og bætti
við:
„En ég hef enga trú á að þið
séuð ekki orðheldnir rnenn."
Mr. Pilser reyndist ekki síðri
maður á borði en í orði og brátt
var Stinson-vélin tilbúin í skip.
Þremenningarnir fóru yfir hafið
með Dettifossi og stigu á land í
Reykjavík á Þorláksmessu 1943,
en Stinsoninn kom eftir áramótin.
Loftleiðir hf.
Þeir voru þrjár vikur á leiðinni
heim og höfðu nokkrar áhyggjur
af því hvernig myndi takast til
fyrir þeim með flugvél í farangr-
inum. Dag einn út á miðju Atl-
antshafi heyrðu þeir í útvarpi að
ein af vélum Flugfélags íslands
hefði skemmst illa austur á
Hornafirði.
Eins dauði er annars brauð og
þeim félögum fannst sem vandi
þeirra væri leystur. Þeir hugðust
bjóða Flugfélagsmönnum Stinson-
inn til sölu á sama verði og þeir
keyptu hann í Winnipeg, og bjugg-
ust við að fá störf við Flugfélagið í
staðinn. Það hafði ekki hvarflað
alvarlega að þeim að ráðast í það
stórvirki að stofna flugfélag um
Stinson-vélina. En samningar tók-
ust ekki við Flugfélagsmenn og þá
var ekki um nema eitt að ræða.
Þeir hófu hlutafjársöfnun og
hvarvetna var þeim vel tekið.
Hinn lOda mars 1944 var stofn-
að í Reykjavík flugfélagið Loft-
leiðir hf. Fyrstu stjórn félagsins
skipuðu Kristján Jóhann Krist-
jánsson, formaður, Óli J. Ólason,
Alfreð Elíasson, Edward Kristinn
Olsen og Sigurður Ólafsson. Fé-
lagið tók fljótlega á leigu gamla
flugskýlið í Vatnagörðum. Þar var
Stinsoninn settur saman og nú var
hann hafður á flothylkjum. Axel
Kristjánsson í Rafha var þá flug-
eftirlitsmaður ríkisins. Hann
sagði við þá Loftleiðamenn er þeir
tóku til við samsetninguna: „Ég
hef ekkert vit á flugvélum, strák-
ar, en ég veit að þið vandið ykkur,
því það eruð þið sem eigið að
fljúga vélinni."
Reynsluflug Stinson-vélarinnar
var frá Vatnagörðum í aprílbyrj-
un. Kristinn Olsen segir:
„Reynsluflugsins var beðið með
mikilli eftirvæntingu, því enginn
okkar félaganna hafði flogið sjó-
flugvél. Það var afráðið að fórna
mér. Ég var útbúinn öllum nauð-
synlegum öryggistækjum, svo sem
fallhlíf og sundvesti og loks kom
að því að Stinsoninn brunaði út
Viðeyjarsundið. Skömmu síðar
var hann allt í einu kominn hátt á
loft. Það var nú gott og blessað, en
þrautin mesta var þó eftir; að
lenda á sjónum. Ég lækkaði flugið
og dembdi mér niður. Það fór
ágætlega og mér fannst það ekki
ólíkt og að lenda skíðaflugvél. Ég
var alvanur því frá Kanadaárun-
um.“
Farþegaflug
Hinn 6ta apríl þetta sama ár fór
flugvél Loftleiða í sitt fyrsta far-
þegaflug. Það var til ísafjarðar.
Veður var ákjósanlegt og einn far-
þegi var með þeim Alfreð og
Kristni vestur. Frá ísafirði til
Reykjavíkur voru svo tveir farþeg-
ar. Flugtíminn var um þrjár
klukkustundir báðar leiðir. Dag-
inn eftir lagði Sigurður Ólafsson
upp í fyrsta áætlunarflug Loft-
leiða. Einnig það var til ísafjarð-
ar. Engir farþegar voru með vél-
inni vestur, en þar var ætlunin að
sækja skíðafólk í bæinn. Veður
var slæmt á leiðinni og þegar Sig-
urður var útaf Önundarfirði sá
hann sér ekki annað fært en snúa
suður aftur. Þá var orðið ófært til
lendingar við Vatnagarða og einn-
ig í Skerjafirði, en Sigurði tókst
um síðir að lenda í nánd við Gufu-
nes við hinar erfiðustu aðstæður.
I hópi fyrstu stuðningsmanna
félagsins voru fjölmargir einstakl-
ingar út á landi, sem lögðu fram fé
til stofnunar þess, í þeirri von að
flugvélin myndi rjúfa aldagamla
einangrun afskekktra byggða á ís-
landi. Loftleiðir einbeittu kröftum
sínum í fyrstu að áætlunarflugi til