Morgunblaðið - 24.06.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JÚNÍ 1982
19
Sigurður Jónasson sem starfað hefur hjá fyrirtæki þeirra bræðra,
DNG, situr þarna fyrir framan rafeindastýringar sem þegar hafa verið
raðframleiddar í rúlluna.
legur mótor en þó er það ekki aðal
kosturinn. Aðal kosturinn er sá að
þessi mótor er hæggengur og
kraftmikill. Þess vegna er hægt að
flytja átakið beint frá honum á
átaksásinn. Þetta einfaldar tækið
mikið þar sem engan gír þarf við
aflfærsluna."
Rafeindastýring í
staö gírs og kúplingar
„Mótornum er stjórnað með raf-
eindastýringu þannig að enginn
kúpling er við mótorinn. Þessi
stýring gerir það að verkum að
engin hætta er á að mótorinn
brenni yfir þó honum sé haldið
föstum eða snúið í gagnstæða átt.
Þá gerir rafeindastýringin fært að
velja um 10 mismunandi aflstig á
mótornum og eru þessir eiginleik-
ar nýttir með sérstökum hætti í
rafeindarúllunni."
— Nú virðist það gefa auga leið
að þessi rafmótor hefur mikla yf-
irburði yfir venjulega rafmótora
og gæti gert verulegt strik í reikn-
inginn t.d. varðandi rafmagnsbíla.
„Ég sé ekki annað en að þessi
mótor hljóti að leysa hinn af
hólmi hvað varðar slík verkefni.
Hann nýtir rafmagnið betur og
það er hvorki þörf á gír né kúpl-
ingu. Hins vegar er þessi mótor
hannaður fyrir jafnstraum og
hentar því aðeins fyrir tæki er
ganga fyrir rafhlöðum eða raf-
geymum. Ég vil þó ekki fullyrða
neitt í þessu efni en það væri
áreiðanlega ómaksins vert að
kanna möguleika þessa mótors við
fleiri verkefni."
— Ertu viss um að þessi tegund
af rafmótor sé ekki til erlendis?
„Ég fylgist allvel með því sem er
að gerast í rafeindaiðnaði erlendis
og hef hvergi séð minnst á mótor
af þessu tagi. Við höfum þegar
sótt um einkaleyfi áþessum mótor
og sjáum ekkert sem getur hindr-
að það að einkaleyfi fáist. Hafi
einhverjum erlendis hins vegar
tekist að leysa þetta verkefni bet-
ur er ekkert nema gott um það að
segja."
Rafeindahandfærarúllan
— En svo við snúum okkur af-
tur að rúllunni — hvernig vinnur
hún í aðalatriðum?
„Ég geri ráð fyrir að þú kannist
við hvernig venjuleg rafdrifin
handfærarúlla vinnur. Þegar við
hönnuðum þessa rúllu reyndum
við að leysa þann vanda sem kem-
ur upp við notkun þeirra. Trissan
eða hjólið sem þú sérð fremst á
gálganum sem er framanúr rúll-
Davíð Gíslason.
unni er þannig útbúin að útilokað
er að flækist í rúllunni. Næmur
búnaður fylgist stöðugt með fær-
inu, t.d. við það að báturinn tekur
dýfu kemur sjálfvirkur hemill í
veg fyrir að slakni á því. Þegar
færið hefur náð botni dregur rúll-
an sjálfkrafa upp um t.d. 4 metra,
sem er stillanlegt, og dorgar þar á
tilteknu bili sem einnig er stillan-
legt.
Nú er jafnan eitthvert rek á
bátum og grynnist þá annaðhvort
eða dýpkar eftir ástæðum. Raf-
eindabúnaður þessarar rúllu sér
hins vegar til þess að færið dorgar
ávallt í sömu hæð frá botni og
stillt var í upphafi. Þetta byggist
einfaldlega á því að eftir hverjar
10 keipingar rennir rúllan færinu
til botns, og tekur þannig grunn-
málið með jöfnu millibili. Þá má
einnig láta rúlluna keipa á hvaða
dýpi sem er með stillingu, t.d. ef
fiskur sést á dýptarmæli í miðjum
sjó.
Þá er stillanlegt á þessari rúllu
hversu smáum fiski hún gegnir.
Rafeindastýringin hefur 10 átaks-
þrep — sé hún stillt á átaksþrep 1
dregur hún upp um leið og einn
smáfiskur bítur á en sé hún á
efstu þrepunum gegnir hún ekki
öðru en vænum fiski eða fleiri en
einum miðlungsfiskum. Allir sem
stundað hafa handfæraveiðar gera
sér ljóst hvert hagræði er að
þessu.
„Segulpenni“ í
staÖ takka
„Á þessari rúllu eru allar still-
ingar sjáanlegar í ljóstölum, þ.e.
dýpið sem færið er á, hversu langt
það er frá botni, hversu langt er í
dorginu, hvaða aflstig rúllan er
stillt á og hvaða fiskþyngd hún
gegnir. Við ákváðum að hafa enga
takka á rúllunni — þeir eru við-
kvæmir fyrir salttæringu og
skemmast gjarnan við hnjask. I
stað takka er „segulpenni" borinn
að ákveðnum stöðum á stjórnborði
rúllunnar, og er hægt að stilla
hana þannig og stjórna henni á
mjög einfaldan hátt.
Bæði rafmótorinn og rafeinda-
stýring rúllunnar eru að öllu leyti
hönnuð af okkur bræðrunum en
fyrirtækið Style Ltd. í Garðabæ
hefur séð um smíði málmhluta í
rúlluna eftir teikningum sem við
höfum gert,“ sagði Níls.
Þar með látum við Níls útrætt
um rafeindahandfærarúlluna en
snúum okkur af aflstýrinum sem
þeir bræður hafa fundið upp og
hannað.
Ég bið Níls að útskýra hann í
stuttu máli.
Aflstýririnn
„Þetta rafeindatæki stýrir ein-
faldlega aflsnotkun rafafls og
gætir þess stöðugt að rtotkun fari
ekki yfir ákveðið hámark. Við höf-
um hannað nokkrar gerðir af
þessu tæki sem allar byggja þó á
sömu meginhugmyndinni. Þetta
tæki hentar vel í stór og lítil fyrir-
tæki sem nota rafmagn til starf-
semi sinnar — frystihús,
verksmiðjur ýmiskonar og býli til
sveita. Stórfyrirtæki hér á Akur-
eyri hafa sýnt þessu tæki mikinn
áhuga og einnig bændur hér í
nágrannasveitunum. Við erum því
bjartsýnir á að traustur grund-
völlur sé fyrir fjöldaframleiðslu á
því.
Til að útskýra hvernig þetta
tæki starfar er best að taka til
dæmis einfalda gerð þess eins og
tækjasamstæðuna sem við hyg-
gjumst framleiða fyrir bændur.
Móðurtækið verður sett úpp við
rafmagnstöflu bóndans en síðan
settir sérstakir rofar („Triacs") á
leiðslur til helstu rafmagnstækja
á búinu. Móðurtækið skynjar raf-
orkuna sem streymir inn í kerfið
með sérstökum straumspenni sem
settur er á stofnkapalinn og reikn-
ar út raunaflið á hverjum tíma.
Tækið er stillt á það afl sem
samningur bóndans við rafveituna
hljóðar upp á og stýrir það raf-
magnsnotkuninni ávallt innan
þeirra marka.
Þetta skýrist best með eftirfar-
andi dæmum: a) Notkun er í há-
marki og húsfreyjan setur ketilinn
í samband. Á sama augnabliki
slekkur aflstýririnn á hitatúpu í
kyndingu, en kveikir á henni aftur
um leið og ketillinn er tekinn úr
sambandi aftur. b) Bóndinn
kveikir á heyblásaranum — af-
Istýririnn slekkur á hæfilegum
fjölda annarra tækja á meðan.
c) Hitastillir í hitadunki mjólk-
urhússins rýfur strauminn. Þá
kveikir aflstýririnn á hitatúpu í
staðinn.“
Aukin raforkunýting
meÖ aflstýrinum
„Sú gerð aflstýrisins, sem við
sem hyggjumst byrja á því að
fjöldaframleiða, hefur 12 stjórn-
rásir, þ.e. hægt er að stjórna með
honum 12 rafmagnstækjum en
þeim er hægt að stilla upp í hvaða
forgangsröð sem er með tenging-
um.
Hagkvæmni þessa tækis felst í
því fyrst og fremst að með því er
komist hjá álagstoppum. Ef bóndi
fer til dæmis upp fyrir umsamið
mark í rafmagnsnotkun sinni þarf
hann að greiða fjórfalt verð fyrir
þær kílówattstundir. Sama gildir
um fyrirtæki.
Þá hafa rafveiturnar mikilla
hagsmuna að gæta í þessu efni.
Álagstoppar í rafmagnsnotkun
hafa alltaf verið mikill höfuðverk-
ur hjá þeim, einnig hvað varðar
Texti:
Bragi Oskarsson
Myndir:
Sverrir Pálsson
dreifikerfið. Ég tel að þegar þetta
tæki verður komið upp hjá flest-
um raforkunotendum verði hægt
að nýta framleiðslugetu raforku-
veranna mun betur árið um kring.
Þetta er í rauninni mjög auðskilið
— um leið og einhver afgangsraf-
orka er til staðar í kerfinu beinir
aflstýririnn henni til einhvers
rafmagnstækis og fer hún þannig
ekki til spillis. Afgangsraforku má
oft nýta — t.d. til húskyndingar
þar sem ekki er hitaveita."
Hugsanlegir mögu-
leikar meö aflstýri
„ Þá held ég að töluvert flóknari
gerð af þessum aflstýri gæti kom-
ið að miklu gagni við raforkustýr-
ingu í heilum þorpum, sérstaklega
þar sem hitaveita er ekki til stað-
ar og kynt er með rafmagni að
einhverju eða öllu leyti. Það er
ekki aðeins að raforkan myndi
nýtast betur heldur gæti tækið
sparað fjárfestingu í dreifikerfi.
Þetta er að vísu hugmynd ennþá
en ég tel hana vel framkvæman-
lega.
Eins og ég sagði bindum við
miklar vonir við þetta tæki. Við
höfum kynnt það fyrir mörgum
aðiljum og hafa þeir allir sýnt því
mikinn áhuga. Ég held því að þessi
aflstýrir, sem við erum núna að
setja í framleiðslu, sé aðeins byrj-
unin — því eftir því sem við höf-
um kynnt hann fleiri aðilum koma
sífellt fram fleiri möguleikar á
notkun hans,“ sagði Níls.
— bó.
Ágreiningur um hönnunarrétt á rafeindahandfærarúllunni:
„Fremur um misskilning en raun-
verulegan ágreining að ræða“
— segir Ragnar
Magnússon fram-
kvæmdastjóri
Style Ltd.
Rétt er að geta þess í sambandi
við rafcindastýrðu handfKrarúlluna
sem talað er um hér i greininni að
nokkur ágrciningur hefur komið upp
um höfundarrétt á hönnun mótors,
mótorhúss og kassa utan um raf-
cindabúnað rúllunar o.fl. Telur fvrir
tækið Style Ltd. í Garðabæ sig eiga
óskoraðan rétt til hönnunar þessara
hluta ásamt þeim aðila sem sá um
smíði þeirra.
í samtali við Morgunblaðið sagði
Ragnar Magnússon, framkvæmda-
stjóri Style Ltd., að fyrirtækið hefði
fjármagnað smíði og hönnun færa-
rúllunar, þó að rafeindabúnaði und-
anskildum. „Hönnun og smiði mót-
ors, ásamt hönnun flestra annarra
hluta rúllunar að undanskildum raf-
eindabúnaði hefur Grimur Sigurðs-
son rennismiður annast sem starfs-
maður fyrirtækisins," sagði Ragnar.
Grímur Sigurðsson rennismiður. Fyrir framan hann eru hinir ýmsu hlutar handfærarúllunnar sem hann segist
hafa hannað að mestu leyti og smíðað, fyrir Style Ltd. Alls hafa verið smíðaðar á annan tug samstæðna af
rúllunni og sést ein þeirra samansett fremst á myndinni. Ljósmvnd rax
„Ég tel að hér sé fremur um
misskilning en raunverulegan
ágreining að ræða“, sagði Ragnar.
„Það verður þó engu að síður
slæmt ef ekki tekst að leysa þessa
misklíð, enda hefur Style Ltd.
hönnunar og smíðasamning við
Davíð Gíslason. Kostnaður við
hönnunar- og smíðavinnu nemur
þegar nokkur hundruð þúsundum
nýkróna og gætu þessir fjármunir
farið í súginn nema samstarf
haldist. Þá tel ég það mikinn
ábyrgðarhluta ef einhver aðilanna
að fyrrgreindu samstarfi verður
til þess að pantanir sem þegar
hafa borist verði ekki afgreiddar á
réttum tíma, og gæti hlotist af því
stór tjón fyrir alla aðila.
í samtali við Mbl. sagði Grímur
Sigurðsson rennismiður að það
færi ekki á miili mála að hann
ætti stóran hlut í hönnun rúllunn-
ar, fyrir utan rafeindabúnað, enda
hefðu Davíð og Níls Gíslasynir
aldrei gefið í skyn við sig að svo
væri ekki á meðan á hönnun stóð.
„Ég skil tæplega um hvað þessi
misklið snýst," sagði Grímur.
„Enn sem komið er hefur aðeins
verið smíðað eitt stykki af þessari
rúllu og er það í eigu Style Ltd.
Þetta reynslumódel sendum við
norður á Akureyri svo hægt væri
að fullgera og prófa rafeinda-
búnaðinn sem stjórnar því, og hef-
ur ekki enn gefist tími til að
reynsluprófa rúlluna á sjó að
nokkru gagni. Mér finnst að menn
ættu fremur að vinna að því að
fullklára þetta verk — svo væri
hægt að fara að deila um fram-
leiðsluréttinn,” sagði Grímur.
— bó.